Γιατί η Νέα Δημοκρατία επιμένει να κρατά ανοιχτό το «Μακεδονικό»

Το 2018 η Νέα Δημοκρατία αρνήθηκε να στηρίξει τη Συμφωνία των Πρεσπών. Δεν είναι ότι ήθελε μια διαφορετική συμφωνία. Είναι ότι πολύ απλά δεν ήθελε να συμμετέχει σε αυτή. Δηλαδή, δεν ήθελε να στηρίξει μία συμφωνία που θα οδηγούσε λύση σε αυτό το ζήτημα, αλλά πρόκρινε μια τακτική που θα της εξασφάλιζε ότι ποτέ δεν θα μπορούσε να κατηγορήσει κάποιος το κόμμα ή τους βουλευτές του ότι στήριξε αυτή τη συμφωνία.

Να το πούμε πολύ απλά: το 2018 η Νέα Δημοκρατία αποφάσισε ότι το βασικό που επεδίωκε ήταν να μη βρεθεί ποτέ ένας βουλευτής της να κάνει προεκλογική εκστρατεία και μπαίνοντας σε ένα καφενείο να κατηγορηθεί ότι «πρόδωσε τη Μακεδονία». Και αυτή την τακτική ακολούθησε ακόμη και όταν βρέθηκε στην διακυβέρνηση της χώρας, κάτι που εξηγεί και γιατί συνειδητά η Νέα Δημοκρατία δεν έφερε ποτέ προς κύρωση στη Βουλή τα μνημόνια που ήταν απόρροια αυτής της συμφωνίας.

Η επιλογή αυτή δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας εναλλακτικής στρατηγικής. Και αυτό γιατί γνώριζε πολύ καλά η ηγεσία της κυβερνητικής παράταξης, ότι το μόνο εφικτό πλαίσιο μιας συμφωνίας ήταν αυτό μιας σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό προσδιορισμό που θα ίσχυε erga omnes, τόσο για τη χώρα όσο και για την υπηκοότητα, με συνταγματικά κατοχυρωμένες εγγυήσεις κατά του αλυτρωτισμού. Γνώριζε πολύ καλά ότι αυτό πρωτίστως θα αφορούσε την επίσημη αλληλογραφία, τα δημόσια έγγραφα, τις πινακίδες, του διεθνείς οργανισμούς και ότι στην καθομιλουμένη ακόμη και στη δημόσια σφαίρα θα συναντούσε κανείς και το «Μακεδονία». Γνώριζε επίσης ότι θα χρειάζονταν ορισμένες παραχωρήσεις ως προς τα όρια χρήσης του επιθετικού προσδιορισμού «Μακεδονικός-ή-ή» ως προς την ταυτότητα. Και γνώριζε ότι ως προς τις εμπορικές χρήσεις του όρου τα πράγματα ήταν ούτως ή άλλως σχετικά δύσκολα και απαιτούνταν διαπραγματεύσεις.

Οποιαδήποτε άλλη τακτική στην πράξη θα σήμαινε ότι το όνομα δεν θα αποτελούσε αντικείμενο συμφωνίας, πλην περιορισμένου αριθμού διεθνών εγγράφων όπου θα διατηρούνταν το FYROM η γειτονική χώρα θα αποκαλούνταν απλώς «Μακεδονία» από το σύνολο των χωρών και η χώρα μας θα δεχόταν τεράστια πίεση να την αποδεχτεί με αυτό το όνομα εντός του ΝΑΤΟ.

Τι είναι τα μνημόνια που δεν έρχονται για κύρωση

Η συμφωνία περιλάμβανε διάφορες υποχρεώσεις που αναλάμβαναν τα δύο μέρη ως προς το να βαθύνουν τη συνεργασία τους και να αντιμετωπίσουν και ζητήματα που αφορούσαν την εξειδίκευσή τους στην πράξη.

Για παράδειγμα, τα ζητήματα που αφορούσαν την ίδια τη διαχείριση της ιστορικής μνήμης παραπέμφθηκαν σε μια Κοινή Διεπιστημονική Επιτροπή Εμπειρογνωμώνων.

Σημειώνουμε εδώ ότι τμήμα της Συμφωνίας ήταν και η ρηματική διακοίνωση της τότε ακόμη ΠΓΔΜ ότι ο όρος nationality αναφέρεται σε αυτό που εμείς ορίζουμε ως ιθαγένεια και όχι στην εθνοτική καταγωγή ή την εθνότητα όπως και ότι η γλώσσα που ορίζεται ως «μακεδονική» είναι μια νοτιοσλαβική γλώσσα.

Υπήρχαν όμως και τρία μνημόνια κατανόησης που έμενε να επικυρωθούν. Αυτά τα οποία η ΝΔ μέχρι τώρα έχει αρνηθεί να φέρει προς κύρωση στη Βουλή και που σύμφωνα και με δήλωση του πρωθυπουργού δεν θα έρθουν προς κύρωση για όσο καιρό η νέα πολιτική ηγεσία της γειτονικής χώρας επιμένει να αποκλίνει ρητορικά από τις προβλέψεις της συμφωνίας.

Το πρώτο μνημόνιο αφορούσε τη διαμόρφωση μιας συντονιστικής επιτροπής για την οικονομική συνεργασία. Στην πραγματικότητα δεν λέει τίποτα παραπάνω από το ότι οι δύο χώρες θα έχουν μία κοινή επιτροπή, σε ανώτερου υπουργικό επίπεδο που θα προωθήσει την μεταξύ τους οικονομική συνεργασία.

Το δεύτερο μνημόνιο συνεργασίας αφορά την επιτάχυνση της διαδικασίας ένταξης της Βόρειας Μακεδονίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με την έννοια ότι η Ελλάδα ουσιαστικά θα βοηθήσει τη γειτονική χώρα να προχωρήσει στην ενταξιακή διαδικασία, μέσα από τη διαμόρφωση και λειτουργία σχετικής μεικτής επιτροπής. Και εδώ έχουμε να κάνουμε περισσότερο με μία πολιτική δέσμευση παρά με κάτι που έχει άμεσο θεσμικό αποτέλεσμα, καθώς αυτή τη στιγμή ούτως ή άλλως υπάρχει εμπλοκή στο θέμα της διεύρυνσης της ΕΕ καθώς ηγετικές χώρες στην ΕΕ δεν επιθυμούν αυτή τη στιγμή να προστεθούν νέα μέλη.

Ένα μνημόνιο πουν δεν το κυρώνουμε αλλά το… εφαρμόζουμε

Το τρίτο μνημόνιο αφορά την εναέρια αστυνόμευση του FIR των Σκοπίων (προς αποφυγή παρεξήγησης ένα FIR παίρνει την ονομασία της πόλης όπου βρίσκεται το αντίστοιχο κέντρου ελέγχου) την οποία ουσιαστικά αναλαμβάνει η Ελληνική Αεροπορία καθώς η Βόρεια Μακεδονία δεν έχει ανάλογες δυνατότητες.

Το συγκεκριμένο μνημόνιο στην πράξη εφαρμόζεται ήδη, καθώς ήδη από τις 9 Δεκεμβρίου 2021 και στο πλαίσιο της πλήρους ενσωμάτωσης της Βόρειας Μακεδονία στο ΝΑΤΟ ξεκίνησε η πλήρης ανάληψη της αστυνόμευσης του εναέριου χώρου της από τη Συμμαχία, την οποία υλοποιεί η Ελλάδα.

Ο πολιτικός υπολογισμός της Νέας Δημοκρατίας

Με βάση όσα δήλωσε ο πρωθυπουργός η χώρα μας δεν πρόκειται να κυρώσει τα σχετικά μνημόνια όσο η Βόρεια Μακεδονία δεν εφαρμόζει πλήρως τη συμφωνία, καθώς η κυβέρνηση θεωρεί ότι η χρήση σε επίπεδο ρητορικής της προηγούμενης ονομασίας από εκπροσώπους του VMRO συνιστά παραβίαση της συμφωνία, αν και δεν έχει υπάρξει κάποια άλλη «θεσμική» τομή.

Βεβαίως, θα μπορούσε κανείς να πει ότι και η χώρα μας δεν εφαρμόζει πλήρως της συμφωνία αφού δεν προωθεί τα πρωτόκολλα, ενώ δεν είναι λίγοι οι Έλληνες πολιτικοί (και της κυβερνητικής παράταξης) που εξακολουθούν να αποφεύγουν να αναφερθούν σε Βόρεια Μακεδονία.

Όμως, θα μπορούσε κανείς να μιλήσει και για έναν πολιτικό υπολογισμό μέχρι τώρα. Η Νέα Δημοκρατία αρνήθηκε να φέρει τα μνημόνια προς κύρωση γιατί δεν ήθελε να βρεθεί μπροστά στο ενδεχόμενο μιας ψηφοφορίας όπου ένας αριθμός βουλευτών της δεν θα τα ψήφιζε, με αποτέλεσμα η κύρωση να εξαρτιόταν κατά βάση από τις ψήφους του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτή την εικόνα διχασμού θέλησε να αποφύγει η ηγεσία της ΝΔ μέχρι τώρα.

Επιπλέον, η έμφαση στο ζήτημα αυτό έχει να κάνει και με το ότι η ΝΔ έχει κυρίως ένα άγχος για διαρροές ψήφων προς τα δεξιά της και άρα δεν θέλει να το τροφοδοτήσει με κινήσεις που θα επανάφεραν μια ρητορική περί «προδοσίας». Έχει ήδη ένα πρόβλημα με την αρνητική απήχηση της θέσπισης του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών στη «Δεξιά του Κυρίου» και δεν ήθελε να το επιτείνει. Και βέβαια σε μια περίοδο όπου οι τόνοι στα ελληνοτουρκικά έχουν πέσει σημαντικά, η κυβέρνηση χρειαζόταν πεδία όπου να καταγράφεται «σθεναρή» υπεράσπιση «εθνικών συμφερόντων».

Ιδίως όταν η Νέα Δημοκρατία αισθάνεται ότι δεν έχει διεθνές κόστος από αυτή την επιλογή. Με τη Βόρεια Μακεδονία να είναι μέλος του ΝΑΤΟ δεν δέχεται κάποια υπερατλαντική πίεση, ενώ και στην Ευρώπη έχει γίνει σαφές ότι οι ισχυρές χώρες δεν θέλουν να προωθηθεί η διαπραγμάτευση για την ενταξιακή πορεία των Δυτικών Βαλκανίων.

Ωστόσο, το ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος ο χρονικός ορίζοντας αυτού του πολιτικού υπολογισμού. Είναι μέχρι τις ευρωεκλογές ή θα έχει ένα μεγαλύτερο βάθος; Το γεγονός ότι η Νέα Δημοκρατία δεν εκμεταλλεύτηκε το γεγονός ότι στην προηγούμενη θητεία της είχε να κάνει με μια κυβέρνηση υπέρ της συμφωνίας στη Βόρεια Μακεδονία και άφησε τα πράγματα να φτάσουν ως εδώ μάλλον παραπέμπει σε μια πιο μεσοπρόθεσμη στρατηγική.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν στον ορίζοντα αυτής της στρατηγικής περιλαμβάνεται η ολοκλήρωση της εφαρμογής της συμφωνίας, έστω και με μια διαδικασία ανάλογη με αυτή της ψήφισης του γάμου των ομόφυλών ζευγαριών ή εάν θα παραμείνουμε στα πράγματα ως έχουν με τη συμφωνία επικυρωμένη και σε πλήρη ισχύ ως προς τον πυρήνα της αλλά απροθυμία ως προς την πλήρη εφαρμογή της και από τις δύο πλευρές των συνόρων. Μια συμφωνία που η Νέα Δημοκρατία θα αντιμετωπίζει ως να είναι σε ισχύ και συνάμα δεν θα κάνει κάτι το ιδιαίτερο για την εφαρμογή της, την ώρα που τα στελέχη της θα μπορούν να την αποδίδουν στα λάθη της προηγούμενης κατάστασης. Με ανοιχτό το ενδεχόμενο, μέσα σε μια συγκυρία σχετικά ευμετάβολη, αυτό να διαμορφώνει έδαφος για την υπονόμευσή της έστω και εάν αυτή παραμένει τυπικά μη αντιστρέψιμη.