Θα γίνει ακόμη πιο σκληροπυρηνικό το Ιράν μετά το θάνατο του Εμπραχίμ Ραϊσί;

Ο θάνατος του προέδρου του Ιράν, Εμπραχίμ Ραϊσί, σε συντριβή ελικοπτέρου το βράδυ της Κυριακής, πυροδότησε αμέσως εικασίες σχετικά με τη διαδοχή του επόμενου ανώτατου ηγέτη της χώρας, αφού ο Ραϊσί θεωρούνταν ευρέως ως ο επικρατέστερος υποψήφιος για να αντικαταστήσει τον Αλί Χαμενεΐ, που είναι πάνω από 80 και φέρεται να έχει κακή υγεία.

Η αποχώρησή του από τη δεξαμενή των πιθανών υποψηφίων έθεσε το ερώτημα κατά πόσον αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μια ευκαιρία για το ιρανικό καθεστώς να διευρύνει την πολιτική συμμετοχή στη χώρα, επαναφέροντας μετριοπαθείς και μεταρρυθμιστικές προσωπικότητες σε ορισμένες κρατικές λειτουργίες.

Αυτό όμως είναι απίθανο, όπως συνομολογούν διεθνείς αναλυτές. Τα τελευταία χρόνια, ο εσωτερικός κύκλος του καθεστώτος στο Ιράν συρρικνώνεται και θα συνεχίσει να συρρικνώνεται. Ο θάνατος του Ραϊσί ωθεί το Ιράν ακόμη περισσότερο προς αυτή την κατεύθυνση.

Οι σκληροπυρηνικοί και οι μεταρρυθμιστές

Ένας κυρίαρχος μύθος για το κυβερνών καθεστώς στο Ιράν είναι ότι φιλοξενεί δύο ανταγωνιστικά πολιτικά ρεύματα, τους σκληροπυρηνικούς και τους μεταρρυθμιστές, με το ένα ή το άλλο να επικρατεί σε κάθε δεδομένη στιγμή, σημειώνει ο βρετανικός Guardian σε ανάλυσή του,

Οι σκληροπυρηνικοί είναι ακραία συντηρητικοί ισλαμιστές που πιστεύουν ότι το Ιράν είναι μια δύναμη αντίστασης ενάντια στην ηγεμονική Δύση, ενώ οι μεταρρυθμιστές είναι πιο ρεαλιστές μετριοπαθείς που πιστεύουν σε κάποιο βαθμό εμπλοκής με τη διεθνή τάξη.

Αν μη τι άλλο, ο θάνατος του Ραϊσί θα πρέπει να επισπεύσει την απόφαση για τη διαδοχή στο Ιράν. Αλλά δεν θα προκαλέσει αλλαγή πολιτικής κατεύθυνσης για τη χώρα, ούτε διεθνώς ούτε στο εσωτερικό

Τα δύο ρεύματα υπάρχουν, αλλά κατοικούν σε διαφορετικές θέσεις στο κρατικό σύστημα, με τους σκληροπυρηνικούς να κυριαρχούν γενικά επί των μεταρρυθμιστών – και να τους χρησιμοποιούν όταν χρειάζεται.

Στα υψηλότερα επίπεδα, το ιρανικό καθεστώς διοικείται από σκληροπυρηνικούς. Η πολιτική και η στρατηγική καθορίζονται από τον σκληροπυρηνικό ανώτατο ηγέτη. Οι Φρουροί της Επανάστασης, η επίλεκτη στρατιωτική οντότητα που εκτελεί την εξωτερική πολιτική και τις στρατιωτικές επεμβάσεις του Ιράν σε όλη τη Μέση Ανατολή και πέραν αυτής, αναφέρεται σε εκείνον. Δεν υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ κληρικών και στρατιωτικών λειτουργιών.

Ποιος θα αντικαταστήσει τον «χασάπη της Τεχεράνης»;

Στους μεταρρυθμιστές έχει επιτραπεί να ασχολούνται με τα πιο ήπια στοιχεία της κρατικής γραφειοκρατίας, αναλαμβάνοντας διοικητικούς ρόλους αλλά όχι θέσεις λήψης αποφάσεων, ωστόσο, ακόμη και αυτή η παρουσία έχει μειωθεί με την πάροδο των ετών.

Εάν οι σκληροπυρηνικοί κρίνουν ότι το Ιράν θα ωφεληθεί από την προβολή μιας μεταρρυθμιστικής εικόνας στον ευρύτερο κόσμο, οι μεταρρυθμιστές επιτρέπεται να αναδειχθούν σε ανώτερους δημόσιους ρόλους. Αυτό συνέβη με την εκλογή του Χασάν Ρουχανί ως προέδρου το 2013, που συνέπεσε με τις διαπραγματεύσεις για την πυρηνική συμφωνία.

Οι σκληροπυρηνικοί είναι σε θέση να κατευθύνουν την εκλογική διαδικασία, επειδή κανένας υποψήφιος δεν επιτρέπεται να κατέβει στις προεδρικές ή κοινοβουλευτικές εκλογές χωρίς προηγούμενη έγκριση από το Συμβούλιο Φρουρών, το οποίο διορίζεται από τον ανώτατο ηγέτη.

Ο Ραϊσί δεν ήταν μεταρρυθμιστής – η επίβλεψη μαζικών εκτελέσεων τη δεκαετία του 1980, άλλωστε, του χάρισε το προσωνύμιο «ο χασάπης της Τεχεράνης». Η επιλογή του μετά τον Ρουχανί ήρθε σε μια εποχή που οι ΗΠΑ είχαν αποχωρήσει από τη συμφωνία για τα πυρηνικά και ο ανώτατος ηγέτης δεν θεωρούσε πλέον απαραίτητο να προβάλλει μια πιο ήπια εικόνα για το Ιράν στη διεθνή σκηνή.

Με το Ιράν να είναι σήμερα μπλεγμένο σε μια τεταμένη σύγκρουση με το Ισραήλ, δεν υπάρχει καμία επιθυμία να αλλάξει πολιτική κατεύθυνση. Είναι πιθανόν ότι όποιος αντικαταστήσει τον Ραϊσί στις επόμενες προεδρικές εκλογές στις 28 Ιουνίου, θα είναι ένα ακόμη σκληροπυρηνικό πρόσωπο που βρίσκεται κοντά στον ανώτατο ηγέτη.

Πώς ο Ραϊσί ανέλαβε  να συντρίψει το κίνημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία»;

Ο Χαμενεΐ ανησυχεί για τη διαδοχή και θέλει να διασφαλίσει ότι θα αντικατασταθεί από κάποιον που θα συνεχίσει την ίδια πολιτική και στρατηγική. Κάθε κύκλος επιλογής των μελών της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων, του συμβουλευτικού οργάνου που επιλέγει τον ανώτατο ηγέτη και στο οποίο ο Χαμενεΐ ασκεί σημαντική επιρροή, έφερε έναν ολοένα και πιο σκληρό πυρήνα πιστών του.

Η απόσυρση των ΗΠΑ από την πυρηνική συμφωνία το 2018 και η δολοφονία του ανώτερου διοικητή του των Φρουρών της Επανάστασης, Κασέμ Σουλεϊμανί, το 2020, επιβεβαίωσαν στον Χαμενεΐ ότι η επιβίωση του καθεστώτος εξαρτάται από το «ξεσκαρτάρισμα» των αποκλίσεων και την προβολή μιας εικόνας προκλητικότητας σε μια Δύση που δεν μπορεί να εμπιστευτεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ανέθεσε στον Ραϊσί να συντρίψει το κίνημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» το 2022 και για τον οποίο, στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές τον Μάρτιο του 2024, οι σκληροπυρηνικοί κέρδισαν την πλειοψηφία των εδρών.

Το ιρανικό καθεστώς έχει προχωρήσει πολύ μακριά προς την κατεύθυνση του σκληρότερου ελέγχου και της απομόνωσης για να αντιστρέψει την πορεία του. Οποιοσδήποτε συμβιβασμός κινδυνεύει να δείξει τον ανώτατο ηγέτη ως αδύναμο.

Εν τω μεταξύ, με το Ισραήλ να συνεχίζει να εκθέτει τα στρατιωτικά τρωτά σημεία του Ιράν, μέσω στρατηγικών επιθέσεων κατά των ιρανικών πληρεξουσίων στο Λίβανο, την Συρία και το Ιράκ, καθώς και μέσα από την συμβολική επίθεση στο Ισφαχάν τον περασμένο μήνα, το καθεστώς της Τεχεριάνης βρίσκεται σε ύψιστο συναγερμό για πιθανή εισβολή. Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για ένα σκληροπυρηνικό καθεστώς να μαλακώσει τη λαβή του ή να απλώσει τα χέρια του σε οποιονδήποτε άλλον εκτός από τους απόλυτα πιστούς.

Ο θάνατος Ραϊσί δεν θα προκαλέσει αλλαγή πολιτικής κατεύθυνσης

Πάντως, το πρόσωπο που θα αναλάβει τη θέση παραμένει ασαφές. Η απομάκρυνση του Ραϊσί από το προσκήνιο και η αυξημένη απομόνωση του καθεστώτος θα μπορούσε να ενισχύσει τις πιθανότητες του γιου του Χαμενεΐ, Mojtaba, να αναλάβει την εξουσία. Ορισμένοι παρατηρητές πιστεύουν ότι το ιρανικό καθεστώς αποφεύγει τον νεποτισμό, επειδή θέλει να απομακρυνθεί από τον μοναρχισμό.

Αλλά η χήρα του Ραϊσί είναι κόρη ενός μέλους της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων, ο οποίος είναι γνωστός ως ένθερμος υποστηρικτής του Χαμενεΐ – και επίσης πιθανός υποψήφιος ανώτατος ηγέτης – ενώ η κόρη του δολοφονηθέντος Κασέμ Σολεϊμανί είναι παντρεμένη με τον γιο τού επικεφαλής του εκτελεστικού συμβουλίου της Χεζμπολάχ, Χασίμ Σαφιντίν, ο οποίος είναι επίσης εξάδελφος του γενικού γραμματέα της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα.

Αν μη τι άλλο, ο θάνατος του Ραϊσί θα πρέπει να επισπεύσει την απόφαση για τη διαδοχή στο Ιράν. Αλλά δεν θα προκαλέσει αλλαγή πολιτικής κατεύθυνσης για τη χώρα, ούτε διεθνώς ούτε στο εσωτερικό.

Με λιγότερους ανθρώπους να εμπιστεύονται, ο εσωτερικός κύκλος του ιρανικού καθεστώτος θα συνεχίσει να συρρικνώνεται, με τα θρησκευτικά και στρατιωτικά στοιχεία του καθεστώτος να συγχωνεύονται πιο σταθερά από ποτέ άλλοτε.