Πώς η στεγαστική κρίση της ΕΕ ενδυναμώνει την ακροδεξιά

Σε νέο βασικό πεδίο μάχης της ευρωπαϊκής πολιτικής ανάγεται η στεγαστική κρίση, καθώς τα ακροδεξιά και λαϊκιστικά κόμματα αρχίζουν να εργαλειοποιούν την αυξανόμενη οργή των πολιτών, η οποία εντείνεται λόγω των αυξανόμενων ενοικίων και των πολύ υψηλών τιμών πώλησης των ακινήτων.

Σύμφωνα με τον Guardian, το στεγαστικό πρόβλημα θα μπορούσε να αποτελέσει ισχυρό λόγο υποστήριξης της ακροδεξιάς στις επερχόμενες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στις οποίες ήδη τα κόμματα αυτά αναμένεται να τερματίσουν πρώτα σε εννέα κράτη μέλη της ΕΕ και δεύτερα ή τρίτα σε άλλα εννέα.

«Καμπανάκι» του ειδικού εισηγητή του ΟΗΕ

«Τα ακροδεξιά κόμματα ευημερούν όταν μπορούν να εκμεταλλευτούν τα κοινωνικά κενά που προκύπτουν από την υποεπένδυση και τον ανεπαρκή κυβερνητικό σχεδιασμό … και όταν μπορούν να κατηγορήσουν τους ξένους», δήλωσε ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην επαρκή στέγαση.

«Αυτή είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκονται τώρα πολλές χώρες της ΕΕ», δήλωσε ο Balakrishnan Rajagopal στον Guardian. «Η κρίση στέγασης δεν επηρεάζει πλέον μόνο τους χαμηλόμισθους, τους μετανάστες, τις μονογονεϊκές οικογένειες, αλλά και τις μεσαίες τάξεις. Αυτό είναι το κοινωνικό ζήτημα του 21ου αιώνα».

Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι σε όλο το μπλοκ των 27 μελών, οι τιμές των κατοικιών αυξήθηκαν κατά 47% μεταξύ 2010 και 2022, ενώ τα ενοίκια αυξήθηκαν κατά 18% την ίδια περίοδο. Σε ορισμένες χώρες πάνω από το ένα πέμπτο των νοικοκυριών ξοδεύουν το 40% ή περισσότερο του καθαρού εισοδήματός τους για στέγαση.

Ακόμη, πρόσφατες επιστημονικές έρευνες διαπίστωσαν μια σαφή σχέση μεταξύ της αύξησης των ενοικίων και των ψήφων υπέρ της ακροδεξιάς – ακόμη και χωρίς έντονα αντιμεταναστευτικά μηνύματα.

Κλιμακώνονται οι διαμαρτυρίες στην Ευρώπη

Η έλλειψη προσιτής στέγης έχει προκαλέσει διαμαρτυρίες στη Λισαβόνα, το Άμστερνταμ, την Πράγα, το Μιλάνο και – εκτός ΕΕ – το Λονδίνο, με τους νέους ιδίως να οργίζονται ενάντια στα ενοίκια που καταπίνουν το μισό εισόδημά τους και τις υποθήκες που είναι 10 φορές μεγαλύτερες από τον μέσο μισθό.

Το ζήτημα αυτό αποτέλεσε κορυφαίο μέλημα των ψηφοφόρων στις περυσινές ολλανδικές εκλογές, τις οποίες κέρδισε το ακροδεξιό κόμμα Ελευθερίας (PVV) του αντι-ισλαμιστή Geert Wilders, και έπαιξε ρόλο στην αύξηση της υποστήριξης για το πορτογαλικό Chega, το οποίο σχεδόν τριπλασίασε το ποσοστό του τον Μάρτιο.

«Είναι ένα θέμα που τσεκάρει πολλά τρέχοντα κουτάκια» για τα ακροδεξιά κόμματα, δήλωσε η Catherine Fieschi, του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου. «Είναι εύκολο να το πλαισιώσεις ως ένα ζήτημα ελίτ εναντίον του λαού – και να ισχυριστείς ότι οι μετανάστες τυγχάνουν καλύτερης μεταχείρισης από ό,τι οι υπήκοοι».

Πώς η στεγαστική κρίση επηρεάζει την άνοδο της ακροδεξιάς

Ο Tarik Abou-Chadi, ειδικός στην πολιτική της ΕΕ και συν-συγγραφέας μιας μελέτης που διαπίστωσε ότι η αύξηση των ενοικίων αντανακλάται τοπικά στην αυξανόμενη υποστήριξη του κόμματος Alternative für Deutschland (AfD) στη Γερμανία, δήλωσε ότι ο «φόβος της απώλειας της κοινωνικής θέσης» ήταν ένας βασικός παράγοντας.

«Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι η στέγαση αποτελεί πλέον μέρος μιας ευρύτερης δέσμης οικονομικών και κοινωνικών απειλών και ανασφαλειών που τροφοδοτούν το άγχος», δήλωσε. «Ο φόβος ότι μπορεί να χρειαστεί να μετακομίσεις στο σπίτι σου επειδή δεν μπορείς να το αντέξεις οικονομικά οδηγεί σε αύξηση της υποστήριξης της ριζοσπαστικής δεξιάς».

Η έρευνα συνδύασε λεπτομερή στοιχεία για τα ενοίκια με τοπικές απαντήσεις στην ετήσια έρευνα γνώμης των νοικοκυριών της Γερμανίας για να δείξει ότι η αύξηση των ενοικίων συνδέεται με μεγαλύτερη υποστήριξη προς το ακροδεξιό AfD, ιδίως μεταξύ των ενοικιαστών με χαμηλό εισόδημα.

Μεγάλο το ενδεχόμενο ανόδου της ακροδεξιάς λόγω της στέγασης

Μεγάλο μέρος της υποστήριξης του AfD βρίσκεται σε αγροτικές περιοχές, όπου τα ενοίκια έχουν παραμείνει σχετικά χαμηλά, και η επίδραση ήταν ακόμη ισχυρότερη στις αστικές περιοχές, δήλωσε ο Abou-Chadi, παρέχοντας μια πιθανή εξήγηση για την αύξηση του ποσοστού ψήφου του κόμματος στις πόλεις.

«Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι η σχέση υπάρχει ακόμη και όταν τα ενοίκια των ανθρώπων μπορεί στην πραγματικότητα να μην έχουν αυξηθεί», δήλωσε ο Abou-Chadi. «Δεν πρόκειται μόνο για τις πραγματικές δυσκολίες, αλλά και για την ανησυχία – αυτή την απειλή για την κοινωνική και οικονομική κατάσταση».

Μέχρι στιγμής, το AfD έχει κάνει ελάχιστες προσπάθειες να χρησιμοποιήσει το χαρτί της στέγασης, ενώ στην Πορτογαλία, το δεξιό κόμμα Chega επικεντρώθηκε περισσότερο στη διαφθορά παρά σε μια κρίση που επιδεινώθηκε -σε πόλεις όπως η Λισαβόνα και το Πόρτο- από μια τεράστια έκρηξη στις ενοικιάσεις κατοικιών για διακοπές και στους ψηφιακούς νομάδες με υψηλά εισοδήματα.

«Αλλά το περιθώριο για να γίνει η στέγαση ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στην ψήφο της ακροδεξιάς είναι πολύ ξεκάθαρα υπαρκτό και θα αυξηθεί μόνο στο μέλλον», δήλωσε ο Vicente Valentim, ειδικός του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στην ευρωπαϊκή ακροδεξιά.

Πρώτο βήμα η κατοχύρωση της στέγασης ως δικαίωμα

Τα κυρίαρχα κόμματα βλέποντας την απειλή αρχίζουν να λαμβάνουν μέτρα. Τον Ιανουάριο, δήμαρχοι μεγάλων πόλεων απαίτησαν να δοθεί επειγόντως έμφαση σε πιο προσιτή, ποιοτική και βιώσιμη στέγαση, ενώ ευρωβουλευτές και υπουργοί στέγασης ζήτησαν να καταστεί η στέγαση κορυφαία προτεραιότητα της ΕΕ.

Ο Rajagopal, ο οποίος πρόσφατα αναφέρθηκε στην ολλανδική κρίση στέγασης, δήλωσε ότι ένα πρώτο βήμα θα πρέπει να είναι η κατοχύρωση της οικονομικά προσιτής, επαρκούς και ασφαλούς στέγασης ως νομικό δικαίωμα.

«Οι χώρες της ΕΕ έχουν μια μακρά και αξιέπαινη παράδοση κοινωνικής προστασίας, κοινωνικού ευεργετισμού», δήλωσε. «Αλλά όταν πρόκειται για την αναγνώριση της στέγασης ως νόμιμο ανθρώπινο δικαίωμα, η Ευρώπη υστερεί σε σχέση με το διεθνές δίκαιο. Οι πολίτες της ΕΕ δεν μπορούν να προσφύγουν στα εθνικά τους δικαστήρια για τη στέγαση. Οι ευρωπαϊκές χώρες το αναγνωρίζουν αυτό, αλλά δεν κάνουν τίποτα γι’ αυτό.»

Πώς θα περιοριστεί η άνοδος της ακροδεξιάς

Πέραν αυτού, η στεγαστική κρίση στην Ευρώπη -συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου- ήταν προϊόν της «αντιμετώπισης της στέγασης ως οποιοδήποτε άλλο εμπόρευμα, που αγοράζεται και πωλείται», και της εγκατάλειψης του κρατικού σχεδιασμού, δήλωσε ο Rajagopal.

«Αλλά οι αγορές φροντίζουν μόνο τον εαυτό τους. Αν εγκαταλείψετε και τον κρατικό σχεδιασμό, κανείς δεν προμηθεύει κατοικίες».

Και αυτό είναι που επιτρέπει στο PVV, για παράδειγμα, να κατηγορεί τους μετανάστες για την ολλανδική κρίση, ενώ δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι φταίνε οι μετανάστες. «Αν θέλουμε να σταματήσουμε την άνοδο της ακροδεξιάς, να της στερήσουμε λίγο οξυγόνο, πράγματα όπως η στέγαση πρέπει να θεωρούνται θεμελιώδη δικαιώματα.»

«Η προσφορά δεν είναι η μόνη απάντηση»

Η Sorcha Edwards, γενική γραμματέας της ΜΚΟ Housing Europe, συμφώνησε. «Προφανώς, πρέπει να χτίσουμε περισσότερα», είπε. «Αλλά η προσφορά δεν είναι η μόνη απάντηση. Το θέμα είναι τι είδους κατοικίες χτίζουμε και με τι είδους χρηματοδότηση.»

Η προσέγγιση της στέγασης με γνώμονα την αγορά -που βασίζεται σε ιδιωτικά, κερδοσκοπικά κεφάλαια και σε φιλανθρωπικές οργανώσεις για να σφουγγαρίσουν το χάος- χρειάζεται τώρα να δώσει τη θέση της σε μια «υπομονετική, δημόσιου συμφέροντος χρηματοδότηση», με «κοινωνικούς όρους και προϋποθέσεις», δήλωσε ο Edwards.

«Θα πρέπει να υπάρξει μια πραγματική πολιτισμική αλλαγή. Η ραχοκοκαλιά πρέπει να είναι ο τομέας του περιορισμένου κέρδους. Όχι μόνο η δημοτική κατοικία, αλλά και εναλλακτικές μορφές ιδιοκτησίας, όπως οι συνεταιρισμοί. Πρέπει οπωσδήποτε να χτίσουμε με το σωστό είδος χρημάτων.»