Εργατική Πρωτομαγιά: Οι πρώτες απόπειρες μαζικού εορτασμού της στη χώρα μας

Γιορτή των ανθέων ή ταξικό σύμβολο αγωνιστικών διεκδικήσεων; Εδώ βρίσκεται το νόημα μιας ιστορίας που επαναλαμβάνεται, από χρόνο σε χρόνο, κάθε Πρωτομαγιά. «Όχι γιορτή των λουλουδιών, αλλά της βασανισμένης εργατικής τάξης», έλεγε ο Αβραάμ Μπεναρόγια, εδώ και αρκετούς μήνες, μιλώντας προς «Το Βήμα». Η εργατική Πρωτομαγιά διατηρεί ακόμη, εκατό σχεδόν χρόνια μετά την «επίσημη» καθιέρωσή της (το 1889, από το ιδρυτικό συνέδριο της Β’ Διεθνούς), ακέραιο τον αγωνιστικό —και ταξικό— συμβολισμό της.

Η πλούσια ιστορία της εργατικής Πρωτομαγιάς στον τόπο μας δεν είναι τυχαία. Θα σταθούμε συνοπτικά, μέσα από τα πρόσωπα και τα κείμενα, στις πηγές αυτής της ιστορίας.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.4.1979, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στην Πρωτομαγιά του 1890 οργανώνεται ο «Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος» από τον Σταύρο Καλλέργη και, με ημερομηνία 20 Ιουλίου, τυπώνεται το πρώτο φύλλο της εφημερίδας του Συλλόγου — ο «Σοσιαλιστής», μια πρώτη προσπάθεια να εκφραστούν συντονισμένα οι ποικιλόμορφοι σοσιαλεργατικοί όμιλοι της χώρας. Στο φύλλο αυτό γίνεται και το πρώτο ελληνικό «αφιέρωμα» στην εργατική Πρωτομαγιά, με ένα γράμμα ιταλού αναρχοσυνδικαλιστή που αναφέρεται στην παγκόσμια κίνηση των σοσιαλιστικών δυνάμεων.

Η πρώτη ωστόσο προσπάθεια για μαζικό γιορτασμό της Πρωτομαγιάς γίνεται το 1893. Με πρόσκληση του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου γίνεται μια συγκέντρωση «καλλεργικών» σοσιαλιστών στους στύλους του Ολυμπίου Διός. Με την ίδια ευκαιρία, ο Σταύρος Καλλέργης κυκλοφορεί το «Εγκόλπιον του Εργάτου», στο οποίο διατυπώνει, μεταξύ άλλων, και συγκεκριμένα αιτήματα για τους εργάτες — σαν τάξη πια:

«Να εργάζωνται 8 ώρας την ημέραν και την Κυριακήν να αναπαύωνται, το δε ημερομίσθιον να ορισθή εις 8 ώρας […], το Κράτος να αναλαμβάνη την εξασφάλισιν τροφής, ενδυμασίας και κατοικίας πάντων των εργατών, υγιών, ασθενών και γερόντων, και να προβή εις την κατάργησιν των ανθυγιεινών εργασιών».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.4.1979, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η εργατική Πρωτομαγιά γιορτάζεται στην Ελλάδα για πρώτη φορά με συμμετοχή όλων των σοσιαλιστικών ομίλων τον επόμενο χρόνο, το 1894. Από την προηγούμενη μέρα μοιράζεται στους δρόμους «μακροσκελής έκκλησις προς τους εργάτας, εν η δι’ επαναστατικού ύφους καλείται και ο λαός να συμμετάσχη της διαδηλώσεως». Και η Αστυνομία, φυσικά, σπεύδει να λάβει «τα κατάλληλα μέτρα προς ήρεμον διεξαγωγήν της συγκεντρώσεως».

Η συνάθροιση πραγματοποιείται στο Στάδιο και συγκεντρώνει γύρω στα 1.000 άτομα, ανάμεσα στα οποία πολλοί φοιτητές, αλλά και γυναίκες. «Η πληθώρα του ωραίου φύλου εδείκνυεν ότι δεν υπήρχεν φόβος ταραχών, αλλ’ η αστυνομία και η μοιραρχία παραβλέπουσαι το οιωνοσκόπιον έθεσαν αστυφύλακας υπό αστυνόμους και έφιππον δύναμιν χωροφυλάκων» (τα αποσπάσματα από φύλλα της εποχής).

Ο Σταύρος Καλλέργης

Στη συγκέντρωση μίλησε πρώτα ο Πλ. Δρακούλης, που αναφέρθηκε στο ιστορικό της εργατικής Πρωτομαγιάς, και δεύτερος ο Στ. Καλλέργης, που ανέπτυξε, για πρώτη φορά δημόσια, το σοσιαλιστικό πρόγραμμα. «Είμεθα σοσιαλισταί και θέλομεν επί του παρόντος την ενίσχυσιν της θέσεως των εργατών και την διάδοσιν της ιδέας της εντελούς χειραφετήσεως αυτών εν τω μέλλοντι. Διά την επιτυχίαν δε του σκοπού μας θα ζητήσωμεν κατ’ αρχάς με ειρηνικά μέσα, εάν δε δεν το κατορθώσωμεν, διά πάσης θυσίας θα φροντίσωμεν να πραγματοποιήσωμεν τους σκοπούς μας». Ακολούθησε ο εμπρηστικός λόγος του φοιτητή της Νομικής Ευάγ. Μαρκαντωνάτου και ο «νουνεχής» του Δ. Γραμματικού.

Στο ψήφισμα που εγκρίθηκε στο πέρας της συγκεντρώσεως, τα αιτήματα «των διεθνών σοσιαλιστών και των εργατών Αθηνών – Πειραιώς» είναι πιο συγκεκριμένα και χαρακτηριστικά:

α) Την Κυριακήν να κλείωνται τα καταστήματα καθ’ όλην την ημέραν και οι εργάται να αναπαύωνται.

β) Οι εργάται να εργάζωνται επί 8 ώρας την ημέραν και ν’ απαγορευθή η εργασία εις τους ανηλίκους.

γ) Να απονέμεται σύνταξις εις τους εκ της εργασίας παθόντας και καταστάντας ανικάνους προς συντήρησιν εαυτών και της οικογενείας των.

δ) Να καταργηθώσιν αι θανατικαί εκτελέσεις.

ε) Να καταργηθή η διά χρέη προσωπική κράτησις.

Το ψήφισμα αυτό διάβασε μερικές μέρες αργότερα ο Καλλέργης, από το δημοσιογραφικό θεωρείο, την ώρα που συνεδρίαζε η Βουλή, προκαλώντας εύλογη αναστάτωση, αλλά και πραγματικό πανικό, στην αρχή, στους «πατέρες του έθνους». Συνελήφθη και κρατήθηκε προφυλακισμένος δύο μήνες, ενώ παράλληλα απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του «Σοσιαλιστή». Στην πραγματικότητα είχε δοθεί το έναυσμα για μια σειρά όψιμων συλλήψεων με αφορμή το γιορτασμό της Πρωτομαγιάς και τα γεγονότα που ακολούθησαν — για πρώτη φορά το Κράτος ένιωθε ν’ απειλείται και η αντίδρασή του ήταν «ριζική».

*Απόσπασμα από άρθρο αφιερωμένο στον εορτασμό της εργατικής Πρωτομαγιάς στη χώρα μας. Έφερε την υπογραφή του δημοσιογράφου, συγγραφέα και μεταφραστή Αλέξανδρου Βέλιου (1953-2016) και είχε δημοσιευτεί στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 29 Απριλίου 1979.