Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με τη φρυγική γλώσσα (Μέρος Α’)

Μέλος της κατηγορίας των δευτερευουσών ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, η φρυγική ήταν εξ όσων γνωρίζουμε σε χρήση από τον 8ο αιώνα π.Χ. έως τον 4ο-5ο αιώνα μ.Χ. Φορείς και ομιλητές της ήταν οι Φρύγες, λαός ειρηνικός, που γειτνίαζε αρχικά με τους Μακεδόνες και εγκαταστάθηκε στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας πιθανώς πριν από την έλευση της πρώτης προχριστιανικής χιλιετίας. Οι Φρύγες, που όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος ονομάζονταν Βρίγες πριν από τη μετακίνησή τους στη μικρασιατική χερσόνησο, ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο και τη γεωργία. Επίσης, είχαν καλλιτεχνικές ανησυχίες και κατασκεύαζαν εξαίρετα υφαντά – κατά μία εκδοχή, η λέξη τάπης (χαλί), που απαντά και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, ήταν φρυγικής προέλευσης.

Η Φρυγία –πρωτεύουσά της ήταν το Γόρδιον– γνώρισε την ύψιστη ακμή της τον 8ο-7ο αιώνα π.Χ. Επί της ηγεμονίας του Μίδα, του φημισμένου για τα πλούτη και τη σοφία του βασιλιά της Φρυγίας, οι Κιμμέριοι (λαός εγκατεστημένος αρχικά στη στέπα της Κριμαίας και στις περιοχές πέριξ της Αζοφικής Θάλασσας) κατέβαλαν τους Φρύγες και διέλυσαν το κράτος τους, γεγονός που επέφερε και την ουσιαστική αποδυνάμωση των εμπορικών και πολιτιστικών σχέσεων των Ελλήνων με τους τελευταίους. Η κατάκτηση της περιοχής από τον Μεγαλέξανδρο σηματοδότησε την έναρξη της σταδιακής πολιτισμικής αφομοίωσης των Φρυγών από το ελληνικό έθνος. Στους κατοπινούς αιώνες η Φρυγία αποτέλεσε τμήμα της κραταιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ενώ οι περισσότεροι κάτοικοί της ασπάστηκαν το χριστιανισμό από νωρίς.

Οι μέχρι τούδε μαρτυρίες για τη φρυγική γλώσσα συνίστανται κυρίως στο διαθέσιμο επιγραφικό υλικό, δευτερευόντως δε στο λεξιλόγιο που έχει κατά τις αναφορές αρχαίων συγγραφέων φρυγική προέλευση. Οι ανευρεθείσες φρυγικές επιγραφές, ειδικότερα, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες βάσει της χρονολόγησής τους, τις λεγόμενες παλαιοφρυγικές και νεοφρυγικές. Στις πρώτες εξ αυτών, που χρονολογούνται από τον 8ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ., χρησιμοποιείται ένα αλφάβητο βασισμένο σε ένα αρχαϊκό ελληνικό αλφάβητο. Στις νεότερες, που ανάγονται ως επί το πλείστον στο 2ο-3ο αιώνα μ.Χ., γίνεται χρήση του ελληνικού αλφαβήτου των Αυτοκρατορικών Χρόνων. Μάλιστα, οι περισσότερες από αυτές είναι ταφικές επιγραφές που φέρουν κείμενο και στην ελληνική και στη φρυγική γλώσσα (το φρυγικό κείμενο είναι κατά κανόνα μια αρά για όσους θα επιχειρούσαν να βεβηλώσουν τον τάφο). Σε ό,τι αφορά πάλι τις λέξεις που έχουν χαρακτηριστεί φρυγικές, τα περισσότερα αρχαία λεξικογραφικά σχόλια παραδίδονται από τον αλεξανδρινό Ησύχιο, γραμματικό και λεξικογράφο του 5ου αιώνα μ.Χ.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, χάρτης όπου απεικονίζεται η θέση της Φρυγίας στη μικρασιατική χερσόνησο.