H ατίθαση, φιλόδοξη αλλά υποτιμημένη Art Deco καλλιτέχνιδα Tamara de Lempicka

Η καλλιτέχνιδα Tamara de Lempicka (Ταμάρα ντε Λεμπίτσκα) διανύει σίγουρα μια περίοδο επανασύστασης στο κοινό.

Η γοητευτική αριστοκράτισσα Ρωσίδα πρόσφυγας ζωγράφος (1894-1980), γνωστή για τα πορτρέτα της Art Deco, είναι η ηρωίδα του μιούζικαλ «Lempicka», που άνοιξε στο Μπρόντγουεϊ στις 14 Απριλίου. Με πρωταγωνίστρια την Eden Espinosa, η παράσταση σκηνοθετείται από την δύο φορές βραβευμένη με Tony Award Rachel Chavkin.

Πρόκειται για μια εξωφρενική παραγωγή γιατί, όπως δήλωσε η Chavkin, «θέλαμε να κάνουμε μια παράσταση τόσο αισθητικά εντυπωσιακή όσο είναι και το έργο της».

Τον Οκτώβριο θα εγκαινιαστεί μια μεγάλη έκθεση με έργα της Lempicka στο Μουσείο de Young στο Σαν Φρανσίσκο. Η έκθεση, την οποία συν-επιμελούνται οι μελετητές Gioia Mori και Furio Rinaldi, θα καλύπτει ολόκληρη την καριέρα της καλλιτέχνιδας από τη δεκαετία του 1920 έως τα τελευταία χρόνια της στο Μεξικό. Θα περιλαμβάνει περισσότερα από 100 έργα από το Centre Georges Pompidou του Παρισιού, διεθνή μουσεία και ιδιωτικές συλλογές των ΗΠΑ και της Ευρώπης.

Η θεία της, η Stefa, είχε δεσμούς με την αυτοκρατορική οικογένεια και η γιαγιά της καλλιτέχνιδας της έδινε άφθονη προσοχή, ακριβά ρούχα και ταξίδια στο εξωτερικό

Μια δοκιμαστική βιογραφία

Ο καθορισμός της βιογραφίας της Lempicka δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ο πιο έγκυρος ειδικός για την καλλιτέχνιδα, ο Gioia Mori, δήλωσε στους Moscow Times: «Της άρεσε να χειραγωγεί την πραγματικότητα».

Οι κριτικοί τέχνης δεν συμφωνούν ούτε καν για την ημερομηνία και τον τόπο γέννησής της. Η Lempicka φαίνεται να είπε ψέματα για την ηλικία της, ώστε να είναι οκτώ χρόνια νεότερη από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα. Ο Mori πιστεύει ότι η Tamara Rozalia Gurwik-Górska γεννήθηκε στη Μόσχα. Το ίδιο πιστεύει και η βιογράφος Laura Claridge. Άλλοι μελετητές πιστεύουν ότι η ζωγράφος γεννήθηκε στη Βαρσοβία.

Η Claridge αναγνωρίζει ως πατέρα της τον Boris Gurwik-Gorski, έναν επιτυχημένο Ρωσο-Εβραίο έμπορο που εξαφανίστηκε όταν η Tamara ήταν νήπιο. Η εγγονή της καλλιτέχνιδας, Victoria de Lempicka (Βικτόρια ντε Λεμπίτσκα), είπε κάποτε στην Αν Πάντι, εξέχουσα συλλέκτρια έργων της Λεμπίτσκα: «Η μητέρα της είπε: “Δεν θα ξαναμιλήσουμε ποτέ γι” αυτόν σε αυτό το σπίτι!”».

Δείτε εικόνες από τη ζωή της

Πιο ασφαλής καταγωγή η Βαρσοβία

Η Αν Πάντι πιστεύει ότι η συσκότιση πληροφοριών οφειλόταν στο γεγονός ότι η Lempicka φοβόταν τις διακρίσεις. «Οι εβραϊκές διώξεις ήταν μια τραγική, σκληρή πραγματικότητα και η συνεχής αστάθεια της Ανατολικής Ευρώπης ήταν λεπτή και άκρως πολιτική. Η μητέρα της, η Μαλβίνα Ντεκλέρ, Πολωνή γαλλικής καταγωγής, είχε παντρευτεί έναν Ρώσο, και στο μυαλό της Ταμάρα ήταν μάλλον ασφαλέστερο να επιλέξει τη Βαρσοβία».

Η ευρύτερη οικογένεια της Ταμάρα ήταν μοιρασμένη μεταξύ Βαρσοβίας, Αγίας Πετρούπολης και Μόσχας.

Το 1910, η Ταμάρα μετακόμισε με τη θεία της στην Αγία Πετρούπολη για αρκετά χρόνια. Η θεία της, η Stefa, είχε δεσμούς με την αυτοκρατορική οικογένεια και η γιαγιά της καλλιτέχνιδας της έδινε άφθονη προσοχή, ακριβά ρούχα και ταξίδια στο εξωτερικό. Ένα βράδυ του 1911, η έφηβη Ταμάρα γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο, τον Tadeusz de Lempicki, δικηγόρο από αριστοκρατική οικογένεια, σε έναν χορό με φανταχτερά κοστούμια που διοργάνωσε ο θείος της. Η Ταμάρα πήγε φορώντας μια πολωνική αγροτική φορεσιά. Το 1916, έπεισε τον θείο της να της επιτρέψει να παντρευτεί τον Lempicki.

Γνώρισε τον κυβισμό και τον φουτουρισμό

Την ίδια χρονιά γεννήθηκε η μοναδική τους κόρη, η Marie Christine, γνωστή ως Kizette. Η Ταμάρα και η οικογένειά της παρέμειναν στην Πετρούπολη μετά την Επανάσταση του 1917 και η Λεμπίτσκα γνώρισε τον κυβισμό και τον φουτουρισμό.

«Δεν υπάρχουν καταγραφές προσωπικών καλλιτεχνικών έργων εκτός από τις καταχωρήσεις στο τετράδιο σκίτσων της κατά τη διάρκεια αυτών των ετών», δήλωσε η Αν Πάντι. «Η Ταμάρα ήταν μια νεαρή γυναίκα που κυνηγούσε έναν σύζυγο εκείνη την εποχή. Επισκεπτόταν όμως μουσεία, την όπερα και άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Αγία Πετρούπολη και οι επιρροές από εκείνη την εποχή φαίνονται στο μελλοντικό της έργο στο Παρίσι».

Τον Δεκέμβριο του 1917 ο Tadeusz Lempicki συνελήφθη από τη σοβιετική μυστική αστυνομία. Χάρη στις ισχυρές διασυνδέσεις του, αφέθηκε ελεύθερος και η οικογένεια εγκαταστάθηκε σύντομα στο Παρίσι, όπου πολλοί «Ρώσοι εμιγκρέδες καλλιτέχνες έδωσαν νέα πνοή στην καλλιτεχνική σκηνή» όπως έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής.

Το πληθωρικό Παρίσι της δεκαετίας του 1920 υποδέχτηκε την Ταμάρα με μια υψηλή κοινωνία αναμεμειγμένη με την κυβιστική, φουτουριστική και πρώιμη σουρεαλιστική πρωτοπορία

Κατακτώντας την Ευρώπη

Το πληθωρικό Παρίσι της δεκαετίας του 1920 υποδέχτηκε την Ταμάρα με μια υψηλή κοινωνία αναμεμειγμένη με την κυβιστική, φουτουριστική και πρώιμη σουρεαλιστική πρωτοπορία. Έγινε προσωπογράφος, αποτυπώνοντας το πνεύμα της τέχνης αποστάζοντας το άκρως γεωμετρικό σχέδιο Art Deco που έφτασε στο αποκορύφωμά του στην έκθεση του 1925 Exposition des Arts Decoratifs et Industriels Modernes στο Παρίσι.

Αλλά σύμφωνα με την εγγονή της καλλιτέχνιδας, Victoria de Lempicka, πρόεδρο της Tamara Art Heritage, υπήρχαν και παλαιότερες επιρροές στο έργο της. Αν και η γιαγιά της είχε σπουδάσει στην Αγία Πετρούπολη και τη Λωζάνη, «η καρδιά της χόρευε με τη ζωή όταν βρέθηκε στην Ιταλία, για πρώτη φορά σε ηλικία 10 ετών με τη γιαγιά της», δήλωσε στους Moscow Times. Η Ταμάρα λάτρευε τον Μποτιτσέλι, τον Ποντόρνο, τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Φρα Λίπι.

«Το μοναδικό της στυλ συνδύαζε τον ιταλικό κλασικισμό του Quattrocento με τους καμπύλους όγκους του φουτουρισμού του Marinetti», είπε η Victoria.

Εικονογράφος σε περιοδικά μόδας

Το ρωσικό της παρελθόν έπαιξε επίσης ρόλο στην καλλιτεχνική της εξέλιξη. «Από τη στιγμή που έφτασε στο Παρίσι», είπε ο Mori, «η Lempicka άρχισε να εργάζεται ως εικονογράφος για περιοδικά μόδας. Πολλοί Ρώσοι, ακόμη και μέλη της ρωσικής αριστοκρατίας, συμμετείχαν στη βιομηχανία μόδας του Παρισιού. Μεταξύ αυτών ήταν ο πρίγκιπας Γκαβρίιλ Ρομανόφ και η σύζυγός του Αντονίνα, οι οποίοι μέχρι το 1924 δημιούργησαν τον δικό τους οίκο μόδας».

Η Lempicka, μέλος του κύκλου τους, ζωγράφισε ένα διάσημο πορτρέτο του πρίγκιπα Gavriil το 1927. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 ζωγράφισε αρκετές νεκρές φύσεις που απεικόνιζαν παλιά ρωσικά ξύλινα παιχνίδια: «L’oiseau rouge» και «Nature morte à la poupée russe», αντικείμενα των οποίων οι σιωπηλές φωνές αναμειγνύονται σε μια θρήνη νοσταλγίας.

Η εργασιακή ηθική και η παραγωγή της Lempicka ήταν πρωτοφανείς. Καθημερινά έκανε τρεις μεγάλες συνεδρίες με διαφορετικούς sitters, ενώ άκουγε Wagner στην υψηλότερη ένταση. Πολλοί λένε ότι ήταν εθισμένη στην κοκαΐνη.

Πάρτι με σαμπάνια και ναρκωτικά

«Υπάρχουν πολλές αναφορές στα ναρκωτικά στις ιστορίες που έλεγε για τη ζωή της. Ωστόσο, προσωπικά δεν πιστεύω ότι ήταν ποτέ εθισμένη στα ναρκωτικά», δήλωσε η Αν Πάντι. Αλλά αναμφίβολα, «διοργάνωνε πολυτελή πάρτι για τους καλεσμένους της και παρευρισκόταν σε εκείνα των άλλων, όπου η σαμπάνια έρεε ελεύθερα και τα ναρκωτικά ήταν διαθέσιμα.

Το μοναδικό γνωστό της ελάττωμα ήταν το κάπνισμα, στο οποίο ήταν εθισμένη, και οι συνέπειες που προέκυψαν τελικά συνέβαλαν στον θάνατό της».

Το 1925, μια γκαλερί του Μιλάνου, η Bottega di Poesia, φιλοξένησε την πρώτη ατομική έκθεση της Lempicka. Με την ευκαιρία αυτή, ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Lempitzka. Μέχρι τότε υπέγραφε τους καμβάδες της ως Łempitzky, χρησιμοποιώντας την αρσενική εκδοχή του συζυγικού της επωνύμου. Τρία χρόνια αργότερα το ζευγάρι χώρισε.

Η εργασιακή ηθική και η παραγωγή της Lempicka ήταν πρωτοφανείς. Καθημερινά έκανε τρεις μεγάλες συνεδρίες με διαφορετικούς sitters, ενώ άκουγε Wagner στην υψηλότερη ένταση. Πολλοί λένε ότι ήταν εθισμένη στην κοκαΐνη

Ο δικός της φεμινισμός

Υπάρχει ένας φεμινιστικός παράγοντας στους πίνακές της και είναι προφανές ότι η Tamara θαύμαζε τις γυναίκες, «ιδιαίτερα τις επιτυχημένες και δυνατές γυναίκες», λέει η Αν Πάντι.

«Ακόμα και στα πορτρέτα που έχουν παραγγελθεί, φαίνεται η αύρα του φεμινισμού. Είτε μια γυναίκα ήταν ανεξάρτητα επιτυχημένη, όπως η «Suzy Solidor», είτε μια αξιοσέβαστη καλοστεκούμενη μητριάρχης, όπως η «Madame Boucard» και η «Mrs. Bush», η Tamara πάντα απεικόνιζε τον φεμινισμό ως δύναμη».

Η Λεμπίτσκα παντρεύτηκε ξανά το 1934 στη Ζυρίχη τον βαρόνο Ραούλ Κάφνερ. Και οι δύο ήταν αμφιφυλόφιλοι και συμφώνησαν σε έναν ανοιχτό γάμο. Στις αρχές του 1939, το ζευγάρι -και οι δύο Εβραίοι- μετανάστευσε στις Η.Π.Α. Το 1940 μετακόμισαν στην Καλιφόρνια, όπου νοίκιασαν τη βίλα του King Vidor στο Coldwater Canyon, και η Lempicka έγινε φίλη με διασημότητες όπως η Γκρέτα Γκάρμπο και ο Τάιρον Πάουερ.

Αγαπημένη του Χόλιγουντ

Η Lempicka ζωγράφισε προσωπικότητες του θεάματος στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ και υπήρξε αγαπημένη ζωγράφος συλλεκτών του Χόλιγουντ, όπως η Barbra Streisand, ο Jack Nicholson και η Madonna. Το 2020 το «Πορτρέτο της Marjorie Ferry», μιας τραγουδίστριας της τζαζ, σημείωσε νέο ρεκόρ δημοπρασίας για την καλλιτέχνιδα, αποφέροντας σχεδόν 22 εκατομμύρια δολάρια.

Συνέχισε να εργάζεται, κάνοντας τακτικά ταξίδια στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η καλλιτέχνης έζησε μέχρι το 1980 στη βίλα της στην Κουερναβάκα του Μεξικού, το τελευταίο της σπίτι. Η Αν Πάντι εξηγεί: «Στα τελευταία χρόνια της Tamara, η κόρη της Kizette de Lempicka-Foxhall επέβλεψε τη συλλογή και τη διατήρηση του αρχείου της, βοήθησε με επιχειρηματικές και ιατρικές υποθέσεις και τελικά ικανοποίησε την τελευταία επιθυμία της μητέρας της να διασκορπιστεί η τέφρα της πάνω από το ηφαίστειο Popocatapetl».

Σύμβολο αποφασιστικότητας

«Ο κόσμος ανακαλύπτει τώρα μια νέα εκτίμηση για ολόκληρο το έργο της», δήλωσε η Αν Πάντι. «Το ταξίδι της Tamara είναι το ταξίδι όλων μας… Διασχίζει γενιές, φυλές, θρησκείες, φύλα και εθνικότητες και έχει γίνει το σύμβολο της αποφασιστικότητας, της ανεξαρτησίας, της επιτυχίας και της επιβίωσης».

Η Πάντι είναι βέβαιη ότι το μιούζικαλ «Lempicka» θα φέρει ένα εντελώς νέο κοινό να μάθει για την τέχνη και τη ζωή της. «Η δισέγγονη της Ταμάρα, η Μαρίζα, κι εγώ κλαίγαμε στο τέλος της πρώτης πράξης. Η Ταμάρα βρίσκεται στη σκηνή για την οποία γεννήθηκε».

*Με στοιχεία από themoscowtimes.com