«Έσβησε ολόκληρο το έργο» -Το βιβλίο που ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ δεν ήθελε να διαβάσει κανείς

Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ο αδυσώπητος τελειομανής που σκηνοθέτησε μερικά από τα μεγαλύτερα κλασικά έργα του κινηματογράφου, ήταν τόσο ευαίσθητος στην κριτική που, το 1970, απείλησε με νομικές ενέργειες για να εμποδίσει τη δημοσίευση ενός βιβλίου που τολμούσε να συζητήσει τα ελαττώματα των ταινιών του.

Ο σκηνοθέτης των ταινιών «Σπάρτακος» και «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», προειδοποίησε τον συγγραφέα και τον εκδότη του βιβλίου ότι θα πολεμούσε «με νύχια και με δόντια» και «θα χρησιμοποιούσε κάθε νομικό μέσο που είχε στη διάθεσή του» για να αποτρέψει τη δημοσίευσή του – και το έκανε.

Τώρα, 25 χρόνια μετά το θάνατό του, το βιβλίο που ο Κιούμπρικ δεν ήθελε να διαβάσει κανείς εκδίδεται με καθυστέρηση μισού και πλέον αιώνα.

«Το θεωρώ οδυνηρό επεισόδιο»

Το βιβλίο The Magic Eye: The Cinema of Stanley Kubrick του Neil Hornick (Νιλ Χόρνικ) έχει τώρα τρεις προλόγους που αντικατοπτρίζουν την αδίστακτη προσπάθεια του υποκειμένου του να εμποδίσει τη δημοσίευση και να ελέγξει την εικόνα του.

Ο Νιλ Χόρνικ, 84 ετών σήμερα, από το Λονδίνο, δήλωσε ότι οι νομικές απειλές του Κιούμπρικ τον είχαν σοκάρει: «Το θεωρώ οδυνηρό επεισόδιο».

Του είχε ανατεθεί να γράψει το πρώτο βιβλίο για τον Κιούμπρικ από την εταιρεία The Tantivy Press, που ειδικεύεται στον κινηματογράφο, πριν από περισσότερα από 50 χρόνια. Ο Κιούμπρικ ήταν αρχικά εξυπηρετικός, μοιραζόμενος με άλλους αντίτυπα προβολής των ταινιών του που διαφορετικά δεν ήταν προσβάσιμα.

Αλλά, αφού είδε ένα προσχέδιο του βιβλίου, ο κινηματογραφιστής άλλαξε γνώμη και μπλόκαρε την έκδοσή του.

«Κατάλαβα ότι η νομική συμφωνία του με τον εκδότη τον εξουσιοδοτούσε να διασφαλίσει ότι το βιβλίο ήταν πραγματικά σωστό. Δεν περίμενα να απορριφθεί ολόκληρο το βιβλίο»

Δείτε το βίντεο 

Τι ακριβώς συνέβη

Παραπονέθηκε ότι το βιβλίο περιείχε «μια περίληψη των καλών στοιχείων για κάθε ταινία, ακολουθούμενη από μια περίληψη των κακών σημείων, τα οποία, κατά την άποψη του Κιούμπρικ, πάντα υπερτερούν των καλών, λόγω του υπερβολικά εμφατικού τρόπου με τον οποίο παρουσιάζονται αυτές οι κριτικές».

Η Tantivy είχε υπογράψει μια συμφωνία με τον Κιούμπρικ, η οποία ανέφερε ότι δεν θα δημοσίευε τίποτα «μέχρις ότου το σύνολο του περιεχομένου του εγκριθεί γραπτώς από εμένα, τον Κιούμπρικ» δήλωσε ο Χόρνικ. «Κατάλαβα ότι η νομική συμφωνία του με τον εκδότη τον εξουσιοδοτούσε να διασφαλίσει ότι το βιβλίο ήταν πραγματικά σωστό. Δεν περίμενα να απορριφθεί ολόκληρο το βιβλίο».

Οι δικηγόροι του Κιούμπρικ ήταν σαφείς: «Εάν γίνει οποιαδήποτε προσπάθεια από εσάς ή από οποιονδήποτε άλλο εκδότη να δημοσιεύσει το υπάρχον χειρόγραφο χωρίς την έγκρισή του, ο πελάτης μας δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να δεχθεί τη συμβουλή μας να λάβει όλα τα μέτρα που του είναι ανοικτά για να αποτρέψει μια τέτοια δημοσίευση και να ζητήσει αποζημίωση για τις ζημίες που υπέστη».

Τι ακριβώς τον χάλασε;

Ο Κιούμπρικ υπολόγισε ότι οι «απαράδεκτες» κριτικές αντιστοιχούσαν στο ένα τρίτο του χειρόγραφου των 70.000 λέξεων. Όμως δεν διευκρίνισε ποτέ τι είχε προκαλέσει τέτοια προσβολή και ο Χόρνικ ήταν μπερδεμένος, καθώς πίστευε ότι οι κριτικές δεν ήταν τόσο εκτεταμένες.

Εμφανίστηκαν κυρίως σε ένα κεφάλαιο για τη Λολίτα, μια διασκευή του 1962 του αμφιλεγόμενου μυθιστορήματος του Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ για έναν άνδρα που παθαίνει εμμονή με ένα 12χρονο κορίτσι.

Στο βιβλίο, ο Χόρνικ έγραφε: «Υπάρχουν καλά πράγματα στη Λολίτα. Αλλά από πάρα πολλές απόψεις σπαταλάει, φτωχαίνει και συμβατικοποιεί το υλικό της πηγής της, αφαιρώντας του την πολυπλοκότητα, τη νυμφικότητα και τον ερωτισμό του».

Είπε: «Βρήκα την κινηματογραφική εκδοχή σε μεγάλο βαθμό μια άσκοπη προδοσία του πρωτότυπου μυθιστορήματος από το οποίο διασκευάστηκε. Ωστόσο, εξέφρασα μεγάλο θαυμασμό για τις περισσότερες από τις άλλες ταινίες του». Το βιβλίο του περιγράφει το 2001 ως «ένα αριστοτεχνικό επίτευγμα» και την ταινία του Κιούμπρικ «Paths of Glory» (Σταυροί στο Μέτωπο) του 1957 για τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ως «μια ταινία μεθυστικής οπτικής εκλέπτυνσης».

Ο Κιούμπρικ υπολόγισε ότι οι «απαράδεκτες» κριτικές αντιστοιχούσαν στο ένα τρίτο του χειρόγραφου των 70.000 λέξεων. Όμως δεν διευκρίνισε ποτέ τι είχε προκαλέσει τέτοια προσβολή και ο Χόρνικ ήταν μπερδεμένος, καθώς πίστευε ότι οι κριτικές δεν ήταν τόσο εκτεταμένες

Το «The Magic Eye: The Cinema of Stanley Kubrick» του Νιλ Χόρνικ κυκλοφορεί στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Sticking Place Books.

Τελικά δεν εκδόθηκε

Ο Κιούμπρικ δεν ανταποκρίθηκε ποτέ στην πρότασή του να αναθεωρήσει ουσιώδη τμήματα, «αρκεί να μην τεθεί σε κίνδυνο η κριτική ακεραιότητα του βιβλίου», του είχε γράψει ο Χόρνικ.

Αντ’ αυτού, ο κινηματογραφιστής συνεργάστηκε στενά με τον φίλο του, τον κριτικό κινηματογράφου Alexander Walker, σε ένα βιβλίο με τίτλο Stanley Kubrick Directs, το οποίο εκδόθηκε το 1972. «Ποιος θα μπορούσε να με κατηγορήσει που δεν ήθελα να παρατείνω την αγωνία, να εγκαταλείψω όλο αυτό το θλιβερό μπέρδεμα και να συνεχίσω τη δική μου δημιουργική ζωή;» είπε.

Ερωτηθείς αν ήταν πικραμένος που οι δικηγόροι του Κιούμπρικ εμπόδισαν τη δημοσίευση του βιβλίου του, ο Χόρνικ είπε: «Ίσως εκείνη τη στιγμή, ναι, και πολύ απογοητευμένος επίσης, αλλά όχι για πολύ, καθώς ήμουν πολύ απασχολημένος με άλλα έργα».

Ο Filippo Ulivieri, κορυφαίος μελετητής του Κιούμπρικ, δήλωσε: «Είναι αρκετά συγκλονιστικό να διαβάζει κανείς την αλληλογραφία μεταξύ των δικηγόρων του Κιούμπρικ και του εκδότη του Νιλ… Ο Κιούμπρικ ήθελε ένα βιβλίο που να εξυμνεί τις ταινίες του και το βιβλίο του Νιλ δεν ήταν τέτοιο. Οι ταινίες του μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν αξιολογηθεί θετικά – αν και ορισμένοι κριτικοί, ιδίως στη Νέα Υόρκη, είχαν ασκήσει κριτική. Χρειαζόταν λοιπόν ένα βιβλίο που να είναι απολύτως θετικό.

»Με την προσγειωμένη ανάλυση των ταινιών, θα μπορούσε το βιβλίο του Χόρνικ να ψαλιδίσει τον μύθο του παντοδύναμου, ποτέ αποτυχημένου σκηνοθέτη;».

Ποτέ δεν είναι αργά όμως

Ο Ulivieri πρόσθεσε ότι το βιβλίο του Χόρνικ «προσφέρει μια πολύ ακριβή, αμερόληπτη άποψη για τις ταινίες του Κιούμπρικ», σε αντίθεση με τόσα άλλα. «Είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς έστω και ένα ελάττωμα που να επισημαίνεται στη βιβλιογραφία για τον Κιούμπρικ».

Ο Paul Cronin, ο βρετανός εκδότης του, δήλωσε: «Το βιβλίο είναι ένα από τα σημαντικότερα βιβλία που έχουν εκδοθεί από το Λονδίνο: «Η αντίδρασή του στο «Μαγικό Μάτι» έδειξε τις εμμονές του Κιούμπρικ για τον έλεγχο της εικόνας στα άκρα. Δεν έκανε απλώς διορθώσεις – έσβησε ολόκληρο το έργο. Τώρα, σχεδόν 55 χρόνια αφότου το ολοκλήρωσε ο Νιλ Χόρνικ, οι αναγνώστες μπορούν επιτέλους να κάνουν τις δικές τους κρίσεις για το βιβλίο που ο Κιούμπρικ ήταν τόσο αμείλικτα αποφασισμένος να κρατήσει μακριά από το κοινό».

Ο Χόρνικ γράφει στον πρόλογό του: «Δεδομένης της θλιβερής τύχης του βιβλίου μου, νόμιζα ότι είχα τελειώσει με τον Κιούμπρικ. Αλλά, όπως είμαι σίγουρος ότι ανακάλυψαν και άλλοι πριν και μετά από μένα, ποτέ δεν τελειώνει κανείς πραγματικά μαζί του. Αν έχετε δαγκωθεί κάποτε -ή μήπως η λέξη είναι «τσιμπηθεί»; – από το μικρόβιο του Κιούμπρικ, αυτό μπαίνει κατά κάποιον τρόπο στο αίμα σου και σε ακολουθεί για μια ζωή… Ενδιαφέρομαι γι’ αυτόν μέχρι σήμερα».

*Το «The Magic Eye: The Cinema of Stanley Kubrick» του Νιλ Χόρνικ κυκλοφορεί στις 30 Απριλίου από τις εκδόσεις Sticking Place Books.

*Με στοιχεία από theguardian.com