7 Μαΐου 1824: Η ημέρα της πρώτης εκτελέσεως της «Ενάτης» του Μπετόβεν

[…]

Όταν, πριν από δέκα χρόνια, στις εορτές της Εκατονταετηρίδος του θανάτου του Μπετόβεν, το Εθνικόν Ωδείον μού ανέθεσε την τιμήν να μιλήσω για το συνθέτη της Ενάτης Συμφωνίας, προσπάθησα ν’ αναδημιουργήσω μια από τις ιστορικές αυτές στιγμές που ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως τον κάθε Έλληνα. Γιατί η μέρα της πρώτης εκτελέσεως της «Ενάτης» είνε μια μέρα ιστορική. Είνε η 7η Μαΐου του 1824. Η Ευρώπη πάλλεται ολόκληρη και δονείται μέσα στον πυρετό της συγκινήσεως που προκάλεσε ο θάνατος του λόρδου Μπάυρον στις 19 Απριλίου 1824 στο Μεσολόγγι. Το κυμάτισμα της σημαίας της Ελευθερίας από τη μικρή εκείνη γωνιά της Στερεάς Ελλάδας ανεμίζει τη φλόγα της Ιδέας στα μέτωπα των μεγάλων λαών.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 26.2.1937, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η Ενάτη Συμφωνία έρχεται στην ώρα της. Η μεγάλη αύρα του ρωμαντισμού, που έρχεται στη συνταραγμένη Δύσι από τη χώρα του αιώνιου κλασικού Ωραίου, γίνεται θύελλα, που σαρώνει έναν ολόκληρο κόσμο στην τέχνη. Ο Ντελακρουά βάφει το χρωστήρα του μέσα στα αίματα της επαναστατημένης Ελλάδας, για να ζωγραφίση τας «Σφαγάς της Χίου», που εκθέτει στο Σαλόνι του 1824. Ένας νέος κριτικός της εποχής, που γράφει με το ψευδώνυμο Stendhal, προβλέπει πως το αιματοβαμμένο αυτό έργο έρχεται να καταλύση για πάντα τους σιδερένιους φραγμούς του κλασσικισμού στην τέχνη. Ο νέος Ουγκώ αναφτερώνει με τις ωδές του «Κανάρη» και του «Ελληνόπουλου» όλη τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ψυχή. Κι’ ο Έκτωρ Μπερλιόζ μεταφέρει στη μουσική του από τις ωδές αυτές ολόκληρα νοσταλγικά τοπία. Ένας κόσμος καταρρέει — ένας κόσμος γεννιέται μέσα από τις φλόγες που πυργώνει ως τα ουράνια το πυροτέχνημα του Μεσολογγίου.

Η Ενάτη Συμφωνία έρχεται στη μοιραία στιγμή. Και χωρίς κίνδυνο, μπορούμε να αναφέρωμε για τον Μπετόβεν το στίχο που έγραφε ο ποιητής μας για τον Κορσικανό κοσμοκράτορα, τον «άνθρωπο του αιώνος»:

Κατά μας κι’ αυτός ακόμη
είχε ρίξη μια ματιά.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 26.2.1937, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Περισσότερο από τον Ναπολέοντα, ο Μπετόβεν είνε ο άνθρωπος του αιώνος. Και η 7η Μαΐου του 1824 είνε ημέρα της μεγάλης αποκαλύψεως. Μέσα στη σάλα του θεάτρου της Βιέννης τα πλήθη συνωθούνται έξαλλα από ανυπομονησία, από ενθουσιασμό ασυγκράτητο.

Κι’ επάνω στη σκηνή, μέσα στο πλήθος των μουσικών εκτελεστών της ορχήστρας και της μικτής χορωδίας που διευθύνει ο Umlauf, ένας άνθρωπος κοντός, με χοντροκαμωμένο σώμα, προσπαθεί κι’ αυτός να δώση στους μουσικούς το σύνθημα του χρόνου. Μάταια αγωνίζεται μέσα στη μουσική εκείνη κοσμογονία που συντελείται γύρω του να διακρίνη έναν ήχο. Δεν ακούει ούτε μία νότα από τους κόσμους της δημιουργίας του.

Το πλατύ πρόσωπό του έχει ένα χλωμό ασθενικό χρώμα. Το μέτωπό του ευρύτατο, σκιάζει τα μάτια του με δυνατές προεξοχές. Τα πυκνά γκρίζα μαλλιά του, αχτένιστα, άγρια ανασηκωμένα, σαλεύουν σαν τα φίδια της κεφαλής της Μεδούσης. Τα μάτια του καίνε με μιαν άγρια φλόγα την τραγική του φυσιογνωμία. Είνε παράφορα, απειλητικά, τρομερά… Το στόμα του στάζει μια πίκρα, μια διαμαρτυρία, μιαν αγιάτρευτη λύπη.

Οι μύες του προσώπου του ξεπετούν, οι φλέβες του μετώπου του φουσκώνουν. Το σαγόνι του τρέμει, σαν ρύγχος λεονταριού. Μοιάζει τη στιγμήν αυτή σαν ένας μάγος νικημένος από τις δαιμόνιες δυνάμεις που έχει επικαλεσθή. Μια τραγική μορφή του Οσιάνου (σ.σ. Οσσιανού) ή του Σαίξπηρ.

Η Καρολίνα Ούγκερ

Απ’ την αρχή της εκτελέσεως της Ενάτης Συμφωνίας μια θύελλα ενθουσιασμού ξεσπάνει και κρατεί αδιάκοπα ως το τέλος. Τα πλήθη έξαλλα φωνάζουν, χειροκροτούν, σείουν μαντήλια, πετούν καπέλλα, σηκώνουν τα χέρια στον αέρα με ουρανόστομες ζητωκραυγές. Μα ο Μπετόβεν δεν ακούει ούτε έναν ήχο από τη δοξασμένη αποθέωσι που του κάνουν τα πλήθη. Οι μουσικοί εκτελεσταί δεν μπορούν να συγκρατήσουν τα δάκρυά τους. Και μια γυναίκα, μέσα από το κουαρτέττο των σολίστ, η περίφημη σοπράνο Καρολίνα Ούγκερ, τον παίρνει από το χέρι και τον φέρνει ως το προσκήνιο, για να τον κάμη να ιδή τους αλαλαγμούς του κόσμου, τους οποίους δεν μπορεί ν’ ακούση…

*Απόσπασμα από κείμενο της Σοφίας Κ. Σπανούδη, που έφερε τον τίτλο «Ο Μπετόβεν στην οθόνη» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» την Παρασκευή 26 Φεβρουαρίου 1937.

Η Σοφία Σπανούδη

Η κωνσταντινουπολίτισσα μουσικός, μουσικοκριτικός και συγγραφέας Σοφία Σπανούδη (1878-1952), καθηγήτρια στο Εθνικό Ωδείο, διαδραμάτισε με τα άρθρα και τις κριτικές της αξιοσημείωτο ρόλο στη διαμόρφωση και την εξέλιξη των μουσικών πραγμάτων στη χώρα μας.