Οι γυναίκες της Mary Cassatt

Στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης, η Mary Cassatt έχει αναδειχθεί ως η κορυφαία ζωγράφος μητέρων και μωρών. Ωστόσο, δημιούργησε έναν κόσμο στον οποίο κανείς δεν άλλαξε ποτέ πάνα ή ξέμεινε από γάλα.

Υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες στους πίνακες της Cassatt θα μπορούσαν να κατηγορηθούν για τεμπελιά μόνο από ανθρώπους που αγνοούν τις κουραστικές απαιτήσεις της φροντίδας των παιδιών και του σπιτιού

Οι πίνακες της έχουν ως φόντο τα αστικά και τα μεγαλοαστικά σαλόνια – ενίοτε κήπους – του 19ου αιώνα, όπου οι γυναίκες ράβουν ή διαβάζουν ή θηλάζουν ένα βρέφος, χωρίς να τις διακόπτουν οι άνδρες.

Φορούν συνήθως καπέλα και φορέματα μέχρι τον αστράγαλο, φιόγκους και βολάν και δεν μας κοιτάζουν. Αντίθετα, αποστρέφουν το βλέμμα τους, απορροφημένες στις δικές τους σκέψεις.

Στιγμές αναψυχής;

Η Cassatt, η οποία γεννήθηκε μέσα στον πλούτο στο Πίτσμπουργκ και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της ξενιτεμένη στη Γαλλία, δεν ήταν πια της μόδας μετά το θάνατό της, το 1926, σε ηλικία 82 ετών.

Για δεκαετίες την απέρριπταν ως μια ευγενή που κρατούσε απλώς ένα πινέλο και δεν είχε καμία σχέση με το πνεύμα της μοντέρνας τέχνης. Ωστόσο, τουλάχιστον από το 1998, όταν η Βρετανίδα φεμινίστρια Griselda Pollock δημοσίευσε το βιβλίο «Mary Cassatt: Painter of Modern Women», η Cassatt επαναπροσδιορίστηκε από το πλήθος ως φεμινίστρια που υποστήριξε το δικαίωμα ψήφου των γυναικών και πειραματίστηκε τολμηρά στο έργο της.

Καθώς πλησιάζει η επέτειος των εκατό χρόνων από τον θάνατος της, διοργανώνονται νέοι κύκλοι εκθέσεων και βιβλίων ώστε να τιμηθεί το έργο της. Η «Mary Cassatt at Work», η πρώτη μεγάλη έκθεση της τέχνης της εδώ και μια γενιά, εγκαινιάζεται στις 18 Μαΐου στο Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας (και θα ταξιδέψει το φθινόπωρο στα Μουσεία Καλών Τεχνών του Σαν Φρανσίσκο).

Κατά δική της ομολογία, ένιωθε άβολα ζωγραφίζοντας το γυναικείο σώμα γυμνό, το οποίο, όπως ισχυριζόταν, υπήρχε αποκλειστικά ως σεξουαλικό αντικείμενο για την ανδρική ευχαρίστηση

Το θέμα της είναι διττό, επιδιώκοντας να καθιερώσει την Cassatt ως υποδειγματική επαγγελματία και να «αμφισβητήσει την ιδέα ότι το έργο της επικεντρώνεται αποκλειστικά σε στιγμές αναψυχής», όπως γράφουν οι επιμελήτριες Jennifer A. Thompson και Laurel Garber στον συνοδευτικό κατάλογο.

Υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες στους πίνακες της Cassatt θα μπορούσαν να κατηγορηθούν για τεμπελιά μόνο από ανθρώπους που αγνοούν τις κουραστικές απαιτήσεις της φροντίδας των παιδιών και του σπιτιού.

Φυσικά, η μητρότητα είναι δουλειά, πολλή δουλειά. Από την άλλη πλευρά, είναι δύσκολο να δεχτούμε την παραδοχή ότι οι πίνακες της Cassatt έχουν ως θέμα τους τους πόνους και τις κακουχίες της απλήρωτης εργασίας.

Η Cassatt παρέμεινε ασφαλώς προσκολλημένη στο περιβάλλον της ανώτερης τάξης από το οποίο ξεπήδησε. Η ιδέα της ως υπέρμαχου της εργασίας φαίνεται ιδιαίτερα υπερβολική όταν θυμάται κανείς γνήσιες ιμπρεσιονιστικές ωδές στην εργασία, όπως οι κουρασμένες πλύστρες του Degas που σιδερώνουν σεντόνια ή οι «Raboteurs de parquet» του Gustave Caillebotte, με τους τρεις καμπουριασμένους εργάτες που ανακαινίζουν ένα αριστοκρατικό διαμέρισμα.

Ποια ήταν η Mary Cassatt;

Είχε ύψος 1,80 μ., ψυχρά γκρίζα μάτια και αυτοπεποίθηση, μερικές φορές με καυστικό τρόπο. Γεννημένη το 1844, έφυγε από την πατρίδα της αμέσως μετά τον εμφύλιο πόλεμο και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Απορρίπτοντας τις συνήθειες των γυναικών της τάξης της, δεν παντρεύτηκε ποτέ ούτε έκανε παιδιά. Αντ’ αυτού, εργάστηκε ακατάπαυστα για την τέχνη της και βρέθηκε στο κέντρο της γαλλικής πρωτοπορίας.

Φωτογραφία: Mary Cassatt | Παιδιά σε κήπο (Η νοσοκόμα), λεπτομέρεια, 1878. Λάδι σε καμβά,  65,4 × 81 εκ. | Μουσείο Καλών Τεχνών, Χιούστον

Όπως λέει η ιστορία, μια μέρα θαύμασε «μερικά λαμπερά παστέλ σε χορεύτριες του μπαλέτου» σε μια βιτρίνα καταστήματος στο Παρίσι. Ο δημιουργός τους, Edgar Degas, έγινε σύντομα στενός φίλος της και θεμελιώδης επιρροή. Εκείνος την ενθάρρυνε να ασχοληθεί με τη χαρακτική και, γενικότερα, να εγκαταλείψει τις σταθερές, επικεντρωμένες απόψεις του παρελθόντος υπέρ των απότομων γωνιακών προοπτικών – της ριζοσπαστικής κοπής ή περικοπής.

Την προσκάλεσε επίσης να εκθέσει τα έργα της μαζί με τους Γάλλους ιμπρεσιονιστές- ήταν η μόνη Αμερικανίδα που το έκανε. Για χρόνια, οι μελετητές υπαινίσσονταν ένα πιθανό ειδύλλιο μεταξύ του Degas και της Αμερικανίδας μαθήτριάς του, η οποία ήταν μια δεκαετία νεότερη.

Αλλά πιο πρόσφατες έρευνες έχουν επικεντρωθεί στις σχέσεις της Cassatt με γυναίκες, συμπεριλαμβανομένης της Αμερικανίδας συλλέκτριας Louisine Havemeyer και της Mathilde Valet, της μακροχρόνιας υπηρέτριας και συντρόφου της.

Η διαθήκη της Cassatt το 1911 κληροδότησε στη Valet ένα ποσό χρημάτων και έναν πίνακα της επιλογής της. Σε μια αναθεωρημένη διαθήκη που αναστάτωσε τους συγγενείς της, η Cassatt κληροδότησε στη Valet όλα τα έργα τέχνης που είχε στην κατοχή της – περίπου 300 πίνακες, σχέδια, παστέλ και χαρακτικά.

«Μια πατριωτική πράξη»

Η Cassatt είχε μια δεύτερη καριέρα ως σύμβουλος τέχνης. Συνεργάστηκε στενά με την Havemeyer, η οποία ζούσε σε ένα αρχοντικό στην Fifth Avenue γεμάτο με αριστουργήματα, πολλά από τα οποία κατέληξαν στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Στο επερχόμενο βιβλίο της για την Cassatt («Mary Cassatt between Paris and New York»), η ιστορικός τέχνης Ruth E. Iskin τονίζει ότι οι συλλεκτικές δραστηριότητες της Cassatt ήταν «μια πατριωτική πράξη» που καθοδηγούνταν από την επιθυμία της να εμπλουτίσει τα αμερικανικά μουσεία και να δώσει τέλος στη κακή φήμη της χώρας.

Όσον αφορά τη φύση των προσωπικών σχέσεων της Cassatt, τίποτα δεν είναι γνωστό. Τα γράμματα, τα ημερολόγια, τα λογιστικά βιβλία και οι τηλεφωνικές κάρτες καταστράφηκαν πριν ή μετά το θάνατό της.

Για δεκαετίες ζούσε και εργαζόταν στην απομακρυσμένη γαλλική ύπαιθρο, στο Beaufresne, ένα πέτρινο κάστρο με παρατεταμένες σειρές από παραθυρόφυλλα. Η έκθεση στη Φιλαδέλφεια θα ανοίξει με ένα σχόλιο της, από το 1909, γραμμένο σε έναν τοίχο: «Αυτό που θα ήθελε κανείς να αφήσει πίσω του είναι υψηλή τέχνη και μια άγνωστη προσωπικότητα».

Body positivity

Οι περισσότερες από τις γυναίκες στο έργο της Cassatt φαίνεται να μοιράζονται έναν παρόμοιο καθωσπρεπισμό. Δεν καπνίζουν, δεν πίνουν αλκοόλ ούτε κοιτούν τον θεατή. Σε αντίθεση με τις παλλακίδες που ξαπλώνουν σε καναπέδες και κρεβάτια στην τέχνη του 19ου αιώνα, οι γυναίκες της Cassatt παρουσιάζονται ως πιο μετριόφρων που τείνουν να έχουν μερικές φορές άχαρη και απλή όψη.

Φωτογραφία: Mary Cassatt | Το μητρικό χάδι, 1896

Οι γυναίκες αυτές, δεν έχουν τον ίδιο σωματότυπο, ούτε εξυπηρετούν κάποιο πρότυπο ομορφιάς. Τα μεγέθη των σωμάτων τους είναι ρεαλιστικά και ποικίλουν.

Κατά δική της ομολογία, ένιωθε άβολα ζωγραφίζοντας το γυναικείο σώμα γυμνό, το οποίο, όπως ισχυριζόταν, υπήρχε αποκλειστικά ως σεξουαλικό αντικείμενο για την ανδρική ευχαρίστηση.

Αντίθετα, δημιούργησε κάτι νέο στην τέχνη. Γυναίκες που είναι εκεί για τον εαυτό τους και η μία για την άλλη, απρόθυμες να στριμώξουν τη σάρκα τους σε έναν στενό κορσέ. Ή, για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία της εποχής, η Cassatt αγκάλιασε το body positivity.

Όπως χαρακτηριστικά έγραψε η Deborah Solomon των ΝΥΤ: «Είχε την τάση να προτιμά, μεταξύ των μοντέλων της, τις plus-size γυναίκες και τα παχουλά μωρά».

*Με πληροφορίες από: NYT | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Mary Cassatt, 1914- ερευνητικό υλικό του Frederick A. Sweet για τη Mary Cassatt και τον James A. McNeill Whistler, 1872-1975- Αρχεία Αμερικανικής Τέχνης, Ίδρυμα Smithsonian