Μουσείο Μπενάκη: Το προσωπικό όραμα του Άγγελου Δεληβορριά για την Ελληνικότητα

«Μη θρηνείτε για τον Άδωνη»: αυτές οι λέξεις είναι χαραγμένες στην επιτύμβια πλάκα που κοσμεί τον λιτό τάφο του διάσημου Άγγλου αρχαιολόγου Humfry Payne στις Μυκήνες, που άφησε την τελευταία του πνοή το Μάη του ’36 σε ηλικία μόλις 34 ετών. «Πολύ είναι αυτό που χάσαμε, μα και αυτό που μένει είναι πολύ» δήλωσε ο Sir John Beazley για τον αδικοχαμένο Άγγλο αρχαιολόγο. «Μη θρηνείτε για τον Άγγελο», δηλώνω με τη σειρά μου, γιατί το πολύ που μένει δεν είναι μόνο το σημαντικό έργο που άφησε πίσω του ο διάσημος Έλληνας αρχαιολόγος Άγγελος Δεληβορριάς, είναι που γενιές αρχαιολόγων θα εμπνέονται από αυτόν και θα συνεχίζουν το έργο του. Έτσι αναγεννιέται ο «Άγγελος» της Ελληνικής Αρχαιολογίας, επί σαράντα τόσα χρόνια διευθυντής στο Μουσείο Μπενάκη, μουσείο «φυγοκεντρικό», πρωτοπόρο στον κοινωνικό-εκπαιδευτικό του ρόλο, με τεράστιο πλούτο και ποικιλία αντικειμένων στις συλλογές του.

«Καλός κ’ αγαθός» ο Άγγελος, αιώνια νέος και αγαπησιάρης, δημιουργικός, εκρηκτικός και ευαίσθητος συνάμα, εργασιομανής, γεμάτος πάθος για τη δουλειά του, έγνοια του μόνιμη και οι εργαζόμενοι γύρω του. Μεγάλος του πάντα έρωτας η γλυπτική της κλασικής Αθήνας και η γλώσσα του, ο λόγος του ο γραπτός στα επιστημονικά και εκλαϊκευτικά του έργα, πρότυπό του η ελκυστική γραφή της Σέμνης αλλά και «η βασανισμένη» ως την τελευταία λέξη διατύπωση του Χρήστου Καρούζου.

Ο Άγγελος Δεληβορριάς

Οι απόψεις της γενιάς του τριάντα για την αξία του νεοελληνικού πολιτισμού και της σύγχρονης δημιουργίας βρήκαν συνεχιστές με επιμονή, πίστη και αγωνιστικότητα, που έκαναν πράξη το όραμά τους, με κύριο εκπρόσωπο εσένα, Άγγελε. Στο Μουσείο Μπενάκη γίνεται πράξη το προσωπικό σου όραμα για την Ελληνικότητα και την ισότιμη αντιμετώπιση του αρχαίου και του πιο πρόσφατου παρελθόντος, για τη συνέχεια και τη συνοχή του ελληνικού πολιτισμού. Τα εκθέματά σου δεν αποτελούν αντικείμενα αισθητικού αποκλειστικά ενδιαφέροντος, δεν περιγράφονται ως «ποιήματα σε μάρμαρο», αντιμετωπίζονται ως τέχνεργα με ανθρωπολογικό ενδιαφέρον, φορείς πολύτιμων πληροφοριών. Ήσουν πρωτοπόρος στα ανοίγματα στο ευρύ κοινό, στις περιοδικές εκθέσεις και τις εκθέσεις εξωτερικού, στα συνέδρια, τις εκδόσεις, τα κυλικεία, τα εστιατόρια, τα πωλητήρια. Οι αρχαιολόγοι τού σήμερα, ακολουθώντας το παράδειγμά σου, Άγγελε, δεν είναι πια μονόπλευροι κλασικιστές, έχουν διευρύνει τον ορίζοντά τους στην εκτίμηση των μνημείων, κινητών και ακίνητων, όλων των εποχών.

Σε συνάντησα στο πρώτο έτος των σπουδών μας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, λίγο πριν αναχωρήσεις για συνέχιση των σπουδών σου στην Αθήνα. Μαζί διεκδικήσαμε το διδακτορικό στη Γερμανία, εσύ στην Τυβίγγη, εγώ στο Μόναχο. Παραμείναμε φίλοι στενοί ως τη στιγμή που αποφάσισες ξαφνικά και απροειδοποίητα να απομακρυνθείς για πάντα από τον μάταιο τούτο κόσμο και να μας αφήσεις μόνους να ζούμε ακόμα μέσα στο χάος και τη βαρβαρότητα.

Ο Πέτρος Θέμελης

Θέλω να σε θυμάμαι, Άγγελε, κουμπάρο στα βαφτίσια του Δημήτρη μου. Aναπολώ κάτι βουτιές στη θάλασσα και τις κουβέντες μας ξάπλα στην άμμο του Σχοινιά, με τις θεόρατες κουκουναριές να μας σκιάζουν από πάνω.

Με αυτό το κείμενο, με αυτόν τον τρόπο, είχε αποχαιρετήσει ο αείμνηστος Πέτρος Θέμελης —και μαζί του οι άνθρωποι του σωματείου «Διάζωμα»— τον Άγγελο Δεληβορριά το 2018, έναν περίπου μήνα μετά το θάνατό του.

Το προσωπικό όραμα του Δεληβορριά για την Ελληνικότητα έγινε όντως πράξη στο Μουσείο Μπενάκη, το οποίο διηύθυνε εκείνος επί τέσσερις και πλέον δεκαετίες, πάντα με στοργή και χαμόγελο, πάντα με διαυγή σκέψη και παθιασμένη προσήλωση στις μεγάλες αξίες.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται με αφορμή τη συμπλήρωση 93 ετών από την ημέρα (22 Απριλίου 1931) κατά την οποία το Μουσείο Μπενάκη παραδόθηκε επισήμως στο ελληνικό κράτος.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 23.4.1931, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αναλυτικότερα, το απόγευμα της 22ας Απριλίου 1931, όπως διαβάζουμε στο «Ελεύθερον Βήμα» της επομένης, έλαβε χώρα στο Μουσείο Μπενάκη η υπογραφή της συμβολαιογραφικής πράξης διά της οποίας παραχωρήθηκε στο κράτος από τους ιδιοκτήτες του το κτίριο (το εμβληματικό νεοκλασικό που βρίσκεται στη συμβολή των οδών Κουμπάρη και Βασιλίσσης Σοφίας) με όλες τις εντός αυτού αρχαιολογικές, καλλιτεχνικές και εθνολογικές συλλογές.

Ο Αντώνης Μπενάκης

Τη συμβολαιογραφική πράξη υπέγραψαν αφενός οι υπουργοί Οικονομικών και Παιδείας, ως αντιπρόσωποι του κράτους, και αφετέρου ο Αντώνης Μπενάκης, ο μέγας εθνικός ευεργέτης, ευπατρίδης και διανοούμενος, εξ ονόματός του και εκ μέρους των αδελφών του για τα επί της οικίας Μπενάκη κληρονομικά τους μερίδια.

Στην τελετή είχαν δώσει το «παρών» ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Αλέξανδρος Ζαΐμης, ο τότε πρωθυπουργός και φίλος της οικογένειας Μπενάκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, μέλη του υπουργικού συμβουλίου και άλλοι επίσημοι.