Οι ειδικοί επιστήμονες του 5ου αιώνα π.Χ.

Πλάι στις εξέχουσες προσωπικότητες του 5ου αιώνα π.Χ. –ιστορικούς, φιλοσόφους και προπάντων σοφιστές– που με τη δραστηριότητά τους και το έργο που άφησαν πίσω τους επέφεραν βαθιές τομές στην ελληνική σκέψη, στην ευρωπαϊκή πνευματική ζωή εν συνόλω, τοποθετούνται οι κορυφαίοι εκπρόσωποι των ειδικών επιστημών, οι οποίοι επίσης έστρεψαν τις προσπάθειές τους προς τον ορθολογισμό και την εξατομίκευση.

Μεταξύ των προαναφερθέντων ήταν εκείνοι που διακονούσαν την επιστήμη των μαθηματικών και καταγίνονταν με μείζονα προβλήματα όπως ο τετραγωνισμός του κύκλου, η τριχοτόμηση της γωνίας και ο διπλασιασμός του κύβου (το λεγόμενο δήλιον πρόβλημα). Στα πλέον γνωστά ονόματα συγκαταλέγονται ο Ιπποκράτης ο Χίος (με τους περίφημους μηνίσκους του), ο σοφιστής Αντιφών (για τον οποίον είχαμε κάνει λόγο σε παλαιότερα άρθρα μας), ο Βρύσων ο Ηρακλειώτης (με καταγωγή από την Ηράκλεια του Πόντου) και ο πανεπιστήμων Ιππίας ο Ηλείος. Αξιοπρόσεκτο είναι ακόμα το ερευνητικό έργο του Ίππασου από το Μεταπόντιο (ανήκε στον κύκλο των πυθαγορείων) και του Θεόδωρου του Κυρηναίου (με καταγωγή από την Κυρήνη, την ελληνική αποικία στην ακτογραμμή της Λιβύης) αναφορικά με τους άρρητους ή ασύμμετρους αριθμούς.

Κάποιοι άλλοι μαθηματικοί, όπως ο Οινοπίδης ο Χίος και ο Μέτων ο Αθηναίος (ο δεύτερος με τη συνδρομή του επίσης αθηναίου αστρονόμου και γεωγράφου Ευκτήμονος), καταπιάστηκαν και με ζητήματα αστρονομίας, κάνοντας σημαντικά βήματα προόδου, σε πρακτικό κυρίως επίπεδο.

Στο ίδιο πεδίο, της αστρονομίας, διακρίθηκε και ο φιλόσοφος Φιλόλαος από τον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας, ο οποίος υπήρξε δάσκαλος του Σιμμία και του Κέβητος, μαθητών του Σωκράτη με καταγωγή από τη Θήβα. Μέλος της Πυθαγόρειας Σχολής, ο Φιλόλαος πίστευε ότι τα ουράνια σώματα περιστρέφονται γύρω από το κεντρικό πυρ (μια τεράστια φωτιά στο κέντρο του σύμπαντος), την εστίαν του παντός, πηγή της δύναμης και της κίνησης. Στο κοσμοείδωλο του Φιλολάου –αξίζει να σημειωθεί ότι συνιστά την πρώτη αμφισβήτηση του γεωκεντρικού συστήματος– περιλαμβάνεται πέραν της Γης και μια αόρατη εξαιτίας της θέσης της Αντι-γη (η Αντίχθων), που κινείται με τον ίδιο ρυθμό. Αργότερα, ο Ικέτας ο Συρακούσιος, από την κοινότητα των πυθαγορείων κι αυτός, πρέσβευε ότι μόνο η Γη κινείται γύρω από τον άξονά της με μεγάλη ταχύτητα, ενώ τα λοιπά ουράνια σώματα παραμένουν ακίνητα.

Σε ένα εντελώς διαφορετικό αντικείμενο έρευνας και μελέτης κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ. ξεχώρισε ο ζωγράφος Αγάθαρχος ο Σάμιος, που έζησε και σταδιοδρόμησε στην Αθήνα. Πιθανολογείται ότι ήταν εκείνος που εφάρμοσε πρώτος τους κανόνες της προοπτικής στην τέχνη της σκηνογραφίας (σε σκηνικά τραγωδιών), γι’ αυτό και θεωρείται σκαπανέας της. Εξάλλου, τον ίδιον πάντα αιώνα ο Φιλέας ο Αθηναίος συνέγραψε ένα περιηγητικό έργο, συνεχίζοντας την παράδοση των παλαιότερων γεωγράφων και εθνογράφων από την Ιωνία.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, το αστρονομικό σύστημα του Φιλολάου.