Αντίθετες με τις επιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών οι δηλώσεις Βαρτζόπουλου

Του Αλέξανδρου Τσομπανίδη*

Οι δηλώσεις του κ. Βαρτζόπουλου δεν στερούνται μόνο στοιχειώδους ευαισθησίας και ενσυναίσθησης, άλλα έρχονται επίσης σε αντίθεση με τις επιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών. Η παραβατική συμπεριφορά και η επιθετικότητα είναι πιο συχνές στους άνδρες, συγκριτικά με τις γυναίκες, αλλά αυτό ισχύει κατά μέσο όρο, σε μελέτες που συγκρίνουν πληθυσμούς και δεν μάς παρέχουν καμία πληροφορία για το κάθε άτομο ή την αιτία του φαινομένου. Ο κ. Βαρτζόπουλος αναφέρει ότι οι λόγοι είναι «βιολογικοί», κάνοντας μνεία για την «φύση των πραγμάτων». Οι άνδρες είναι επίσης πιο ψηλοί κατά μέσο όρο από τις γυναίκες, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η διατροφή δεν επηρεάζει το ύψος τους, ή ότι ο κάθε άνδρας είναι πιο ψηλός από κάθε γυναίκα. Αυτή η ερμηνεία είναι λοιπόν απλοϊκή και υποτιμά την επιρροή του περιβάλλοντος στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και της συμπεριφοράς του κάθε ατόμου.

Για την ακρίβεια, οι γενετικές μελέτες σε διδύμους, σε κρατουμένους στην φυλακή ή στον γενικό πληθυσμό, δείχνουν ότι η παραβατικότητα ή, το αντίθετο, η συνεργατικότητα επηρεάζονται σε λιγότερο βαθμό από τα γονίδια, συγκριτικά με άλλα στοιχεία της προσωπικότητας (π.χ. την εξωστρέφεια). Αντίθετα, το οικογενειακό περιβάλλον, οι τραυματικές εμπειρίες ή η παραμέληση ενός παιδιού, έχουν ξεκάθαρο ρόλο ως προς την μετέπειτα παραβατική συμπεριφορά και τη βία.

Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι όσον αφορά την Εξέλιξη, οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών υπάρχουν, αλλά είναι σαφώς περιορισμένες στο ανθρώπινο είδος. Αυτό δεν είναι μόνο απότοκο της κοινωνικής προόδου, του φεμινιστικού κινήματος, του Διαφωτισμού και της έννομης τάξης. Είναι βιολογική πραγματικότητα που γίνεται εμφανής αν κανείς συγκρίνει την ανατομία του ανθρώπου, με την ανατομία των προγονικών ειδών μας (π.χ. τον Homo Erectus) και με την ανατομία άλλων ανώτερων πρωτευόντων (π.χ. χιμπατζήδες). Σύμφωνα με νέες ανακαλύψεις και επικρατούσες θεωρίες (π.χ. social brain theory, self-domestication theory), αυτή η μείωση της διαφοράς μεταξύ των φύλων στον άνθρωπο, συνδέεται με την ανάπτυξη του εγκεφάλου, αλλά και με τη δυνατότητα δημιουργίας όλο και μεγαλύτερων κοινωνικών ομάδων, που έδωσαν στο είδος μας εξελικτικό πλεονέκτημα.

Σε αυτή την πορεία, ο ρόλος των γυναικών δεν είναι απλά να «τίκτουν». Το είδος μας έχει χαρακτηριστικά παρατεταμένη κύηση και παιδική ηλικία ώστε να αναπτυχθεί πλήρως ο μεγάλος μας εγκέφαλος. Κατά τη διάρκεια αυτής της ανάπτυξης, ο μητρικός πλακούντας, το μητρικό γάλα και η μητρική αφοσίωση και φροντίδα είναι καθοριστικής σημασίας και αυτό φαίνεται ακόμα και στα γονίδια που έχει ευνοήσει η Εξέλιξη8. Ο άνθρωπος είναι επίσης από τα ελάχιστα θηλαστικά, όπου υπάρχει συνεργασία στο μεγάλωμα των παιδιών. Δεν είναι λοιπόν η ανδρική επιθετικότητα που χαρακτηρίζει το είδος μας, αλλά η κοινωνική συνοχή και η συνεργασία προς όφελος του συνόλου.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η επιθετικότητα δεν υπάρχει στην κοινωνία. Ή ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να προστατεύονται με θεσμούς, κέντρα στήριξης και ειδικούς νόμους. Η ανθρώπινη βία όμως δεν οφείλεται στη «φύση», η πατριαρχία δεν επιτάσσεται από τα γονίδια και το είδος μας δεν χαρακτηρίζεται από αγεφύρωτες διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι απόψεις αυτές παραπέμπουν σε άλλες εποχές και είναι επιστημονικά και ηθικά αβάσιμες.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

1. Rautiainen, M. R. et al. Genome-wide association study of antisocial personality disorder. Transl. Psychiatry 6, (2016).

2. Wesseldijk, L. W. et al. Genetic and environmental influences on conduct and antisocial personality problems in childhood, adolescence, and adulthood. Eur. Child Adolesc. Psychiatry 27, (2018).

3. Power, R. A. & Pluess, M. Heritability estimates of the Big Five personality traits based on common genetic variants. Transl. Psychiatry 5, (2015).

4. Stanyon, R. & Bigoni, F. Sexual selection and the evolution of behavior, morphology, neuroanatomy and genes in humans and other primates. Neuroscience and Biobehavioral Reviews vol. 46 (2014).

5. Nelson, E., Rolian, C., Cashmore, L. & Shultz, S. Digit ratios predict polygyny in early apes, Ardipithecus, Neanderthals and early modern humans but not in Australopithecus. Proc. R. Soc. B Biol. Sci. 278, (2011).

6. Dunbar, R. I. M. The Social Brain Hypothesis and Human Evolution. in Oxford Research Encyclopedia of Psychology (2016). doi:10.1093/acrefore/9780190236557.013.44.

7. Hare, B. Survival of the Friendliest: Homo sapiens Evolved via Selection for Prosociality. Annual Review of Psychology vol. 68 (2017).

8. Keverne, E. B. Importance of the matriline for genomic imprinting, brain development and behaviour. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences vol. 368 (2013).

*Ο Αλέξανδρος Τσομπανίδης είναι ερευνητής στον τομέα Ψυχιατρικής του Πανεπιστήμιου του Cambridge, όπου μελετά τις αιτίες του αυτισμού, την ανάπτυξη του εγκεφάλου και τις διαφορές μεταξύ των φύλων στη συμπεριφορά και προσωπικότητα και μέλος του Think Tank Έρευνας του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία