Τζέλη Χατζηδημητρίου για το ντοκιμαντέρ της «Λεσβία»: «Η άγνοια φέρνει φόβο και ο φόβος επίθεση»

Η Ερεσός βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά της Λέσβου, ανάμεσα σε δύο υψώματα με το όνομα Τρούλος και Λεμπόρ και απέχει 89 χλμ. από τη Μυτιλήνη. Συνορεύει δυτικά με το χωριό Σίγρι, ανατολικά με το χωριό Μεσότοπος, από τα βόρεια με την κωμόπολη Άντισσα και από τα νότια με την θάλασσα.

Το ηφαιστειακό τοπίο, ο παραδοσιακός οικισμός του χωριού και η υπέροχη παραλία δημιουργούν μια φιλική φωλιά, μια μεγάλη αγκαλιά που μοιάζει να σε προστατεύει από τον υπόλοιπο κόσμο.

Σε αυτό το μικρό χωριό της Λέσβου, την Ερεσό, συνδεδεμένη αξεδιάλυτα με τη λυρική ποιήτρια Σαπφώ, λοιπόν, άρχισαν να καταφτάνουν λεσβίες από όλο τον κόσμο, τη δεκαετία του ’70. Ενώ οι εντάσεις με τους κατοίκους αυξάνονταν, η σκηνοθέτρια Τζέλη Χατζηδημητρίου -ντόπια και λεσβία η ίδια- αφηγείται μια ιστορία 40+ χρόνων γύρω από την αγάπη, την κοινότητα, τις συγκρούσεις, αλλά και τη σημασία του να νιώθει κανείς αποδεκτός, διασώζοντας ταυτόχρονα ένα σημαντικό κομμάτι της ΛΟΑΤΚΙ+ ιστορίας.

«Στην Ερεσό πήγα κατά τύχη» θα πει η Τζέλη Χατζηδημητρίου. «Δεν ακουγόταν, τότε, ότι πηγαίνουν λεσβίες εκεί. Το ’80 δεν υπήρχε ίντερνετ» συνεχίζει.

«Δε μαθαίνουμε να διεκδικούμε μαθαίνουμε να υπηρετούμε» λέει η κ. Χατζηδημητρίου.

«Δεν μιλάμε για αυτά στην ελληνική οικογένεια»

«Ο πηγαιμός μου στην Ερεσό με απελευθέρωσε αμέσως, έφυγε η ενοχή, η οποία εντείνεται από το γεγονός ότι η λεσβία είναι γυναίκα, οπότε επιπλέον δεν εντάσσεται και δεν εκπληρώνει το σκοπό της ως γυναίκα. Δεν μιλάμε για αυτά στην ελληνική οικογένεια, δε μαθαίνουμε να διεκδικούμε μαθαίνουμε να υπηρετούμε» λέει η κ. Χατζηδημητρίου.

Στο ντοκιμαντέρ «Λεσβία» μέσα από σπάνιο αρχειακό υλικό, ημερολόγια, φωτογραφίες, βίντεο και συνεντεύξεις των ανθρώπων που καθόρισαν την ανθρωπογεωγραφία και το πνεύμα της περιοχής όλα αυτά τα χρόνια, ξετυλίγεται η συναρπαστική ιστορία ενός τόπου αλλά και μιας ολόκληρης κοινότητας, που αξίωσε συμπερίληψη και ίση μεταχείριση, ακόμα κι όταν αυτά δεν ήταν καθόλου αυτονόητα.

Μέσα σε γεμάτες αίθουσες, συναντηθήκαμε λεσβίες όλων των ηλικιών με άλλα queer άτομα αλλά και αρκετό κόσμο που ήρθε για να ακούσει την ιστορία μας

Από τις 8 Μαρτίου που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, μέχρι σήμερα η ταινία έχει λάβει μέρος σε 17 διεθνή φεστιβάλ, κερδίζοντας 6 βραβεία, τα 4 από το κοινό.

Μια ιστορία τόσο παλιά και τόσο καινούργια, επίκαιρη όσο ποτέ, τη στιγμή που στην Ελλάδα σήμερα δίνεται ξανά η μάχη για τα ίσα δικαιώματα.

«Η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα έχει τόσες ταυτότητες φύλου αυτή τη στιγμή που δεν επικεντρωνόμαστε στο τι μας ενώνει αλλά στο τι μας χωρίζει. Μιλάμε για αποκλεισμό σε περίπτωση που χρησιμοποιήσει κάποιος ένα λάθος άρθρο» θα προσθέσει η κ. Χατζηδημητρίου σε μια χαλαρή κουβέντα που κάναμε στο τηλέφωνο πριν τη συνέντευξη.

-Πώς έχει υποδεχθεί το κοινό την ταινία σας μέχρι στιγμής, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό;

Από τις 8 Μαρτίου που έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, μέχρι σήμερα η ταινία έχει λάβει μέρος σε 17 διεθνή φεστιβάλ, κερδίζοντας 6 βραβεία, τα 4 από το κοινό. Μέσα σε γεμάτες αίθουσες, συναντηθήκαμε λεσβίες όλων των ηλικιών με άλλα queer άτομα αλλά και αρκετό κόσμο που ήρθε για να ακούσει την ιστορία μας.

Για μένα, να ακούω από τις νεότερες γενιές πόσο σημαντική θεωρούν τη καταγραφή της ιστορίας, να τις βλέπω να επαναπροσδιορίζονται πάνω στη διεκδίκηση του χώρου μας, να αξιολογούν αλλιώς τη σημασία της σχέση μας με το φεμινιστικό κίνημα και να ονειρεύονται κοινότητες με το χρώμα και την αίσθηση της Ερεσού, είναι πολύτιμο. Το έζησα σε όλα τα φεστιβάλ που ήμουν παρούσα, αλλά και στη πρεμιέρα και τις προβολές στο Τριανόν στην Αθήνα.

Η αντίδραση της νέας γενιάς λεσβιών είναι εξίσου σημαντική για μένα με την αντίδραση άλλων ανθρώπων που δεν ήξεραν την ιστορία μας και που ίσως δεν ενδιαφερότανε να μάθουν και πολλά για το πώς είναι να είσαι ομοφυλόφιλος στην ελληνική κοινωνία, αλλά παρακολούθησαν τη ταινία. Κατ’ αρχάς οι περισσότεροι έφευγαν χαμογελαστοί κι όσοι προσπερνούσαν τον πρώτο επικοινωνιακό δισταγμό, μου έλεγαν πόσο τους άγγιξε η ιστορία που αφηγήθηκα και ότι άρχισαν να καταλαβαίνουν και να βλέπουν πως τελικά αυτά που μας χωρίζουν είναι λιγότερα και ασήμαντα μπροστά σε αυτά που έχουμε κοινά.

Στην Ελλάδα βγαίναμε από μια δικτατορία, ελπίζαμε σε έναν κόσμο με ισότιμες ευκαιρίες, μέσα από το φεμινιστικό κίνημα διεκδικούσαμε μια καλύτερη ζωή

Τότε το να ζεις γυμνή στη παραλία, να μπορείς να φιλιέσαι με τη φίλη σου ανάμεσα σε άλλες γυναίκες που ήταν σαν και σένα, ήταν επαναστατικό, μεθυστικό, σε συνέπαιρνε και ήθελες όλη η υπόλοιπη ζωή σου να είναι έτσι.

-Η ταινία έχει ένα νοσταλγικό ύφος. Ήταν αλλιώς τα πράγματα τότε;

Φυσικά και ήταν αλλιώς τα πράγματα τη δεκαετία του ’80, όχι μόνο στην Ερεσό αλλά και σε όλο το κόσμο. Στην Ελλάδα βγαίναμε από μια δικτατορία, ελπίζαμε σε έναν κόσμο με ισότιμες ευκαιρίες, μέσα από το φεμινιστικό κίνημα διεκδικούσαμε μια καλύτερη ζωή και μια άλλη αντιμετώπιση από τη κοινωνία. Οργανωνόμασταν σε ομάδες, ζούσαμε με πάθος την επανάστασή μας απέναντι σε ένα σύστημα που δεν μας χωρούσε.

Η Ερεσός έγινε γνωστή μέσα από τις λεσβίες φεμινίστριες που την είχαν ανακαλύψει και μοιραζότανε το πολύτιμο μυστικό τους με άλλες γυναίκες που ήθελαν να ζήσουν ελεύθερες και ασφαλείς σε έναν παράδεισο που είχαμε δημιουργήσει.

Τότε το να ζεις γυμνή στη παραλία, να μπορείς να φιλιέσαι με τη φίλη σου ανάμεσα σε άλλες γυναίκες που ήταν σαν και σένα, ήταν επαναστατικό, μεθυστικό, σε συνέπαιρνε και ήθελες όλη η υπόλοιπη ζωή σου να είναι έτσι. Ανεστραμμένη, να είσαι εσύ κι οι επιλογές σου ο κανόνας, όχι η εξαίρεση.

Όταν πιστέψαμε ότι αρχίσαμε να κερδίζουμε κάποιες μάχες προς την υπερεκτιμημένη «συμπερίληψη», τότε αρχίσαμε να χάνουμε και τους στόχους μας. Είναι τόσο μεγάλη η ανθρώπινη ανάγκη να είσαι αποδεχτός, που συχνά ξεπουλάς ή ξεχνάς κομμάτια του εαυτού σου, άλλες ανάγκες σου, προκειμένου να «συνυπάρξεις» και κάπου εκεί χάνεσαι.

-Μιλήστε μου για τη ζωή σας στην Ερεσό τότε.

Πιστεύω πως είναι καλύτερα και απλούστερα να δει κάποι@ τη ταινία από το να προσπαθήσω να το περιγράψω με λόγια. Για μένα και για μας ήταν, και συνεχίζει να είναι, ο παράδεισος.

Στα γυρίσματα ήταν ένα πανηγύρι, το χάρηκα, δεν είχα συνεργείο, ήμουν πάντα εγώ και οι άνθρωποι με τους οποίους μιλούσα, οπότε ήταν σαν να κάνουμε μια κουβέντα

Η λεσβιακή κοινότητα αγκάλιασε αμέσως αυτή τη καταγραφή της ιστορίας μας και θέλησαν να μοιραστούν την ιστορία τους, το αρχείο τους, την αγάπη τους γι’ αυτό το μέρος που μας άλλαξε τη ζωή.

-Συναντήσατε δυσκολίες κατά τα γυρίσματα της ταινίας και πόσο καιρό κάνατε τα γυρίσματα;

Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν τι να κρατήσω από τις 100 και πλέον ώρες συνεντεύξεων που είχα. Πώς να πεις την ιστορίας σε 77 λεπτά, πώς να ακουστούν όσο το δυνατόν περισσότερες φωνές, πώς να μην δημιουργηθεί ένα επιθετικό και εχθρικό κλίμα, πώς να εκφράσεις μια ολόκληρη γενιά, πώς να μην αδικήσεις ούτε τους ντόπιους, ούτε τις λεσβίες.

Στα γυρίσματα ήταν ένα πανηγύρι, το χάρηκα, δεν είχα συνεργείο, ήμουν πάντα εγώ και οι άνθρωποι με τους οποίους μιλούσα, οπότε ήταν σαν να κάνουμε μια κουβέντα, όχι σαν να γυρίζουμε ντοκιμαντέρ, κάτι που δεν είχα ούτως ή άλλως αποφασίσει μέχρι να συνειδητοποιήσω πραγματικά πόσο σημαντικά ήταν αυτά που άκουγα. Μερικές φορές, η ειλικρίνεια των ντόπιων με πλήγωνε, βίωνα ξανά την απόρριψη που είχα νοιώσει από την εφηβεία μου, όμως έτσι έμαθα να βλέπω και τη δική τους πλευρά, τους αγάπησα και με αγάπησαν μέσα από αυτές τις συνεντεύξεις γιατί καταλάβαμε η μία πλευρά την άλλη.

Η λεσβιακή κοινότητα αγκάλιασε αμέσως αυτή τη καταγραφή της ιστορίας μας και θέλησαν να μοιραστούν την ιστορία τους, το αρχείο τους, την αγάπη τους γι’ αυτό το μέρος που μας άλλαξε τη ζωή. Ήταν δύσκολο αρχικά να βρεθούν τα άτομα που είχαν υλικό για τη ταινία, να πάρουμε τις άδειες δημοσίευσης, αλλά λειτούργησε και σαν ένας τρόπος για να ξαναβρεθούμε κι έτσι τον Αύγουστο που θα γίνει η παρουσίαση της ταινίας στην Ερεσό, θα έχουμε μια μεγάλη επανασύνδεση με γυναίκες απ΄ όλο το κόσμο.

Δείτε το τρέιλερ του ντοκιμαντέρ «Λεσβία»

-Τι θέλετε να ακουστεί, να φανεί, μέσα από αυτή την ταινία;

Θα ήθελα αυτή η ταινία να γίνει μια γέφυρα επικοινωνίας, να λειτουργήσει σαν μια ανοιχτή πρόσκληση για κουβέντα ώστε να μπορέσουμε να έρθουμε πιο κοντά με μια κοινωνία που γίνεται επιθετική γιατί φοβάται το άγνωστο. Για να συνυπάρξουμε χωρίς να υποχρεώνουμε μια από τις δύο πλευρές να υποταχτεί, χρειάζεται πρώτα να γνωριστούμε και πιστεύω πως αυτό γίνεται κατά κάποιο τρόπο μέσα από τη ταινία.

Αυτό που επίσης θα ήθελα να ακουστεί, είναι πως τίποτα δεν μας χαρίζεται, πως χρειάζεται να είμαστε πάντα σε εγρήγορση και να διεκδικούμε το αυτονόητο δικαίωμα για μια ζωή που να ταιριάζει στις ανάγκες μας. Η ψευδαίσθηση μιας συμπεριληπτικότητας που σε αδρανοποιεί και σε αποκοιμίζει, ίσως δεν είναι ό,τι καλύτερο θέλουμε για όλες τις ομάδες που η κοινωνία δεν θέλει να τιμήσει τη διαφορετικότητά τους αλλά απλά να τις φέρει στα μέτρα της.

*Το ντοκιμαντέρ «Λεσβία» παίζεται σήμερα 13/5 και αύριο 14/5 στον κινηματογράφο «Τριανόν» και θα παιχτεί και τον Αύγουστο στην Ερεσό. Περισσότερες πληροφορίες στη σελίδα lesviafilm.com