Μέγας Κωνσταντίνος: Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία η Πόλη και η γέννηση του Βυζαντίου

Η 22^α Μαΐου του 337 μ.Χ. αναφέρεται ως η ημέρα θανάτου του Μεγάλου Κωνσταντίνου ιδρυτή της Κωνσταντινούπολης και της μετέπειτα βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Η ημερομηνία γέννησής του δεν έχει με σαφήνεια εξακριβωθεί, όμως οι περισσότεροι σύγχρονοι ιστορικοί, χρησιμοποιούν το έτος 272.

Τα πρώτα χρόνια

Όπως αναφέρουν «ΤΟ ΒΗΜΑ» η Ιωάννα Ζούλα και ο Αυγουστίνος Ζενάκος:

«Ο Φλάβιος Βαλέριος Κωνσταντίνος γεννήθηκε στη Ναϊσό (σημερινή Νις της Γιουγκοσλαβίας). Πατέρας του ήταν ο Κωνστάντιος ο Χλωρός, ο οποίος λέγεται ότι καταγόταν από τη γενιά του αυτοκράτορα Κλαυδίου B’, ενώ η μητέρα του Ελένη προερχόταν από την κατώτερη κοινωνική τάξη του Δρέπανου της Βιθυνίας.

»Οταν ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός θέσπισε την Τετραρχία ως ανώτατο διοικητικό όργανο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο Κωνστάντιος ο Χλωρός επιλέχθηκε ως καίσαρας του δυτικού τμήματός της και εξαναγκάστηκε από τον Διοκλητιανό να χωρίσει τη σύζυγό του Ελένη και να παντρευτεί τη Θεοδώρα, κόρη του συναυτοκράτορα Μαξιμιανού.

»Οταν ο Διοκλητιανός παραιτήθηκε το 305 από το αξίωμα του Αυγούστου – εξαναγκάζοντας τον Μαξιμιανό να παραιτηθεί και αυτός -, ο Κωνστάντιος ο Χλωρός αναγορεύθηκε Αύγουστος στη Δύση και ο Γαλέριος Μαξιμιανός στην Ανατολή.

»Ως τότε ο Κωνσταντίνος ζούσε ως όμηρος στην Αυλή του Διοκλητιανού στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όπου δεν έλαβε ιδιαίτερη παιδεία αλλά έγινε εξαίρετος στρατιωτικός.

»Οταν ο πατέρας του αναρρήθηκε στο αξίωμα του Αυγούστου, ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στη Ρώμη. Υστερα από μερικούς μήνες ο Κωνστάντιος ο Χλωρός πέθανε (306) και ο στρατός του ανακήρυξε Αύγουστο τον Κωνσταντίνο.

»Αλλά η Ρώμη στο αξίωμα του Αυγούστου αναγόρευσε τον Μαξέντιο, τον γιο του Μαξιμιανού, ενώ παράλληλα ο Μαξιμιανός, θεωρώντας ότι είχε άδικα παραιτηθεί από τη θέση του, επανήλθε στο προσκήνιο διεκδικώντας και αυτός τον αυτοκρατορικό θρόνο.

»Αυτά συνέβαιναν στη Δύση ενώ στην Ανατολή, μετά τον θάνατο του Γαλέριου, είχε ανακηρυχθεί Αύγουστος ο Φλάβιος Γαλέριος Βαλέριος Λικινιανός Λικίνιος.

Μέγας Κωνσταντίνος

Οι μάχες για την κορυφή

»Ο Κωνσταντίνος τα επόμενα 18 χρόνια της ζωής του θα πολεμήσει και θα νικήσει όλους τους παραπάνω και τελικά θα μείνει ο μοναδικός άρχων της απέραντης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. H αποφασιστική μάχη, με την οποία ο Κωνσταντίνος κέρδισε όχι μόνο το δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά και την πίστη του στον χριστιανισμό, έγινε στη Μουλβία, γέφυρα του ποταμού Τίβερη, 16 χιλιόμετρα έξω από τη Ρώμη, στις 28 Οκτωβρίου του 312.

»Εχοντας απαλλαγεί από τον Μαξιμιανό – σκοτώνοντάς τον το 310 -, ο Κωνσταντίνος βρισκόταν τώρα αντιμέτωπος με τον πολυπληθή στρατό του Μαξεντίου.

Εν τούτω νίκα

»Τη νίκη του αυτή ο Κωνσταντίνος την απέδωσε στη βοήθεια που του πρόσφερε ο Ιησούς Χριστός κατά τη διάρκεια της μάχης. Την προηγούμενη ημέρα, στις 27 Οκτωβρίου, την ώρα του δειλινού, ο Κωνσταντίνος καθόταν έξω από τη σκηνή του και σκεφτόταν το σχέδιο της μάχης που θα έπρεπε να ακολουθήσει την επομένη.

»Ξαφνικά το βλέμμα του έπεσε στον δίσκο του ήλιου που έδυε και είδε να διαγράφονται καθαρά τα ελληνικά γράμματα XP και η φράση: «Εν τούτω νίκα».

»Ο ειδωλολάτρης Κωνσταντίνος, ο οποίος ωστόσο, έχοντας ζήσει πολλά χρόνια στην Ανατολή όπου ο χριστιανισμός είχε εξαπλωθεί σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού παρά τους άγριους διωγμούς του αυτοκράτορα Διοκλητιανού, υποψιαζόταν τη δύναμη της νέας θρησκείας, έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να χαράξουν πάνω στις ασπίδες τους τα γράμματα XP. Την επομένη νίκησε κατά κράτος τον Μαξέντιο ο οποίος σκοτώθηκε στη διάρκεια της μάχης.

Το όραμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου με τη φράση «Εν τούτω νίκα» στον ουρανό. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό

Ανακήρυξη της ανεξιθρησκίας

»Ετσι ο Κωνσταντίνος έμεινε μόνος και αναμφισβήτητος Αύγουστος στη Δύση. Λίγους μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 313, ο Κωνσταντίνος κάλεσε στο Μεδιόλανο (Μιλάνο) τον αυτοκράτορα του ανατολικού τμήματος της Αυτοκρατορίας Λικίνιο για να συμφωνήσουν σε μια κοινή θρησκευτική πολιτική.

»Οι αποφάσεις που πάρθηκαν κατά τη διάρκεια της συνάντησης του Μεδιολάνου καταγράφτηκαν στο Εδικτο του Μεδιολάνου (Φεβρουάριος του 313), με το οποίο αναγνωριζόταν το δικαίωμα της ελεύθερης θρησκευτικής πίστης και λατρείας, συμπεριλαμβανομένου και του χριστιανισμού.

Στόχος η μονοκρατορία

»Στόχος του Κωνσταντίνου ήταν η μονοκρατορία και, μολονότι ο Λικίνιος είχε παντρευτεί την αδελφή του Κωνσταντία, δεν άργησε να του επιτεθεί. Ακολούθησε σειρά συγκρούσεων των δύο αντιπάλων και ο Κωνσταντίνος τελικά έγινε κύριος και του ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μετά τις μάχες στην Αδριανούπολη και στη Χρυσούπολη το 324.

»Χάρη στη μεσολάβηση της αδελφής του ο Κωνσταντίνος χάρισε τη ζωή στον Λικίνιο αλλά μόνο για έναν χρόνο. Τον σκότωσε τον επόμενο χρόνο, όπως και τον πρωτότοκο γιο του Κρίσπο, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο ανατροπής του από πιθανούς σφετεριστές του θρόνου του.

Άγαλμα του Κωνσταντίνου Α΄ στο Evoracum (Εβόρακον), νυν York (Υόρκη), όπου ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας

Απόλυτος άρχων

»Ως Totius Orbis Imperator (αυτοκράτωρ όλης της οικουμένης) ο Κωνσταντίνος θέλησε να ανανεώσει την αυτοκρατορία του. Το παρακμασμένο δυτικό τμήμα της, συμπεριλαμβανομένης της Ρώμης, δεν προσφερόταν για ανανέωση.

»Ο διορατικός Κωνσταντίνος αποφάσισε να ιδρύσει την πρωτεύουσά του στην πλούσια Ανατολή και να στηριχθεί στον χριστιανισμό ο οποίος, ως νέα θρησκεία που ήταν, δεν είχε συγκεκριμένες εθνικές δεσμεύσεις, άρα προσφερόταν ως συνεκτική ιδεολογία της πολυεθνικής αυτοκρατορίας του.

Για πρωτεύουσά του ο Κωνσταντίνος επέλεξε την πρώην αποικία των Μεγαρέων, το Βυζάντιο, το οποίο μετονόμασε σε Nova Roma (Νέα Ρώμη), επωνυμία που ουδέποτε έγινε δημοφιλής και γρήγορα η νέα πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας καθιερώθηκε με το όνομα «Κωνσταντινούπολις», ενώ το Βυζάντιο έδωσε πολύ αργότερα το όνομά του στη μετέπειτα Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

»Ο «πολισμός» (θεμελίωση) της Νέας Ρώμης έγινε στις 8 Νοεμβρίου του 324 και τα επίσημα εγκαίνιά της περίπου έξι χρόνια αργότερα, στις 11 Μαΐου του 330. H πόλη κοσμήθηκε με μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια, ιππόδρομο και κεντρική πλατεία, τον «Φόρον του Κωνσταντίνου». Στη νέα πρωτεύουσα ο Κωνσταντίνος αντικατέστησε την τοπική Βουλή με Σύγκλητο και για να τονίσει τη σημασία που έδινε στην πρόοδο της πόλης του μετέφερε από τη Ρώμη το άγαλμα της Τύχης.

H θρησκεία του μέλλοντος

»Αναμφισβήτητα το στήριγμα του Κωνσταντίνου ήταν οι χριστιανοί της Αυτοκρατορίας. H μητέρα του Ελένη ήταν ήδη χριστιανή. Ο ίδιος, μολονότι εξακολουθούσε να φέρει τον τίτλο του Pontifex Maximus (Μέγας Αρχιερέας), έδειχνε σαφώς την εύνοιά του προς τον χριστιανισμό και μερίμνησε για την ενότητα της Εκκλησίας.

»Το 325 ο Κωνσταντίνος συγκάλεσε την A´ Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας και, παρ’ όλο που δεν είχε βαπτισθεί χριστιανός, προήδρευσε των εργασιών της. Κατά τη σύνοδο αυτή καταδικάστηκε η αίρεση του Αρειανισμού, συντάχθηκαν τα επτά πρώτα άρθρα του Συμβόλου της Πίστεως και αποφασίστηκε ο τρόπος καθορισμού της ημερομηνίας του εορτασμού του Πάσχα.

»H εύνοια του Κωνσταντίνου προς τον χριστιανισμό ήταν έκδηλη. Οταν η μητέρα του Ελένη βρήκε, το 326, τον σταυρό πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Χριστός στον Γολγοθά, ο Κωνσταντίνος, μαζί με τη μητέρα του, έχτισε τον Ναό της Αναστάσεως ο οποίος εγκαινιάστηκε το 335.

»Επίσης στην πρωτεύουσά του ο Κωνσταντίνος έχτισε χριστιανικό ναό αφιερωμένο στην Του Θεού Σοφίαν. Εξάλλου θεσπίστηκαν νόμοι με τους οποίους ο χριστιανικός κλήρος εξομοιωνόταν με τους ιερείς των εθνικών και αναγνωριζόταν το νομικό δικαίωμα των επισκόπων να επιλύουν ιδιωτικές διαφορές μέσα στο πλαίσιο του ποιμνίου τους.

»Επίσης ο Κωνσταντίνος κατάργησε με διάταγμα τη θανατική εκτέλεση με σταύρωση. Υιοθετώντας τα χριστιανικά διδάγματα περί φιλαλληλίας και κοινωνικής δικαιοσύνης, ο Κωνσταντίνος απαγόρευσε τον χωρισμό οικογενειών – δούλων όταν τα κτήματα στα οποία δούλευαν άλλαζαν ιδιοκτήτη και θέσπισε αυστηρούς νόμους που απέτρεπαν την απαγωγή και τη διαφθορά παρθένων.

Το τέλος

»Το 337 ο Κωνσταντίνος βρισκόταν στη Νικομήδεια και αρρώστησε βαριά. Προαισθανόμενος τον θάνατό του ζήτησε να βαπτισθεί χριστιανός αφού προηγουμένως εξομολογήθηκε δημόσια τις αμαρτίες του. Πέθανε τη νύχτα της 21ης προς την 22α Μαΐου. H σορός του μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ενταφιάστηκε στον ναό των Αγίων Αποστόλων.

»Αναγνωρίζοντας τις υπηρεσίες που πρόσφεραν στον χριστιανισμό ο Κωνσταντίνος και η μητέρα του Ελένη, η Εκκλησία τούς ανακήρυξε Αγίους και Ισαποστόλους».