Τι σημαίνει για το Ιράν ο θάνατος του Εμπραχίμ Ραϊσί

Η δήλωση του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ ότι δεν θα υπάρξει αναστάτωση στη λειτουργία του κράτους αποτυπώνει μία πλευρά της πραγματικότητας στο Ιράν μετά το δυστύχημα που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο του Προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί και του υπουργού Εξωτερικών Χοσεϊν Αμιραμπντολαχιάν.

Αυτή που έχει να κάνει με το ότι η Ισλαμική Δημοκρατία δεν είναι ένα καθεστώς όπου όλες οι αποφάσεις κρίνονται από το ποιος είναι επικεφαλής, αλλά έχει μια πολιτική δομή που επιτρέπει τη συνέχεια του κράτους και την εκλογή της ηγεσίας, όπως και ένα σύνολο αλληλοσυμπληρούμενων κέντρων εξουσίας, που αποτυπώνονται σε ένα συνταγματικό πλαίσιο που συνδυάζει τις δημοκρατικές εκλογές με την ειδική βαρύτητα της θρησκευτικής ηγεσίας, όπως αποτυπώνεται και στον ρόλο του Ανώτατου Ηγέτη αλλά στην σημασία του Συμβουλίου των Κηδεμόνων.

Aυτό τώρα αποτυπώνεται στο ότι ενεργοποιήθηκαν οι σχετικές προβλέψεις του Συντάγματος για την μεταφορά των αρμοδιοτήτων του προέδρου στον πρώτο αντιπρόεδρο, Μοχαμάντ Μοχμπέρ.

Όμως, υπάρχει και μια άλλη πλευρά της πραγματικότητας, αυτή που αφορά το θάνατο ενός ηγέτη στον οποίο είχε υπάρξει σημαντική πολιτική επένδυση ώστε όχι απλώς να είναι ο πρόεδρος αλλά και ο επόμενος Ανώτατος Ηγέτης, μια που αυτό το αξίωμα είναι στην πραγματικότητα το πιο σημαντικό μέσα στις σύνθετες ισορροπίες του ιρανικού πολιτικού συστήματος, καθώς είναι γνωστό ότι ο Χαμενεΐ εδώ και χρόνια αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας.

Αντιθέτως, ο Ραϊσί φαινόταν να έχει όλα τα προσόντα για αυτή τη θέση, εκπροσωπώντας το ρεύμα που στο Ιράν περιγράφεται ως συντηρητικό, δηλαδή αυτό που συνδυάζει την αυστηρότερη τοποθέτηση στα θρησκευτικά και πολιτισμικά ζητήματα με μια μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη και μια πιο αποφασιστική τοποθέτηση απέναντι στη Δύση. Ένα ρεύμα που έχει απέναντι τους «μεταρρυθμιστές», πρώτα και κύρια τον πρώην πρόεδρο Ρουχανί που είναι περισσότερο ανεκτικοί σε θρησκευτικά και πολιτισμικά θέματα και ταυτόχρονα πιο φιλελεύθεροι στην οικονομική πολιτική και πιο διατεθειμένοι για συμβιβασμό με τη Δύση.

Ο ίδιος ο Ραϊσί βρέθηκε αντιμέτωπος με σειρά από προβλήματα. Καταρχάς, μια έντονη κοινωνική δυσαρέσκεια που αφορούσε την οικονομική πολιτική, η οποία επιδεινώνεται από τις επιπτώσεις των αμερικανικών κυρώσεων που επανήλθαν μετά τη μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα και τη στασιμότητα των διαπραγματεύσεων που ξεκίνησαν ξανά μετά την εκλογή Μπάιντεν. Δεύτερον, σημαντικές κινητοποιήσεις που τροφοδοτήθηκαν και από την προσπάθεια αυστηροποίησης ξανά των πολιτισμικών ζητημάτων με αποκορύφωμα τις αντιδράσεις στον θάνατο της Μαχσά Αμινί ενόσω ήταν υπό αστυνομική κράτηση. Τρίτον, την κλιμάκωση του ακήρυκτου πολέμου με το Ισραήλ ύστερα από την εκκίνηση της Ισραηλινής πολεμικής επιχείρησης στη Γάζα, παρότι όπως έγινε και πρόσφατα σαφές το Ιράν δεν επιθυμεί να παρασυρθεί σε μια ανοιχτή σύγκρουση. Και βέβαια, όλα αυτά στο φόντο του «Νέου Ψυχρού Πολέμου» που έχει δει το Ιράν να μετατοπίζεται ολοένα και περισσότερο σε μια σύμπλευση με τη Ρωσία και την Κίνα, με την τελευταία να επιδιώκει να έχει και αναβαθμισμένες οικονομικές σχέσεις, την ώρα πάντως που είναι σε εξέλιξη μια διαδικασία εξομάλυνσης με χώρες του Κόλπου πρώτα και κύρια με την Σαουδική Αραβία, ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο ενός «αντι-ιρανικού» μετώπου.

Σε αυτό το φόντο, ο θάνατος του Ραϊσί, όπως και του Χοσεΐν Αμιραμπνταλοχιάν ενός υπουργού Εξωτερικών που υπηρέτησε τη νέα κατεύθυνση, δεν πρόκειται να φέρει μια σημαντική αλλαγή πορείας. Ας μην ξεχνάμε ότι στο σύνθετο ιρανικό σύστημα υπάρχουν και άλλα σημαντικά κέντρα εξουσίας, ιδίως ως προς την εξωτερική πολιτική όπως είναι οι Φρουροί της Επανάστασης που εκτός όλων των άλλων διαχειρίζονται και τις σχέσεις με τα κινήματα του Άξονα της Αντίστασης. Και αυτό σημαίνει ότι δεν πρόκειται να υπάρξει μια μεγάλη μετατόπιση από τη σημερινή κατεύθυνση μιας αποφασιστικότητας που δεν μετατρέπεται σε μεγαλύτερη εμπλοκή σε μια μείζονα σύγκρουση ούτε με το Ισραήλ ούτε με τις ΗΠΑ, θεωρώντας ότι οι τρέχουσες εξελίξεις ούτως ή άλλως σημαίνουν κόστος για τη Δύση και αναβαθμίζουν το κύρος του Ιράν στην περιοχή.

Όμως, ο θάνατος του Ραϊσί ταυτόχρονα στερεί το Ιράν από έναν ηγέτη που μπορούσε να είναι το πρόσωπο αυτής της πολιτικής και να απολαμβάνει μιας σχετικής δημοφιλίας και ταυτόχρονα το οδηγεί σε μια εσπευσμένη προεκλογική εκστρατεία για τον διάδοχό του εν μέσω ανοιχτών μετώπων και εν μέσω του ενεργού προβλήματος νομιμοποίησης που αντιμετωπίζει η Ισλαμική Δημοκρατία, καθώς ναι μεν εξακολουθεί να υπάρχει ένα έντονο πατριωτικό αίσθημα, όμως υπάρχει κόπωση από τα κοινωνικά προβλήματα ενώ ο αυταρχισμός επιτείνει μια διαίρεση ανάμεσα στα στρώματα που στηρίζουν συντηρητικές επιλογές και τα στρώματα, κυρίως μεσαία, που θα ήθελαν χαλάρωση. Και βέβαια παρά τα checks and balances που με έναν τρόπο διαθέτει η Ισλαμική Δημοκρατία, μια μεταβατική ηγεσία και μια έντονη προεκλογική εκστρατεία εν μέσω τόσο ανοιχτών μετώπων σίγουρα αυξάνει την πίεση και κάνει τα πράγματα πιο σύνθετα.