Η πολιτική τοποθέτηση των Ελλήνων: Κερδίζει έδαφος η σοσιαλδημοκρατία, υποχωρούν οικολογία και εθνικισμός

Αξιοσημείωτες διακυμάνσεις παρατηρούμε στις κυρίαρχες ιδεολογίες στην Ελλάδα με τα τρία ισχυρότερα ρεύματα να φανερώνουν μεν μια γενικότερη πολιτική κατεύθυνση, χωρίς απαραίτητα αυτή να καταγράφεται στην κάλπη.

To τρίτο μέρος του έκτου κύματος της μεγάλης δημοσκοπικής έρευνας: «Τι πιστεύουν οι Έλληνες», ζητάει από τους πολίτες να αυτοτοποθετηθούν ιδεολογικά και να περιγράψουν τις γενικότερες αξίες τους. Οι ερωτώμενοι αρχικά καλούνται να αυτο-τοποθετηθούν ιδεολογικά, επιλέγοντας τον χαρακτηρισμό που τους εκφράζει περισσότερο.

Κυρίαρχο ρεύμα η σοσιαλδημοκρατία

Τα τρία ισχυρότερα ρεύματα, όπως παρουσιάζονται στην έρευνα της διαΝΕΟσις:

H σοσιαλδημοκρατία καταγράφεται πρώτη σε αναφορές με 20,5% και εμφανίζεται σημαντικά πιο ενισχυμένη από το αντίστοιχο ποσοστό του προηγούμενου κύματος, το 2022 (14,1%), επιστρέφοντας πιο κοντά στα επίπεδα του 2020 (17,7%).

Από την άλλη πλευρά, ο φιλελευθερισμός βρίσκεται στα ίδια επίπεδα (19,3%) και μάλιστα, παραμένει σχεδόν απολύτως σταθερός διαχρονικά από το 2016. Τρίτος σε αναφορές εμφανίζεται ο σοσιαλισμός (13,8%), ο οποίος αν και καταγράφει φέτος το υψηλότερο ποσοστό από το 2016, παρουσιάζει κι αυτός μια σχετική σταθερότητα διαχρονικά.

Μικρό προβάδισμα της σοσιαλδημοκρατίας έναντι του φιλελευθερισμού. Ενδυνάμωση των ισχυρών ρευμάτων

Ακολουθούν ο νεοφιλελευθερισμός (8,7% το 2024 έναντι 9,6% το 2016), η οικολογία (6,7%, έναντι 8,1% το 2016), ο συντηρητισμός (6,2%, έναντι 5,6% το 2016), ο εθνικισμός με μεγάλη υποχώρηση (4,9%, έναντι 8,3% το 2016 και 9,8% το 2018) και ο κομμουνισμός (4,1%, έναντι 5,6% το 2016).

Τα ευρήματα του 2024 αποτυπώνουν την περαιτέρω ενδυνάμωση των ισχυρών ρευμάτων. Επίσης, καταγράφουν, στη μάχη για την πρωτοκαθεδρία των δύο πιο ισχυρών, την απόκτηση μικρού προβαδίσματος της σοσιαλδημοκρατίας σε σύγκριση με τον φιλελευθερισμό, ενώ τη θέση του σταθερού τρίτου την κατέχει συστηματικά ο σοσιαλισμός.

Εντυπωσιάζει η υποχώρηση της οικολογίας, η οποία βρέθηκε στο υψηλότερο σημείο της το 2019 (11,8%), σε μια περίοδο σημαντικής ενίσχυσης της οικολογικής ευαισθησίας σε πολλές χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Υπεροχή της κεντροαριστεράς και αριστεράς

Από την ανάλυση της έρευνας που επιμελήθηκε ο Καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής του Πάντειο Πανεπιστήμιο, Γεράσιμος Μοσχονάς, η συνολική εικόνα είναι αυτή μιας πολιτικής κουλτούρας περισσότερο προσανατολισμένης στις ιδέες και την παράδοση της κεντροαριστεράς και αριστεράς.

Μόνο στην έρευνα του 2018 καταγράφεται ισχυρή υπεροχή των ιδεολογικών χαρακτηρισμών που εντάσσονται στην παράδοση της ευρείας δεξιάς (46,3%, έναντι 38,4% για την ευρεία κεντροαριστερά/ αριστερά), ενώ σε αυτήν του 2022 το προβάδισμά της είναι οριακό. Αυτή η διαχρονική –κατά ευρεία ιδεολογική παράταξη– κατανομή της ισχύος συνάδει με τη βαριά εκλογική τάση της μεταπολιτευτικής περιόδου.

Στο μεγαλύτερο διάστημα της μεταπολίτευσης (με την εξαίρεση των βουλευτικών εκλογών του 1974, εν μέρει του 1977 και, βέβαια, του 2023) η κατανομή της ψήφου (αθροιστικό σύνολο δεξιών ψήφων VS σύνολο μη-δεξιών) υπήρξε δυσμενής για τις δεξιές πολιτικές δυνάμεις.

Αναντιστοιχία στην κάλπη

Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το 2024 το σύνολο των ιδεολογικών προτιμήσεων που εντάσσονται στην ευρεία κεντροαριστερά/αριστερά υπερέχει σημαντικά εκείνων που εντάσσονται στην κεντροδεξιά/δεξιά (45,1%, έναντι 39,1% αντιστοίχως). Αυτή η κατανομή ιδεολογικής επιρροής δεν συνάδει ούτε διαισθητικά ούτε αριθμητικά με την κυριαρχία των κομμάτων του κεντροδεξιού και δεξιού φάσματος, όπως αυτή προέκυψε από τις δύο βουλευτικές αναμετρήσεις του 2023 αλλά ούτε και με τα δημοσκοπικά ευρήματα ενόψει των ευρωεκλογών του Ιουνίου.

Οι δύο άξονες στην πολιτική ζωή της χώρας και το προβάδισμα

Όμως, σύμφωνα με την ανάλυση του καθηγητή, «ένας άλλος τύπος μέτρησης (δεν περιλαμβάνεται στους πίνακες), ο οποίος γνωρίζουμε ότι είναι πιο ευαίσθητος στα πάνω και τα κάτω του κομματικού ανταγωνισμού, μετριάζει τη βαρύτητα της προηγούμενης διαπίστωσης».

Με κριτήριο την πολιτική αυτοτοποθέτηση των ερωτώμενων στον άξονα αριστερά-δεξιά, το αθροιστικό σκορ της αριστεράς στις τρεις αριστερές θέσεις του άξονα (άκρα αριστερά + αριστερά + κεντροαριστερά) ήταν 31,4% το 2024, έναντι 29,7% το 2016. Αντιστοίχως, το αθροιστικό ποσοστό της δεξιάς στις τρεις δεξιές θέσεις του άξονα (άκρα δεξιά + δεξιά + κεντροδεξιά) είναι 32,3%, έναντι 25,7% το 2016.

«Συνεπώς, η δεξιά ως σύνολο προηγείται ελαφρά το 2024 της αριστεράς. Προπάντων, όμως, έχει βελτιώσει σημαντικά την επιρροή της, όπως αποτυπώνεται στον δείκτη πολιτικής-ιδεολογικής αυτοτοποθέτησης των πολιτών, σε σχέση με το 2016. Ιδεολογική μετατόπιση έχει συνεπώς υπάρξει. Η δε μέτρηση με κριτήριο την πολιτική-ιδεολογική αυτοτοποθέτηση είναι περισσότερο συμβατή με τις εκλογικές τάσεις της περιόδου».

Τα προηγούμενα είναι απόδειξη του ότι οι ιδεολογικές ταυτότητες, η αυτοτοποθέτηση στον άξονα αριστερά-δεξιά και η ψήφος δεν ταυτίζονται.

Ιδεολογικές ταυτότητες και εκλογικά σώματα

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει, με κριτήριο τις επιλογές «ταυτότητας» των εκλογέων, το ιδεολογικό προφίλ του εκλογικού σώματος.

Στη Νέα Δημοκρατία είναι πολυσυλλεκτικό. Στους εκλογείς της ταιριάζουν περισσότερο οι ιδεολογικοί χαρακτηρισμοί «φιλελευθερισμός» (38,4%), «νεοφιλελευθερισμός» (17,3%) και «σοσιαλδημοκρατία» (15,6%), ενώ η επιλογή του «συντηρητισμού» (10,6%), παρότι υψηλότερη από τον εθνικό μέσο όρο, κρίνεται περιορισμένη. Αξιοπρόσεκτη είναι η χαμηλή ταύτιση με τον «εθνικισμό» (3,4%).

Ο ΣΥΡΙΖΑ εκπροσωπεί ένα κλασικού τύπου αριστερό πολυσυλλεκτικό προφίλ. Ωστόσο, οι πυλώνες των ιδεολογικών ταυτοτήτων που δομούν το εκλογικό προφίλ του έχουν μικρότερη διασπορά από την αντίστοιχη της ΝΔ. Με την επιλογή της «σοσιαλδημοκρατίας» (35,1%) και του «σοσιαλισμού» (33,6%) να κυριαρχούν, καμία άλλη «ταυτότητα» δεν υπερβαίνει το 10%.  Ο «φιλελευθερισμός» εκπροσωπεί το 8,6% των ιδεολογικών απόψεων του εκλογικού του σώματος. Είναι αξιοσημείωτο ότι μόνο το 4% των εκλογέων του ΣΥΡΙΖΑ συνδέει την ιδεολογία του με τον κομμουνισμό, παρά την κομμουνιστογενή προέλευση του κόμματος (αντίστοιχα: ΚΚΕ: 41,6%). Επίσης, η εκπροσώπηση της οικολογίας στο εκλογικό του σώμα είναι ιδιαίτερα περιορισμένη (4,8%), παρά τις ιστορικά ισχυρές αναφορές του κόμματος στην περιβαλλοντική θεματική. Έχει μάλιστα υποχωρήσει (-2,9 μονάδες σε σύγκριση με το 2015) σε μεγαλύτερο βαθμό από την υποχώρησή της στο γενικό κοινό.

Στην ιδεολογική εικόνα του ΠΑΣΟΚ η «σοσιαλδημοκρατία» (51,7%) κυριαρχεί και αποτελεί τον κεντρικό ιδεολογικό πυλώνα του εκλογικού του χώρου, με τον «σοσιαλισμό» (23,5%) να συνιστά, ως είναι αναμενόμενο, τη δεύτερη συνιστώσα. Ο «φιλελευθερισμός» με 10,1% έπεται, επιβεβαιώνοντας ότι ο όρος ανήκει πλέον στο λεξιλόγιο του κόσμου της κεντροδεξιάς/δεξιάς. Το προφίλ έχει ευρύτητα, με 17,8% των ψηφοφόρων του να εκπροσωπούνται από ταυτότητες περισσότερο συμβατές με το δεξιό τμήμα του πολιτικού φάσματος (συντηρητισμός: 4,5%, νεοφιλελευθερισμός: 3,2% και, φυσικά, φιλελευθερισμός: 10,1%). Ο συνολικός ιδεολογικός προσανατολισμός των εκλογέων είναι ενδιάμεσος μεταξύ των εκλογικών σωμάτων της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ, με ισχυρή, ωστόσο, επικέντρωση στις κεντροαριστερές «ταυτότητες».

Η ιδεολογική σύνθεση των εκλογέων του ΚΚΕ, με ισχυρή έμφαση στον κομμουνισμό (41,6%) και στον σοσιαλισμό (32,6%), δίνει την εικόνα μιας ισχυρά αποκρυσταλλωμένης αριστερής εκλογικής φυσιογνωμίας. Είναι ενδιαφέρον ότι 9% των ψηφοφόρων του «ταυτίζεται» με τη σοσιαλδημοκρατία, 3,2% με τον νεοφιλελευθερισμό και ένα καθόλου ασήμαντο 5,7% (το υψηλότερο στη σύνθεση και των τεσσάρων υπό εξέταση εκλογικών σωμάτων) με την οικολογία. Το εκλογικό σώμα του ΚΚΕ διακρίνεται για το εμπεδωμένο αριστερό του προφίλ, προφίλ με «ανοίγματα» σε μη κλασικές –για κομμουνιστικό κόμμα– αλλά αριστερής υφής ιδεολογίες, όπως η κεντροαριστερή σοσιαλδημοκρατία και η οικολογία.