Νέα δεδομένα για το Ιράν αλλά και για τη Μέση Ανατολή, που συγκλονίζεται από τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας, δημιουργεί ο θάνατος του προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί, από τη συντριβή του ελικοπτέρου που τον μετέφερε από το Αζερμπαϊτζάν το απόγευμα της Κυριακής.

Η εξέλιξη έρχεται εβδομάδες αφότου το Ιράν εξαπέλυσε επίθεση με drone και πυραύλους στο Ισραήλ ως απάντηση σε ένα φονικό χτύπημα στο διπλωματικό του συγκρότημα στη Δαμασκό. Η διεθνής κοινότητα παρακολούθησε με προσοχή την κατάσταση, κυρίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, η Κίνα και οι γειτονικές χώρες καθώς κυριαρχεί η ανησυχία για το τι θα σήμαινε για τις περιφερειακές εξελίξεις ο θάνατος του Ιρανού προέδρου.

Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν Αλί Χαμενεΐ εξέφρασε σήμερα τα συλλυπητήριά του για τον θάνατο του Ραϊσί και ανακοίνωσε ότι ο πρώτος αντιπρόεδρος Μοχαμάντ Μοχμπέρ αναλαμβάνει καθήκοντα προσωρινού προέδρου και έχει στη διάθεσή του 50 ημέρες για τη διοργάνωση προεδρικών εκλογών, μετέδωσε το επίσημο ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων IRNA.

Παράλληλα η ιρανική κυβέρνηση ανακοίνωσε σήμερα ότι μετά τον θάνατο του υπουργού Εξωτερικών Χοσεΐν Αμιραμπντολαχιάν διορίζει προσωρινό υπουργό Εξωτερικών της χώρας τον Αλί Μπαγερί Κανί.

Αβέβαιη η επόμενη μέρα

Στο εσωτερικό του Ιράν, εκτιμάται ότι ανοίγει μια περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας. Ο θάνατος του Ραϊσί, έρχεται σε μια περίοδο αυξανόμενης διαφωνίας στο εσωτερικό της χώρας για μια σειρά από πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις. Οι κληρικοί ηγέτες του Ιράν αντιμετωπίζουν διεθνή πίεση για το αμφισβητούμενο πυρηνικό πρόγραμμα, και τους στρατιωτικούς δεσμούς της με τη Ρωσία κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία.

Η ηγεσία του Ιράν αντιμετώπισε πρόσφατα μια έκρηξη λαϊκής διαφωνίας στους δρόμους της χώρας της, καθώς τα χρόνια κυρώσεων υπό την ηγεσία των ΗΠΑ έχουν πλήξει σκληρά τους πολίτες, όπως αναφέρεται σε ανάλυση του cnn.com. Η χώρα συγκλονίστηκε από διαδηλώσεις υπό την ηγεσία της νεολαίας κατά της θεοκρατικής εξουσίας και της επιδείνωσης των οικονομικών συνθηκών μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί το 2022, ενώ βρισκόταν υπό  κράτηση από τη διαβόητη «αστυνομία ηθών» του Ιράν.

Οι ιρανικές αρχές έχουν έκτοτε εξαπολύσει μια διευρυνόμενη καταστολή των διαφωνούντων ως απάντηση στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Αυτή η καταστολή έχει οδηγήσει σε παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μερικές από τις οποίες ισοδυναμούν με «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο.

Και ενώ οι διαμαρτυρίες προς το παρόν έχουν σταματήσει σε μεγάλο βαθμό, η αντίθεση στην ηγεσία του κλήρου παραμένει βαθιά εδραιωμένη μεταξύ πολλών Ιρανών, ειδικά των νέων, οι οποίοι λαχταρούν μεταρρυθμίσεις, θέσεις εργασίας και απομάκρυνση από την ασφυκτική θρησκευτική διακυβέρνηση.

Αχαρτογράφητα νερά

Όπως σημειώνει ο Guardian ο θάνατος του Ραϊσί θα ενισχύσει την αίσθηση μιας χώρας που βρίσκεται ήδη σε πολιτική μετάβαση. Η βρετανική εφημερίδα υπενθυμίζει ότι «ένα νέο σκληροπυρηνικό κοινοβούλιο εξελέγη μόλις την 1η Μαρτίου, κατά την οποία η συμμετοχή σε ορισμένες περιφέρειες έπεσε κάτω από το 10%, και συνολικά η συμμετοχή σε εθνικό επίπεδο έφτασε μόλις το 41% – ένα χαμηλό ρεκόρ».

«Μεταρρυθμιστές ή μετριοπαθείς πολιτικοί είτε αποκλείστηκαν είτε ηττήθηκαν κατά κράτος με αποτέλεσμα το νέο κοινοβούλιο του Ιράν να είναι διχασμένο ανάμεσα στους παραδοσιακούς σκληροπυρηνικούς και την υπερσυντηρητική ομάδα γνωστή ως Paydari ή Μέτωπο Σταθερότητας» συνεχίζεται στην ανάλυσή και προστίθεται, ότι γίνεται πιο έντονη η αίσθηση ότι το Ιράν μπαίνει σε αχαρτογράφητα νερά μετά τον ουσιαστικό αποκλεισμό των μεταρρυθμιστών από τη συμμετοχή στο κοινοβούλιο για πρώτη φορά από το 1979.

Στην ηγεσία της χώρας, όπου η εξουσία κατανέμεται με συχνά αδιαφανείς τρόπους μεταξύ κληρικών, πολιτικών και στρατού, καθοριστικό ρόλο έχει ο ανώτατος ηγέτης, και όχι ο πρόεδρος

Τους τελευταίους μήνες ο Ραϊσί, που εξελέγη πρόεδρος το 2021 αλλά στην πράξη επιλέχθηκε από τον ανώτατο ηγέτη, αναφέρθηκε ως πιθανός διάδοχος του Χαμενεΐ. Ο θάνατός του,  θα ανοίξει ένα ακανθώδες μονοπάτι για τον γιο του Χαμενεΐ, Μοϊτάμπα, αναφέρει η εφημερίδα.

«Εικόνα αστάθειας»

Ο θάνατος Ραϊσί, έρχεται σε μια εποχή που το Ιράν σύμφωνα με τον Guardian, δεν μπορεί να αντέξει τέτοια αβεβαιότητα, καθώς αντιμετωπίζει προκλήσεις από τη Δύση σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, μια οικονομία σε κακή κατάσταση και τεταμένες σχέσεις με άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής, ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ.

Η εικόνα της αστάθειας επιτείνεται από την απώλεια του  Χοσεΐν Αμιραμπνταλοχιάν, υπουργού Εξωτερικών του Ιράν,  μιας χώρας που μέχρι σήμερα υπερηφανευόταν για τον έλεγχο και την προβλεψιμότητα. Αναφορά στο δημοσίευμα γίνεται και στον Αλί Μπαγερί (που ορίστηκε νέος ΥΠΕΞ) τον οποίο οι σκληροπυρηνικοί της χώρας θεωρούν υπερβολικά πρόθυμο να διαπραγματευτεί με τη Δύση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Ο ιρανός ΥΠΕΞ Χοσεΐν Αμιραμπνταλοχιάν

Την κατάσταση επιδεινώνει το γεγονός ότι το Ιράν πρέπει μέσα σε 50 ημέρες να βρει τον επόμενο πρόεδρό του,  χρόνος που θεωρείται σχετικά λίγος για τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ και το περιβάλλον του κάποιον που όχι μόνο θα γίνει πρόεδρος σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή, αλλά και θα είναι σε ισχυρή θέση για να διαδεχθεί τον ίδιο τον Χαμενεΐ.

«Η άμεση πρόκληση για οποιονδήποτε νέο ηγέτη θα είναι να ελέγξει όχι μόνο τις εσωτερικές διαφωνίες, αλλά και τις απαιτήσεις των φατριών εντός της χώρας να ακολουθήσει πιο σκληρή γραμμή με τη Δύση και να πλησιάσει περισσότερο τη Ρωσία και την Κίνα» καταλήγει στην ανάλυσή του ο Guardian.

Ο Ραϊσί

Πρώην σκληροπυρηνικός επικεφαλής του δικαστικού σώματος με το δικό του βάναυσο ιστορικό ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο Ραϊσί είχε τον τίτλο του αγιατολάχ.

Είχε εκλεγεί στις 18 Ιουνίου 2021 από το πρώτο γύρο μιας ψηφοφορίας η οποία είχε χαρακτηρισθεί από αποχή ρεκόρ για προεδρικές εκλογές και την απουσία σημαντικών αντιπάλων.

Φορώντας πάντα το μαύρο τουρμπάνι του και το μακρύ πανωφόρι του ιερωμένου, είχε διαδεχθεί το μετριοπαθή Χασάν Ροχανί, ο οποίος τον είχε κερδίσει στις προεδρικές εκλογές του 2017.

Υποστηριζόταν από την κύρια αρχή της Ισλαμικής Δημοκρατίας, τον Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος κάλεσε χθες το βράδυ τους Ιρανούς να «προσευχηθούν» και «να ελπίζουν ότι ο Θεός θα ξαναφέρει τον πρόεδρο και τους συντρόφους του στην αγκαλιά του Έθνους».

Πολιτική και οικονομική αστάθεια;

Το BBC σχολιάζει πως στο ερώτημα, «τι θα αλλάξει στην πολιτική του Ιράν», η σύντομη απάντηση είναι: «όχι πολλά». Ωστόσο προβλέπονται διαδηλώσεις από την αντιπολίτευση και ελαφρά αναταραχή που θα επηρεάσει και την οικονομία. Ήδη το ιρανικό νόμισμα δέχεται ισχυρότατες πιέσεις έναντι του δολαρίου.

Στα μάτια των περισσότερων Ιρανών πάντως είναι ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης και οι Φρουροί της Επανάστασης εκείνοι που λαμβάνουν όλες τις μεγάλες αποφάσεις εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.

Αυτό που ανησυχεί περισσότερο είναι τι θα σήμαινε για τις περιφερειακές εξελίξεις ο θάνατος του Ιρανού προέδρου.

Το Ιράν δεν φαίνεται – προς το παρόν τουλάχιστον – να θέλει να αφήσει την όποια υπόνοια για εμπλοκή του Ισραήλ στο περιστατικό με το ελικόπτερο. Θέλοντας να βάλει φρένο στις σχετικές θεωρίες,  που άρχισαν από νωρίς να διαρρέουν στα social media, η ιρανική τηλεόραση μετέδωσε από χθες ότι το ελικόπτερο συνετρίβη λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών.

Την ίδια στιγμή το Ισραήλ διαμηνύει ότι δεν είχε ανάμιξη στον θάνατο του Ιρανού προέδρου. «Δεν ήμασταν εμείς», δήλωσε στο Reuters, ισραηλινός αξιωματούχος, που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του.

Ο Μοχμπέρ

Από τότε που η Χαμάς επιτέθηκε στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, προκαλώντας την επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα, εστίες που εμπλέκουν ομάδες ευθυγραμμισμένες με το Ιράν έχουν ξεσπάσει σε όλη τη Μέση Ανατολή.

Όπως επισημαίνει το Reuters, στο διττό πολιτικό σύστημα του Ιράν, χωρισμένο μεταξύ του κληρικού κατεστημένου και της κυβέρνησης, μέντορας του Ραϊσί, θεωρείται ο 85χρονος Χαμενεΐ, ανώτατος ηγέτης από το 1989, που κατέχει την εξουσία λήψης αποφάσεων για όλες τις σημαντικές πολιτικές.

Οι εκλογές για την ανάδειξη νέου προέδρου πρόκειται να διεξαχθούν τις επόμενες 50 ημέρες. Μέχρι τότε υπηρεσιακός πρόεδρος ορίστηκε ο πρώτος αντιπρόεδρος του Ιράν Μοχάμαντ Μοχμπέρ, ο οποίος – όπως μετέδωσε το ημιεπίσημο πρακτορείο ειδήσεων Tasnim, προήδρευσε έκτακτης συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου σήμερα Δευτέρα.

Γεννημένος την 1η Σεπτεμβρίου του 1955, ο Μοχμπέρ, όπως και ο Εμπραχίμ Ραϊσί, θεωρείται ότι βρίσκεται κοντά στον ανώτατο ηγέτη Χαμενεΐ. Πριν εκλεγεί αντιπρόεδρος ο Μοχμπέρ ήταν προηγουμένως επικεφαλής του Setad, ενός επενδυτικού ταμείου που συνδέεται με τον ανώτατο ηγέτη.

Το 2010, η Ευρωπαϊκή Ένωση συμπεριέλαβε τον Μοχμπέρ σε κατάλογο προσώπων στους οποίους επέβαλε κυρώσεις για φερόμενη εμπλοκή σε «δραστηριότητες πυρηνικών ή βαλλιστικών πυραύλων». Ωστόσο, δύο χρόνια αργότερα, τον αφαίρεσε από τον κατάλογο.

Το 2013, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ πρόσθεσε τη Setad και 37 εταιρείες που εποπτεύει σε κατάλογο οντοτήτων στις οποίες επιβάλλονται κυρώσεις.

Headlines