Φιλίπ Πεταίν: Το τραγικόν εις την ζωήν του

Μετεδόθη εκ της νήσου Ντ’ Υαί (σ.σ. γαλλιστί L’Île d’Yeu) ότι απέθανεν εκεί εις ηλικίαν 95 ετών ο Γάλλος στρατάρχης Φίλιππος Πεταίν, ήρως του Βερντέν κατά τον πρώτον παγκόσμιον πόλεμον και αρχηγός της γαλλικής κυβερνήσεως κατά την διάρκειαν τής υπό των Γερμανών κατοχής της Γαλλίας. Ο στρατάρχης Πεταίν, ο οποίος εκρατείτο εις το φρούριον της νήσου Ντ’ Υαί καταδικασθείς υπό γαλλικού στρατοδικείου επί συνεργασία μετά των Γερμανών, επάλαισε κυριολεκτικώς επί μήνας κατά της ασθενείας η οποία υπενόμευε τον οργανισμόν του μέχρις ότου υπέκυψε τελικώς εις τον θάνατον.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.7.1951, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η είδησις περί του θανάτου του στρατάρχου Πεταίν ανεμένετο από μηνών τώρα. Η κατάστασις της υγείας του από πολλού προεμήνυε το τέλος της ζωής του γηραιού στρατάρχου, προ τριών δε ετών ήδη οι δικηγόροι του είχαν ζητήσει από την Κυβέρνησιν όπως επιτραπή, διά λόγους υγείας και γήρατος, εις τον εις το φρούριον της νήσου του Υαί εις τας δυτικάς ακτάς της Γαλλίας έγκλειστον στρατάρχην να αποτίση το υπόλοιπον της ποινής του εις τόπον που θα εταίριαζε περισσότερον εις την ηλικίαν και εις την κατάστασιν της υγείας του. Η γαλλική Κυβέρνησις δεν ενόμισεν ότι της επετρέπετο να ανταποκριθή προς την αίτησιν αυτήν και μόλις κατά τας τελευταίας εβδομάδας είχεν επιτραπή εις τον εγκάθειρκτον στρατάρχην ελαφρά καλλιτέρευσις των συνθηκών της διαβιώσεώς του. Το γνωστόν πρόσφατον παρελθόν του Πεταίν είχε κάμει τους Γάλλους να λησμονήσουν τον «ήρωα του Βερντέν» και να μην ενθυμούνται παρά τον στρατάρχην των Γερμανών και τα δεινά της χιτλερικής κατοχής. Ήτο αρκετόν —αυτή ήτο η γνώμη της Κυβερνήσεως— ότι είχε μετατραπή η ποινή του θανάτου, εις την οποίαν είχε καταδικασθή ο στρατάρχης, εις ισόβια δεσμά. Πέραν τούτου δεν ημπορούσε να υποχωρήση η Κυβέρνησις της Γαλλίας.

Πιθανόν είναι βέβαια, τώρα, αι σκληραί συνθήκαι υπό τας οποίας έζησε τα τελευταία έτη της ζωής του και υπό τας οποίας απέθανεν ο Φίλιππος Πεταίν να αναζωογονήσουν την αίγλην η οποία περιέβαλλε το όνομά του από του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και να δώσουν εις την άκραν Δεξιάν εις την Γαλλίαν νέαν ευκαιρίαν και επιχειρήματα να εκμεταλλευθή ενώπιον της δημοσίας γνώμης τον θάνατον του στρατάρχου. Διότι γεγονός είναι ότι μέχρι της καταρρεύσεως της Γαλλίας ο στρατάρχης, ηλικίας 84 ετών τότε, ήτο αναμφιβόλως ο πλέον δημοφιλής από τους ηγέτας του Γαλλικού Στρατού, εις τον οποίον και κατείχε τον ανώτατον βαθμόν. Ενώ, επί παραδείγματι, τα ονόματα και των εξοχωτέρων στρατιωτικών ηγετών της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας δεν ήσαν ποσώς συμπαθή εις το φανατικώς αντιμιλιταριστικόν Γαλλικόν Σοσιαλιστικόν Κόμμα, ο μέγας ηγέτης του Λέων Μπλουμ εχαρακτήριζε τον Πεταίν, το 1939, ως τον «ευγενέστερον και πλέον ανθρωπιστικόν από τους στρατιωτικούς μας ηγέτας».

Το τραγικόν εις την ζωήν του Πεταίν είναι ότι, εάν η ζωή του αυτή δεν είχεν υπερβή εις διάρκειαν το, τέλος πάντων, ομαλόν χρονικόν διάστημα των 84-85 ετών, το όνομα του στρατάρχου θα εφωτίζετο μέσα εις το Πάνθεον των ενδόξων στρατιωτικών ονομάτων της Γαλλίας με αίγλην ίσην προς εκείνην που φωτίζει το όνομα του μεγάλου Φος. Διότι όντως εχάρισεν η ζωή εις τον στρατάρχην Πεταίν επιτυχίας και θριάμβους, που τον ετοποθετούσαν εις την αυτήν γραμμήν με τους μεγάλους Γάλλους πατριώτας, ενώ τα τελευταία χρόνια της μεγάλης μέχρι τότε σταδιοδρομίας του κατέστησαν το όνομά του συνώνυμον διεθνούς προδοσίας.

Γόνος αριστοκρατικής, πλουσίας, ρωμαιοκαθολικής οικογενείας εις την Βορείαν Γαλλίαν, ο Ανρί Φιλίπ Μπενονί Ομέρ Ζοζέφ Πεταίν εκπαιδεύθη εις την γνωστήν Στρατιωτικήν Σχολήν του Σαιν Συρ, κατά δε τον πρώτον παγκόσμιον πόλεμον εξεκίνησεν ως συνταγματάρχης διά να ανέλθη εις τον ανώτατον βαθμόν του στρατάρχου. Η μεγάλη δόξα του είναι συνυφασμένη με την Μάχην του Βερντέν, κατά την οποίαν ο Γαλλικός Στρατός συνεκράτησε τον εχθρόν με θυσίας 350.000 ανδρών. Απομνημονεύματα, ωστόσο, διαφόρων γαλλικών προσωπικοτήτων της εποχής εκείνης παρουσιάζουν τον Πεταίν ως ηττοπαθή μάλλον και ισχυρίζονται ότι εχρειάσθη να πιεσθή ισχυρώς από πολιτικούς ηγέτας διά να εμμείνη ακλόνητος εις τον αγώνα. Το 1917, πάντως, ανέλαβε την αρχιστρατηγίαν και επέδειξε κατά την περίοδον της αρχιστρατηγίας του αυτής προτίμησιν διά την αμυντικήν, γενικώς, τακτικήν. Προ της τελικής μεγάλης επιθέσεως αντικατεστάθη από τον Φος. Η ιδιαιτέρα, όμως, φροντίς την οποίαν έδειξε διά τας τύχας του απλού στρατιώτου αναμφιβόλως συνέβαλεν εις την τόνωσιν του κλονιζομένου ηθικού των μαχομένων κατά την τελικήν φάσιν του πολέμου, και όταν ετερματίσθη ο πόλεμος, ο Πεταίν είχε καταστή το είδωλον των Γάλλων στρατιωτών και παρέμεινεν εις την ιστορίαν ως ο «Ήρως του Βερντέν».

Κατά το μεταξύ των δύο πολέμων χρονικόν διάστημα ο Πεταίν είχε καταστή ο ανώτατος ρυθμιστής της πολιτικής εθνικής αμύνης της Γαλλίας, καμμία δε γαλλική Κυβέρνησις κατά το χρονικόν αυτό διάστημα δεν ελάμβανεν οποιανδήποτε στρατιωτικήν απόφασιν χωρίς να συμβουλεύεται τον στρατάρχην, τον αρχηγόν του Πολεμικού Συμβουλίου της Γαλλίας. Πολιτικά αξιώματα δεν επεδίωξε και δεν ανέλαβε κατά την περίοδον αυτήν, και μόνον το 1934 εδέχθη να αναλάβη, υπό τον Ντουμέργκ, το υπουργείον των Στρατιωτικών, δεν διετήρησεν όμως το αξίωμα αυτό παρά μερικούς μήνας μόνον. Κατά τα έτη από του 1930 και εντεύθεν, η Δεξιά εις την Γαλλίαν πολλαπλώς προσεπάθησε να εκμεταλλευθή πολιτικώς το όνομα του Πεταίν, θόρυβον δε επροκάλεσε κατά την εποχήν εκείνην φυλλάδιον που εξέδωκεν ο Γουσταύος Ερβέ υπό τον τίτλον: «Ένας Πεταίν μάς χρειάζεται». Και ναι μεν ο ίδιος ο στρατάρχης ουδέποτε εξεδήλωσε φανερά τας πολιτικάς προτιμήσεις του, πολλοί όμως μάρτυρες κατά την δίκην του επεβεβαίωσαν ότι αι πεποιθήσεις του ήσαν μάλλον αντικοινοβουλευτικαί και φιλοφασιστικαί.

Ολίγον προ της εκρήξεως του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, όταν ο κίνδυνος της επιθέσεως του Άξονος καθίστα διά την Γαλλίαν ιδιαιτέρως πολύτιμην την ουδετερότητα της Ισπανίας, η γαλλική Κυβέρνησις τον Πεταίν απέστειλεν ως πρεσβευτήν της Γαλλίας παρά τω Φράνκο. Και δεν υπάρχει μεν καμμία απόδειξις περί συνεννοήσεων μεταξύ Πεταίν και Φράνκο διά μεσολάβησιν διά χωριστήν ειρήνην της Γαλλίας ή διά αντιδημοκρατικήν συνωμοσίαν, μαρτυρικαί καταθέσεις όμως κατά την δίκην του Πεταίν κατέδειξαν ότι από της αρχής του πολέμου ήδη ο στρατάρχης είχε πιστεύσει ότι η Γαλλία θα ηττάτο και ότι προετοιμάζετο διά τον ρόλον του δικτάτορος.

Ο Ρενώ τον περιέλαβε τον Μάιον του 1940 εις την Κυβέρνησίν του. Ήδη όμως την 16ην Ιουνίου η δύναμις είχε ξεφύγει από τα χέρια του Ρενώ και της ιδίας του της Κυβερνήσεως· η πλειοψηφία τον ηνάγκασε να παραδώση την εξουσίαν εις τον Πεταίν, μίαν δε εβδομάδα αργότερα ο γηραιός στρατάρχης υπέγραφε την ανακωχήν, ενώ ολίγον μετά ταύτα τα κατάλοιπα των δύο κοινοβουλευτικών Σωμάτων παρείχαν διά της ψήφου των πλήρη την κυβερνητικήν εξουσίαν εις τον στρατάρχην.

Καθ’ ολόκληρην μετέπειτα την διάρκειαν του πολέμου ο Πεταίν παρέμεινεν εις την πρωτεύουσάν «του» της Γαλλίας, εις το Βισύ. Εκεί δεν ήτο πλέον παρά όργανον εις τας χείρας των επιτηδείων πολιτικών συνεργατών του, ιδία του Λαβάλ, ο οποίος πλήρως εξεμεταλλεύετο την φθίνουσαν αίγλην του στρατάρχου. Είναι δύσκολον να βεβαιώση κανείς πόσαι από τας δημοσίας εξωτερικεύσεις του από εδώ και πέρα ανταπεκρίνοντο όντως προς τας βαθυτέρας προσωπικάς πεποιθήσεις του γηραιού στρατάρχου. Τον Σεπτέμβριον του 1944 οι Γερμανοί τον συναπεκόμισαν μεθ’ εαυτών. Εξ μήνας αργότερα επανωδηγήθη εις το Παρίσι. Χωρίς αναβολήν προσήχθη ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου με την κατηγορίαν της εσχάτης προδοσίας και κατεδικάσθη εις την εσχάτην των ποινών.

*Κείμενο της Νόρας Μπέλoφ (συνεργάτιδας του Observer) για τον Φιλίπ Πεταίν, που είχε δημοσιευτεί κατ’ αποκλειστικότητα για την Ελλάδα στο «Βήμα» την Τρίτη 24 Ιουλίου 1951, την επαύριον του θανάτου του γάλλου στρατάρχη.

Η Νόρα Μπέλοφ

Η Νόρα Μπέλοφ (Leah Nora Beloff, 1919-1997), αγγλίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας, συνεργάστηκε με τον Observer επί τρεις ολόκληρες δεκαετίες.

Ο γάλλος στρατάρχης και πολιτικός Φιλίπ Πεταίν (Philippe Pétain), ο εθνικός ήρωας που επέπρωτο να γίνει αποσυνάγωγος, γεννήθηκε στις 24 Απριλίου 1856 και απεβίωσε στις 23 Ιουλίου 1951.