Ώρα μηδέν για την ελευθερία του Τύπου στην Ευρώπη – Παρακολουθήσεις δημοσιογράφων στην Ελλάδα και άλλες χώρες

Σε κρίσιμο σημείο φαίνεται πως βρίσκεται η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Οι απειλές κατά δημοσιογράφων, οι παρακολουθήσεις και οι καταχρηστικές μηνύσεις (Slapps) αποτελούν μόνο μερικά από τα μέσα που βάλλουν κατά της ανεξαρτησίας του Τύπου, αλλά και του δικαιώματος της έκφρασης. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Τύπος σήμερα τονίζονται στην ετήσια έκθεση της Ένωσης Πολιτικών Ελευθεριών για την Ευρώπη (Liberties), η οποία συντάχθηκε από 37 ομάδες εργασίας από 19 χώρες.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του Guardian που επικαλείται την συγκεκριμένη έκθεση, οι ανησυχητικές τάσεις που είχαν εντοπιστεί τα προηγούμενα έτη, εξακολουθούν να υφίστανται και το 2023, αν και η νέα Anti- Slapp νομοθεσία θα μπορούσε να βελτιώσει την κατάσταση που επικρατεί στον Τύπο, δίνοντας στους δημοσιογράφους τα κατάλληλα εργαλεία για να μπορέσουν να προστατευτούν από τις πολιτικές που πλήττουν τον πυρήνα της έκφρασης και όχι μόνο.

Γενικά συμπεράσματα

«Η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης βρίσκεται σαφώς σε σταθερή πτώση σε ολόκληρη την ΕΕ – σε πολλές χώρες ως αποτέλεσμα εσκεμμένης βλάβης ή παραμέλησης από τις εθνικές κυβερνήσεις», δήλωσε η Eva Simon, ανώτερη υπεύθυνη υπεράσπισης της Liberties.

«Η μείωση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης συμβαδίζει με την παρακμή του κράτους δικαίου. Υπάρχει στενή συσχέτιση μεταξύ των δύο. Αυτό είναι το εγχειρίδιο των αυταρχικών καθεστώτων». Η ίδια δήλωσε ότι η νέα νομοθεσία της ΕΕ για τα μέσα ενημέρωσης «έχει δυνατότητες», αλλά πρέπει να εφαρμοστεί σωστά.

Το τοπίο των μέσων ενημέρωσης στην Ευρώπη συνέχισε να χαρακτηρίζεται πέρυσι από τη μεγάλη συγκέντρωση ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης, τους ανεπαρκείς κανόνες για τη διαφάνεια της ιδιοκτησίας και τις πολυάριθμες απειλές κατά της ανεξαρτησίας και των οικονομικών των δημόσιων μέσων ενημέρωσης, δήλωσε η Liberties.

Καταγράφηκαν επίσης πολλαπλές περιπτώσεις απειλών, εκφοβισμού, παρακολούθησης και βίας κατά δημοσιογράφων σε πολλά κράτη μέλη, καθώς και περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης και στην πρόσβαση στην πληροφόρηση σε όλο την Ευρώπη.

Η έκθεση δείχνει πως αντιμετωπίστηκαν οι δημοσιογράφοι που άσκησαν κριτική είτε στην κυβέρνηση είτε σε υψηλά ιστάμενα πρόσωπα

Ποια προβλήματα αντιμετώπισαν οι δημοσιογράφοι

Δημοσιογράφοι σε χώρες όπως η Κροατία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελλάδα και η Ιταλία αντιμετώπισαν σωματικές επιθέσεις το 2023, ανέφερε η έκθεση, ενώ στην Ουγγαρία και τη Σλοβακία οι δημοσιογράφοι ήρθαν αντιμέτωποι με κακοποιήσεις και απειλές από εκλεγμένους πολιτικούς.

Στη Ρουμανία και τη Σουηδία, η αστυνομία απέτυχε να διερευνήσει σωστά τις επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων, είτε λόγω έλλειψης πόρων, είτε λόγω έλλειψης βούλησης, αναφέρει η έκθεση, ενώ στη Γαλλία και τη Βουλγαρία αστυνομικοί επιτέθηκαν οι ίδιοι σε δημοσιογράφους.

Οι Slapps χρησιμοποιήθηκαν συνήθως εναντίον δημοσιογράφων στην Κροατία, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ολλανδία και τη Σουηδία, ενώ οι δημοσιογράφοι στη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ολλανδία και την Πολωνία τέθηκαν υπό παρακολούθηση από κατασκοπευτικά προγράμματα όπως το Pegasus και το Predator.

Πώς αντιμετωπίζονται όσοι ασκούν κριτική

Στη Γερμανία, την Ουγγαρία, τη Λιθουανία και τις Κάτω Χώρες, δημοσιογράφοι που ασκούσαν κριτική στην κυβέρνηση βρέθηκαν αποκλεισμένοι από συνεντεύξεις Τύπου ή άλλες επίσημες εκδηλώσεις ή τους αρνήθηκαν την πρόσβαση σε έγγραφα που είχαν δικαίωμα να έχουν στα χέρια τους.

Στη Σλοβακία, ο λαϊκιστής πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίτσο «διέκοψε κάθε επικοινωνία» με τέσσερα μέσα ενημέρωσης που κατηγορήθηκαν ότι «επιδεικνύουν ανοιχτά εχθρικές συμπεριφορές». Η κυβέρνησή του ενέκρινε αυτό το μήνα ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για την αναμόρφωση του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού φορέα RTVS.

Στην Ουγγαρία, τα δημόσια μέσα ενημέρωσης ήταν ήδη «τόσο πλήρως υπό τον ζυγό της κυβέρνησης», ώστε η παραγωγή τους «χαρακτηριζόταν από προκατειλημμένες και μονόπλευρες αναφορές που είναι πάντα σύμφωνες με τα συμφέροντα του κυβερνώντος κόμματος Fidesz», ανέφερε η Liberties.

Πέρα από την Ουγγαρία, ανέφερε ότι η δημόσια ραδιοτηλεόραση βρισκόταν σε «κατάσταση αβεβαιότητας» στην Πολωνία, καθώς ο νέος πρωθυπουργός, Ντόναλντ Τουσκ, προσπαθεί να ανατρέψει τις παρεμβάσεις της προηγούμενης κυβέρνησης, ενώ αυξάνονται οι ανησυχίες για τις κυβερνήσεις στην Κροατία και την Ιταλία.

Ο νέος νόμος αποτελεί ένα από τα μέτρα της ΕΕ για να απαντήσει στο φαινόμενο των slapps

Καταχρηστικές αγωγές και ο νόμος Anti – Slapp

Όπως αναφέρει και η έκθεση για την ελευθερία του Τύπου, οι SLAPPs (καταχρηστικές αγωγές κατά δημοσιογράφων) αποτελούν ένα αυξανόμενο φαινόμενο στην Ευρώπη, με περισσότερες από 160 αγωγές να κατατίθενται το 2022.

Η κατάχρηση νομικών μέσων και η απειλή των χρονοβόρων και δαπανηρών νομικών διαδικασιών χρησιμοποιούνται κατά κόρον για τον εκφοβισμό των δημοσιογράφων ή την αποθάρρυνσή τους
από το να διεξάγουν έρευνες σχετικά με θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος, τα οποία έχουν αρνητικό αντίκτυπο στους κυβερνώντες.

Βλέποντας πως το μέσο αυτό χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο, η ΕΕ εξέδωσε την οδηγία κατά των SLAPP (το Μάρτιο του 2024), και το Συμβούλιο της Ευρώπης την ενέκρινε. Τα κράτη μέλη έχουν δύο έτη για να τη μεταφέρουν στην εθνική τους νομοθεσία.

Τι προβλέπει η οδηγία

Πλέον, τα άτομα που αποτελούν στόχο των υποθέσεων SLAPP μπορούν να ζητήσουν από το δικαστήριο να απορρίψει έναν προδήλως αβάσιμο ισχυρισμό το συντομότερο δυνατό. Εάν η διαδικασία κριθεί καταχρηστική, το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει ότι ο ενάγων πρέπει να αναλάβει τα έξοδα της διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένων των εξόδων νομικής εκπροσώπησης στα οποία υποβλήθηκε το θύμα SLAPP.

Προκειμένου να αποθαρρυνθούν τέτοιες καταχρηστικές νομικές ενέργειες, ο δικαστής μπορεί επίσης να αποφασίσει να επιβάλει στον διάδικο που κίνησε την υπόθεση SLAPP ποινές ή άλλα εξίσου αποτελεσματικά μέτρα

Για να διασφαλιστεί ότι ο εναγόμενος θα αποζημιωθεί, το δικαστήριο μπορεί επίσης να διατάξει τον ενάγοντα να παράσχει χρηματική εγγύηση για τα έξοδα της διαδικασίας και, εφόσον προβλέπεται από το εθνικό δίκαιο, για τη ζημία που υπέστη ο εναγόμενος. Τα δικαστήρια πρέπει να λαμβάνουν την απόφαση για την πρόωρη απόρριψη μιας υπόθεσης και για την παροχή χρηματικής εγγύησης με ταχείς ρυθμούς.

Πέρα από τα Slapps ανθεί το φαινόμενο των παρακολουθήσεων σε κάποιες χώρες της ΕΕ

Παρακολουθήσεις

Τα τελευταία χρόνια, πολλοί δημοσιογράφοι σε διαφορετικά κράτη μέλη της ΕΕ έχουν πέσει θύματα παρακολούθησης, κυρίως μέσω της χρήσης λογισμικού όπως το Pegasus και το Predator. Η χρήση τέτοιου λογισμικού παρακολούθησης θέτει σε κίνδυνο την απαραίτητη προστασία των πηγών των δημοσιογράφων, χρησιμοποιείται προς εκφοβισμό των δημοσιογράφων και θα μπορούσε δυνητικά να προκαλέσει αυτολογοκρισία, ενώ υπονομεύει ορισμένα από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

Η επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τη διερεύνηση της χρήσης των Predator και άλλων λογισμικών παρακολούθησης ενέκρινε την τελική της έκθεση και τις συστάσεις στις 8 Μαΐου 2023. Η έκθεση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η εθνική ασφάλεια είχε χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα προκειμένου ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ να δικαιολογήσουν την λήψη παράνομων και παρεμβατικών μέτρων κατά των δημοσιογράφων. Η ανάπτυξη κατασκοπευτικού λογισμικού παραβιάζει θεμελιώδη δικαιώματα και θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία σε πολλές χώρες της ΕΕ, μεταξύ των οποίων Πολωνία, Ουγγαρία και Ελλάδα.