Το πολιτικό μέλλον του Ιράν μετά τον θάνατο του Ραϊσί

Διίστανται οι απόψεις σχετικά με τις αλλαγές που θα μπορούσαν να προκληθούν μετά τον θάνατο του προέδρου του Ιράν Εμπραχίμ Ραϊσί. Ορισμένοι αναλυτές αναφέρουν ότι δεν θα αλλάξει απολύτως τίποτα, ενώ άλλοι λένε ότι οι εκλογές που θα πραγματοποιηθούν σε πενήντα ημέρες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως σημείο αναφοράς για τις πολιτικές αλλαγές που αναμένεται να γίνουν στη χώρα.

Σύμφωνα με δημοσίευμα του Associated Press, ο εκλιπών πρόεδρος ήταν πιθανός διάδοχος του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν Αλί Χαμενεϊ και ο θάνατος του καθιστά πιο πιθανό το ενδεχόμενο η θέση αυτή να καλυφθεί από τον γιο του. Σε περίπτωση που αυτό το σενάριο επιβεβαιωθεί, θα μπορούσε να ξεσπάσει μία κρίση νομιμοποίησης στην χώρα. Παρόλα αυτά, υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα μετά τον θάνατο του προέδρου.

Ο ρόλος του Ραϊσί στο πολιτικό σύστημα

Σε γενικές γραμμές ο πρώην πρόεδρος, Εμπραχίμ Ραϊσί, θεωρήθηκε από πολλούς ως ο προστατευόμενος του ανώτατου ηγέτη, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Διεκδίκησε την προεδρία το 2017, αλλά ηττήθηκε από τον Χασάν Ρουχανί. Το 2021, αφού διορίστηκε επικεφαλής του δικαστικού σώματος, έθεσε εκ νέου υποψηφιότητα: Ο Ρουχανί και άλλοι υποψήφιοι αποκλείστηκαν με αποτέλεσμα ο Ραΐσι να κερδίσει την εκλογική μάχη, υποστηριζόμενος από τους συντηρητικούς.

Σύμφωνα με τον Guardian, στο Ιράν υπάρχει μία διπλή δομή εξουσίας, με μία εκλεγμένη κυβέρνηση στην κορυφή της οποίας είναι ο πρόεδρος και τον Ανώτατο Ηγέτη. Η εξουσία που έχει ο Χαμενεΐ είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά ο πρόεδρος είναι ο πιο υψηλόβαθμος εκλεγμένος αξιωματούχος και ασκεί σημαντική επιρροή.

Για παράδειγμα, η εξωτερική πολιτική εμπίπτει στην αρμοδιότητα του ανώτατου συμβουλίου εθνικής ασφάλειας, το οποίο συνεδριάζει υπό την προεδρία του προέδρου, αλλά ο ανώτατος ηγέτης έχει δικαίωμα βέτο στις αποφάσεις του. Ο πρόεδρος έχει μεν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση και την καθοδήγηση της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής, αλλά δεν είναι ο μοναδικός που έχει δικαίωμα ψήφου.

Τέλος,  ο επίσημος ρόλος του προέδρου δεν αποτελεί πλήρη περιγραφή της εξουσίας του, καθώς πολλά εξαρτώνται από το άτομο που κατέχει το αξίωμα. Σε γενικές γραμμές, ο εκλιπών πρόεδρος εστίαζε πρωταρχικά στο εσωτερικό και εκεί είχε μια σταθερά συντηρητική ατζέντα.

Πώς λειτουργεί η εκτελεστική εξουσία

Μετά τον θάνατο του Ιρανού προέδρου, αναμένεται να γίνουν τακτικές εκλογές σε πενήντα ημέρες για την ανάδειξη νέου προέδρου και μελών του κοινοβουλίου με καθολική ψηφοφορία. Όμως ο ανώτατος ηγέτης έχει τον τελικό λόγο για όλες τις σημαντικές πολιτικές, είναι αρχιστράτηγος των ενόπλων δυνάμεων και ελέγχει το επίλεκτο σώμα των Φρουρών της Επανάστασης.

Ο ανώτατος ηγέτης διορίζει επίσης το ήμισυ του 12μελούς Συμβουλίου των Θεματοφυλάκων, ενός κληρικού οργάνου που ελέγχει τους υποψηφίους για τον πρόεδρο, το κοινοβούλιο και τη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, ένα εκλεγμένο σώμα νομικών που είναι υπεύθυνο για την επιλογή του ανώτατου ηγέτη.

Θεωρητικά, οι κληρικοί εποπτεύουν την ισλαμική δημοκρατία για να διασφαλίσουν ότι συμμορφώνεται με τον ισλαμικό νόμο. Στην πράξη, ο ανώτατος ηγέτης διαχειρίζεται προσεκτικά το σύστημα διακυβέρνησης για να εξισορροπήσει τα ανταγωνιστικά συμφέροντα, να προωθήσει τις δικές του προτεραιότητες και να διασφαλίσει ότι κανείς δεν θα αμφισβητήσει την Ισλαμική Δημοκρατία ή τον ρόλο του στην κορυφή της.

Μετά τον θάνατο του Ραΐσι, σύμφωνα με το σύνταγμα του Ιράν, ο αντιπρόεδρος Μοχάμαντ Μοχμπέρ, έγινε υπηρεσιακός πρόεδρος, με εντολή για εκλογές εντός 50 ημερών. Αυτή η ψηφοφορία θα γίνει πιθανότατα με προσεκτική διαχείριση ώστε να προκύψει ένας πρόεδρος που θα διατηρήσει το status quo.

Τι θα συμβεί αν η εξουσία του ανώτατου ηγέτη μεταβιβαστεί στον γιο του

Η μεταβίβαση της εξουσίας από τον ανώτατο ηγέτη στον γιο του θα μπορούσε να προκαλέσει οργή, όχι μόνο μεταξύ των Ιρανών, αλλά και μεταξύ των υποστηρικτών του συστήματος που μπορεί να το θεωρήσουν αντι-ισλαμικό.

Οι δυτικές κυρώσεις που συνδέονται με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έχουν πλήξει σημαντικά την οικονομία του Ιράν. Και η επιβολή του ισλαμικού κανόνα, η οποία έγινε πιο αυστηρή υπό τον Ραΐζι, έχει αποξενώσει περαιτέρω τις γυναίκες και τους νέους.

Η Ισλαμική Δημοκρατία έχει αντιμετωπίσει αρκετά κύματα λαϊκών διαμαρτυριών τα τελευταία χρόνια, με πιο πρόσφατο τον θάνατο της Μαχσά Αμινί το 2022, η οποία είχε συλληφθεί επειδή φέρεται να μην κάλυπτε τα μαλλιά της δημοσίως.

Περισσότεροι από 500 άνθρωποι σκοτώθηκαν και πάνω από 22.000 συνελήφθησαν σε μια βίαιη καταστολή. Ο θάνατος του Ραΐσι μπορεί να κάνει τη μετάβαση σε έναν νέο ανώτατο ηγέτη πιο δύσκολη και θα μπορούσε να προκαλέσει περισσότερες ταραχές.

Μεγάλη ανησυχία προκαλεί ο θάνατος του Ραϊσί

Ποιος είναι ο προσωρινός πρόεδρος του Ιράν

Ο πρώτος αντιπρόεδρος του Ιράν Μοχαμάντ Μοχμπέρ διορίστηκε τη Δευτέρα υπηρεσιακός πρόεδρος της χώρας μετά τον αιφνίδιο θάνατο του προέδρου Εμπραχίμ Ραΐσι σε συντριβή ελικοπτέρου. Έως σήμερα, βρισκόταν σε μεγάλο βαθμό στη σκιά σε σύγκριση με άλλους πολιτικούς. Ο προσωρινός πρόεδρος αναμένεται να υπηρετήσει ως υπηρεσιακός πρόεδρος για περίπου 50 ημέρες πριν από τις υποχρεωτικές προεδρικές εκλογές στο Ιράν.

Παρά το χαμηλών τόνων δημόσιο προφίλ του, ο Μοχμπέρ κατείχε εξέχουσες θέσεις στη δομή εξουσίας της χώρας, ιδίως στα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Οι ομάδες αυτές τροφοδοτήθηκαν από δωρεές ή περιουσιακά στοιχεία που κατασχέθηκαν μετά την Ισλαμική Επανάσταση του Ιράν το 1979, ιδίως από εκείνα που είχαν προηγουμένως συνδεθεί με τον σάχη του Ιράν ή με όσους συμμετείχαν στην κυβέρνησή του.

Ακόμη, ο προσωρινός πρόεδρος εργαζόταν προηγουμένως στον τραπεζικό τομέα και στις τηλεπικοινωνίες. Εργάστηκε επίσης στο Ίδρυμα Mostazafan, το οποίο δημιουργήθηκε μέσω ενός bonyad (Διάταγμα του Ανωτάτου Ηγέτη) που διαχειρίζεται τα μεγαλεπήβολα έργα και επιχειρήσεις της χώρας. Όσο ήταν εκεί, ήταν ο πρωτοστάτης σε μία νομική διαμάχη μεταξύ των παρόχων υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας Turkcell και της νοτιοαφρικανικής MTN σχετικά με την πιθανή είσοδο της στην ιρανική αγορά. Η MTN κατέληξε να εισέλθει στο Ιράν.

Σύμφωνα με αναφορές των ιρανικών μέσων ενημέρωσης, ο Μοχμπέρ, ο οποίος είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος στο διεθνές δίκαιο, είχε καθοριστική σημασία για τις προσπάθειες του Ιράν να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις στην πετρελαϊκή βιομηχανία. Είναι μέλος του Συμβουλίου Διάκρισης του Ιράν από το 2022, το οποίο συμβουλεύει τον Ανώτατο Ηγέτη και διευθετεί τις διαφορές μεταξύ του κοινοβουλίου και του Συμβουλίου των Θεματοφυλάκων, του συνταγματικού τοποτηρητή του Ιράν που επιβλέπει επίσης τις εκλογές της χώρας.