Τζακάρτα, μια σύγχρονη «Ατλαντίδα» αναζητά «σωσίβιο»

Πρωτεύουσα της Ινδονησίας, στη χώρα των 17.000 νησιών, η Τζακάρτα είναι το κέντρο της μεγαλύτερης μητροπολιτικής περιοχής στη Νοτιοανατολική Ασία.

Όμως τα 10,5 εκατομμύρια των κατοίκων της βλέπουν τη γη να χάνεται κυριολεκτικά κάτω από τα πόδια τους.

Η πυκνοκατοικημένη Τζακάρτα βυθίζεται ταχύτερα από οποιαδήποτε άλλη μεγαλούπολη στον κόσμο.

Το υπέδαφος της υποχωρεί επί του παρόντος κατά μέσο όρο τρία εκατοστά ετησίως.

Σε ορισμένα σημεία στο πεδινό βόρειο τμήμα της η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη. Εκεί το έδαφος βυθίζεται έως και 25 εκατοστά κάθε χρόνο.

Ήδη το 40% της ινδονησιακής πρωτεύουσας βρίσκεται κάτω από τη στάθμη της θάλασσας.

Αυτή δε όλο και ανεβαίνει, λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Προκειμένου να προστατεύσουν την αστική περιοχή από τη Θάλασσα της Ιάβας, οι τοπικές αρχές άρχισαν να χτίζουν ένα τσιμεντένιο παράλιο τείχος τη δεκαετία του 2000.

Ζητούμενο ήταν η αντιμετώπιση των όλο και πιο καταστροφικών παράκτιων πλημμυρών στη βυθιζόμενη πρωτεύουσα.

Για κάποιους η κατασκευή του άργησε πολύ. Σε ορισμένες περιοχές δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.

Κατά καιρούς, κυρίως στα βόρεια τμήματα της Τζακάρτα, έπρεπε να ανυψωθεί ξανά και ξανά.

Ταυτόχρονα οι δρόμοι γέμισαν τσιμέντο, ακόμη και τα στενά σοκάκια στις φτωχογειτονιές με τα παραπήγματα.

Όμως όλο αυτό το σκυρόδεμα δεν αποτελεί λύση. Τουναντίον…

Με περισσότερο από το 97% της Τζακάρτα να έχει αστικοποιηθεί, δεν υπάρχουν πλέον διαθέσιμες μεγάλες λεκάνες απορροής.

Καθώς η κλιματική αλλαγή κάνει τις βροχές όλο και πιο έντονες, το φράγμα εγκλωβίζει το νερό και τα υφιστάμενα αντλιοστάσια δεν αρκούν για να αποτρέψουν την υπερχείλιση των ποταμών και  καναλιών που διατρέχουν την πόλη.

Κάπως έτσι το 2020 βίωσε τη μεγαλύτερη εδώ και δύο αιώνες βροχόπτωση και μια τεράστια καταστροφή, με απολογισμό 57 νεκρούς και 400.000 αστέγους.

Ήταν μια σκληρή υπενθύμιση ότι το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Τζακάρτα είναι πολυπαραγοντικό, για το οποίο δεν αρκούν μεσοβέζικες λύσεις.

Παιδιά παίζουν στα νερά των καταστροφικών πλημμυρών που σάρωσαν το 2020 τη Τζακάρτα (Antara Foto/Yulius Satria Wijaya/ via REUTERS)

Μια προαναγγελθείσα καταστροφή

Στον κόλπο της Τζακάρτα εκβάλλουν 13 ποτάμια.

Όταν οι Ολλανδοί αποικιοκράτες χρειάστηκαν ένα λιμάνι, στις αρχές του 17ου αιώνα, επέλεξαν να το κατασκευάσουν στον μεγαλύτερο από αυτούς.

Έφτιαξαν επίσης κανάλια, που διευκόλυναν τη μεταφορά αγαθών από το εσωτερικό.

Όμως η πρακτική αυτή έκοψε τα προσχωσιγενή εδάφη στα δέλτα των ποταμών.

Ήταν η πρώτη αποσταθεροποίηση της γης στη Τζακάρτα.

Όμως το εμπόριο προσέλκυσε νέους κατοίκους σαν μαγνήτης και ο 20ος αιώνας σηματοδότησε μια ταχεία ανάπτυξη της πόλης και της μητροπολιτικής περιοχής.

Όμως αυτή δεν συνοδεύτηκε με τις κατάλληλες υποδομές.

Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το δίκτυο ύδρευσης.

Δεν είναι ανεπτυγμένο, η ποιότητα νερού δεν θεωρείται καλή, ενώ πολλά νοικοκυριά δεν αντέχουν το οικονομικό κόστος της σύνδεσης.

Έτσι περίπου οι μισοί από τους κατοίκους της μεγαλούπολης χρησιμοποιούν σήμερα το δίκτυο, η επέκταση του οποίου γίνεται με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα.

Οι υπόλοιποι σκάβουν πηγάδια, εξασφαλίζοντας νερό σε χαμηλό κόστος. Πρακτική, που παραμένει κοινή ακόμη και σε εργοτάξια.

Ωστόσο αυτή η ανεξέλεγκτη άντληση υπόγειων υδάτων αποτελεί πλέον μια από τις βασικές αιτίες της καθίζησης του εδάφους στη Τζακάρτα.

Μια δεύτερη είναι η ταυτόχρονη συμπίεση του εδάφους από τη χαοτική έκρηξη της αστικής ανάπτυξης, με την κατασκευή τεράστιων ψηλών κτηρίων.

Προκειμένου να περιοριστεί η παράνομη άντληση πόσιμου νερού, οι αρχές έχουν θέσει σε εφαρμογή σχέδια για σύνδεση όλων των νοικοκυριών με το δίκτυο ύδρευσης έως το 2030.

Για τη συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων παραμένει ωστόσο μια οικονομικά απρόσιτη επιλογή.

Ακόμη δε κι εάν τελικά ο στόχος επιτευχθεί, δεν αρκεί για να σταματήσει η βύθιση της Τζακάρτα.

Ειδικοί τονίζουν ότι αυτό θα μπορούσε να συμβεί μόνο εάν αποκατασταθούν οι φυσικές διαδικασίες μεταφοράς και εναπόθεσης των ιζημάτων, που κάποτε δημιούργησαν το τοπίο.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα πρέπει να καταστραφούν ολόκληρες περιοχές και να δοθεί ζωτικός χώρος στα -μολυσμένα σήμερα- ποτάμια.

Ασκήσεις επί… χάρτου

Σκιαγραφώντας ένα ζοφερό μέλλον για την Τζακάρτα, ο (απερχόμενος) πρόεδρος της Ινδονησίας, Τζόκο Ουιντόντο, ανακοίνωσε το 2019 την κατασκευή από το μηδέν μιας νέας πρωτεύουσας.

Σε ένα έργο-μαμούθ αρχικού προϋπολογισμού 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων, χτίζεται σε μια τοποθεσία στη ζούγκλα του ανατολικού Καλιμαντάν, στο νησί Βόρνεο, σε απόσταση 1.300 χλμ από τη σημερινή πρωτεύουσα. Την ονομάζουν «Νουσαντάρα».

Σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, θα είναι μια «βιώσιμη δασική πόλη», με το περιβάλλον στο επίκεντρο της αστικής ανάπτυξης.

Ως στόχος αναφέρεται να είναι κλιματικά ουδέτερη έως το 2045.

Έχουν ήδη κατασκευαστεί δρόμοι, κατοικίες και κυβερνητικά κτίρια.

Η μετεγκατάσταση εκεί των πρώτων υπουργείων προγραμματίζεται για τον Αύγουστο.

Όμως η «Νουσαντάρα» δεν θα είναι για όλους όσοι σήμερα ζουν στην μητροπολιτική περιοχή της Τζακάρτα.

Όχι τυχαία, το κοινοβούλιο της Ινδονησίας όρισε μόλις πρόσφατα ειδικό καθεστώς για την πόλη, διατηρώντας τη ως το οικονομικό κέντρο της χώρας.

Για τη διατήρησή της σχεδιάζεται επίσης η κατασκευή ενός  δεύτερου, γιγαντιαίου θαλάσσιου τείχους.

Μήκους 32 χλμ, θα χωρίσει τον κόλπο της Τζακάρτα από τη θάλασσα, δημιουργώντας μια λιμνοθάλασσα.

Τα πρώτα νησιά έχουν ήδη κατασκευαστεί ως μέρος του νέου φράγματος.

Όμως το έργο, που σχεδίασαν Ολλανδοί ειδικοί, είναι επί του παρόντος σε αναμονή.

Κόστους άνω των 60 δισεκατομμύρια δολαρίων, το τείχος θα μπορούσε να ολοκληρωθεί το νωρίτερο τη δεκαετία του 2040.

Ήδη ωστόσο οι αντιδράσεις πληθαίνουν.

Περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν ότι το τείχος θα καταστρέψει τους φυσικούς οικοτόπους και τη βιοποικιλότητα της ακτής.

Κάτοικοι της Τζακάρτα, που ζουν από την αλιεία, διαμαρτύρονται γιατί θα χάσουν την πρόσβαση στην ανοιχτή θάλασσα και το εισόδημά τους.

Όμως το πιο ανησυχητικό είναι ο κώδωνας ενός νέου κινδύνου που κρούουν ειδικοί, τονίζοντας ότι το τεράστιο βάρος του τείχους θα μπορούσε να επιταχύνει τη βύθιση της πόλης, ενόσω η στάθμη της θάλασσας θα συνεχίζει να ανεβαίνει.