Χαρίλαος Φλωράκης: Αν ξεκινούσα τη ζωή μου από την αρχή και πάλι κομμουνιστής θα γινόμουνα

22 Μαΐου 2005. Στις 6 το απόγευμα η καρδιά του Χαρίλαου Φλωράκη σταμάτησε να χτυπά. «Είναι από τους θανάτους που περιμένεις, ήταν αναμενόμενος, αλλά που δύσκολα μπορείς να συμφιλιωθείς» είχε δηλώσει τότε η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα.

Από το Παλιοζογλώπι

Γεννημένος στις 21 Ιουλίου 1914 στο Παλιοζογλώπι του Δήμου Ιτάμου στην Καρδίτσα. Από το 1929 στρατολογήθηκε στους πρωτοπόρους της ΟΚΝΕ.

Το 1933 μπαίνει στη Σχολή Τηλεγραφητών των ΤΤΤ (Τηλεγραφίας-Ταχυδρομείων-Τηλεφωνίας). Σαν σπουδαστής συμμετέχει στη μεγάλη απεργία των «Τριατατικών». Το 1934 προσλαμβάνεται ως τηλεγραφητής στην ΤΤΤ και αρχίζουν συνεχείς μεταθέσεις λόγω της συνδικαλιστικής του δράσης.

Σπουδαστές της σχολής ΤΤΤ σχολικό έτος 1933-1934. Ο 19χρονος Χαρ. Φλωράκης μέλος της ΟΚΝΕ ανάμεσά τους

Τη νύχτα της 27ης προς 28η του Οκτώβρη είναι βάρδια στο κεντρικό τηλεγραφείο. Από τις μηχανές που δούλευε πέρασαν τα πρώτα τηλεγραφήματα για την κήρυξη του πολέμου. Την επομένη το πρωί κατατάχτηκε μαζί με τα δύο του αδέλφια.

Όπως ανέφερε ο ίδιος σε διήγηση του «Από τους πρώτους, σχεδόν, βρεθήκαμε στο σιδηροδρομικό «Σταθμό Λαρίσης» και οι τέσσαρις. Ο πατέρας μου, εγώ και οι δύο αδελφοί μου. Ηταν τόσος ο συνωστισμός όσων έφευγαν για το μέτωπο και τόσος ο ενθουσιασμός, ώστε ο μακαρίτης ο πατέρας μου – για να προλάβουμε – έσκυψε, έκανε την πλάτη του σκαλοπάτι και βοήθησε να πηδήσουμε τη μάντρα. Πρώτος ο Αλέξανδρος, δεύτερος ο Λάμπρος και τρίτος εγώ…».

Στο ΕΑΜ

Αρχές του Ιούνη 1941 στρατολογείται στο ΚΚΕ και το Σεπτέμβρη στο ΕΑΜ.

Το Δεκέμβριο του 1942 έχει ήδη περάσει στην παρανομία και ανεβαίνει στο βουνό.

Από το 1943 έως το 1945 ο Χαρίλαος αναλαμβάνει, διαδοχικά, λοχαγός και ταγματάρχης του ΕΛΑΣ, παίρνει μέρος στα Δεκεμβριανά και τον Οκτώβρη του ’45 συλλαμβάνεται.

Θα αμνηστευθεί το Γενάρη του 1946 από την κυβέρνηση Σοφούλη και το Δεκέμβρη ανεβαίνει στο βουνό, στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας.

Στον ΔΣΕ με τον Γιάννη Αλεξάνδρου (καπετάν Διαμαντή)

Από το 1947 έως το 1949 συμμετέχει σε δεκάδες μάχες, ενώ ορίζεται στην αρχή αντισυνταγματάρχης και το Νοέμβρη του ’48 συνταγματάρχης του Δημοκρατικού Στρατού.

Ο Καπετάν Γιώτης

Ο τελευταίος «μπαρουτοκαπνισμένος» ηγέτης, ο Καπετάν Γιώτης του ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος. Ο Χαρίλαος όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Χαρίλαος Φλωράκης και Λαϊκό Κίνημα» ο Χρήστος Θεοχαράτος «ούτε στα φυσεκλίκια και τις αρμάδες είχε αδυναμία, ούτε στα ψευδώνυμα. Και φυσεκλίκια μεν δεν φόρεσε ποτέ, γιατί είχε τη δική του αντίληψη για τον ένοπλο αγώνα και για την εμφάνιση του αντάρτη. Ψευδώνυμο όμως υποχρεώθηκε να πάρει για την ασφάλεια του Κινήματος και της Αντίστασης. Και ονομάστηκε «Καπετάν Γιώτης». Το ψευδώνυμο του αποτελούσε φόρο τιμής σε κάποιον Κλέφτη της Ρούμελης, του οποίου το όνομα διέσωζε η λαϊκή παράδοση σε μία βρύση».

Ο Χαρίλαος το Σεπτέμβριο του 1949 θα περάσει στην ΕΣΣΔ και θα επιστρέφει παράνομα στην Ελλάδα στις 5 Απριλίου 1954. Συλλαμβάνεται στις 27 Ιουλίου.

Η σύλληψη

Περιγράφοντας τη σύλληψη του σημειώνει χαρακτηριστικά: «Η Ασφάλεια παρακολουθούσε έναν σύνδεσμο, που πήγαινα να συναντήσω, ηια να μου δώσει πληροφορίες για τις τελευταιες συλλήψεις των ημερών εκείνων. Οι Ασφαλίτες άφησαν το σύνδεσμο και πήραν εμένα στο κατόπι. Κι όταν νόμζαν όι τους βόλευε με έπιασαν και με πήγαν κατευθείαν στη Γενική Ασφάλεια. Εκεί ήταν όλα τα γκεσέμια: ο ρακιντζής, ο Κροντήρης, ο Καραχάλιος και ο Λάμπρου – υπαστυνόμος τότε. Ύστερα από μια πρόχειρη ανάκριση συνοδευόμενη από χαστούκια και ύστερα από την άρνηση μου να πω οτιδήποτε, ακόμα και την ταυτότητα μουή να υπογράψω την έκθεση της σύλληψης μου, με κλείσανε στο κελί 13- στην αυστηρή απομόνωση, όπου έμεινα μέχρι το Νοέμβρη του 1954…».

Οι δίκες

Για το πώς οδήγησαν το Χαρίλαο σε μία σειρά από δίκες γράφει η γαλλική εφημερίδα «Umanite» στις 23/4/1955:

«Κατηγορούμενε εγέρθητι. Αυτός είναι ένας καθιερωμένος τύπος (στις δίκες) αλλά ο Χ. Φλωράκης που ήταν επί πέντε μήνες απομονωμένος δεν μπόρεσε ούτε να σηκωθεί, ούτε να σταθεί όρθιος. Επί 150 ημέρες υποβλήθηκε στα μαρύτρια της δίψας. Της πείνας, σε πηχτό σκοτάδι, κλεισμένος σε ένα κλουβί 1,5 μέτρο ύψος, 1,2 μέτρα μήκος και 0,70 μέτρο φάρδος».

Ιστορικό έχει μείνει το απόσπασμα από την απολογία του το 1955, σε μία από τις δίκες στη Λάρισα, όταν ο Χαρίλαος αντικρύζοντας γυναίκες στα έδρανα ξεκίνησε λέγοντας: «Εκφράζω τη χαρά μου και χαιρετίζω εγκάρδια την παρουσία γυναικών στα έδρανα. Είναι μία κατάκτηση των γυναικών. Είναι μία κατάκτηση λαϊκή για την οποία αγωνίστηκε και αγωνίζεται το KKE και της οποίας τα θεμέλια μπήκαν κατά την Κατοχή μέσα από το EAM. Και αυτό τονίζει ότι κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος»….

Ο τίτλος της Εστίας την επόμενη μέρα ήταν «Γεια σας κορίτσια!».

Σε μια από τις δίκες του στη Λαμία

Στην απολογία του, σε όσα αποσπάσματα σώθηκαν ο Χαρίλαος αναφέρεται μεταξύ άλλων και στη συμφωνία της Βάρκιζας: «Και επήγε κύριοι το ΕΑΜ στη Βάρκιζα. Και υπέγραψε μια κακή συμφωνία. Κακή και άδικη. Κι όμως την τίμησε. Και τι έγινε την επόμενη; Το γνωρίζετε; Η θέληση των συνεργατών του κατακτητή και των σπιούνων έγινε νόμος του κράτους. Κάθε εθνική και πατριωτική ενέργεια κατά την εποχή της Κατοχής χαρακτηριζόταν και εδιώκετο σαν προδοσία. Και κάθε προδοσία εθεωρείτο πατριωτική ενέργεια. Χιλιάδες πατριώτες διώχτηκαν, πιάστηκαν, στάλθηκαν εξορία ή δολοφονήθηκαν βάρβαρα. Ακόμα και τα άψυχα αντικείμενα δεν ξέφυγαν από την καταστρεπτική μανία τους. Ένας υπουργός από τους φανατικούς εχθρούς του κομμουνισμού, ο Ρέντης σε μία στιγμή ειλικρίνειας είπε στη Βουλή: «Εάν εγίνοντο γνωστά τα όργια που διαπράττονται θα εντρόπιαζαν εις τους αιώνας ο όνομα της Ελλάδος»».

Από τη δίκη στο στρατοδικείο

Και κατέληγε «Σε ότι με αφορά προσωπικά – όπως σας είπα και στην αρχή – εμφορούμαι από τα μεγάλα ιδεώδη του κομμουνισμού. Δεν υπάρχει δύναμη στον κόσμο που να μπορεί να με υποχρεώσει να τα αρνηθώ. Για την πραγματοποίηση της γραμμής του κόμματος, για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του Λαού μας για την Ελλάδα, με ευχαρίστηση προσφέρω όλες μου τις δυνάμεις και ακόμη ανεπιφύλακτα και το πιο πολύτιμο αγαθό για τον άνθρωπο, – τη ζωή μου».

Ο Φλωράκης στο κέντρο της δεύτερης σειράς. Από τη δίκη στο Στρατοδικείο Αθηνών το Μάιο του 1960

Όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Θεοχαράτου: «Δηλαδή ενώ ο Φλωράκης πιάστηκε στις 27/7/1954 ως κατάσκοπος και ενώ έμεινε έξι χρόνια υπόδικος μέχρι να διεξαχθεί στα 1960 η μεγάλη και στημένη δίκη στο Στρατοδικείο της Αθήνας, ως υπόδικος σύρθηκε και δικάστηκε σε 14 Κακουργιοδικεία και σε ένα Εφετείο με τις ίδιες χαλκευμένες κατηγορίες – εισπράττοντας από τους Νικητές του Εμφυλίου περισσότερες από 20 φορές ισόβια δεσμά και περισσότερα από 50 χρόνια κάθειρξη».

Σε μία από τις διηγήσεις για τις δίκες του που ο Χαρίλαος ήθελε να δείξει τη νοοτροπία των πολιτικών κρατουμένων, ανέφερε:

Τα χρόνια εκείνα, όταν γύριζες στις φυλακές από τα δικαστήρια, σε περιτριγύριζαν οι συγκρατούμενοι σου και σε ρωτούσαν με αγωνία: «Πόσο κράτησε η απολογία σου;» Αν τους έλεγες «δύο ώρες» έλαμπαν τα πρόσωπα τους. Αν τους έλεγες «μία ώρα» αλληλοκοιτάζονταν. Κι αν τους έλεγες «μόνο δέκα λεπτά ή έσκυβαν το κεφάλι ή σε κοίταζαν με καχυποψία. Είχα λοιπόν μία σειρά από δίκες στη Λαμία. Στην τελευταία από τις δίκες εκείνες ένας ψευδομάρτυρας κατέθεσε ότι με είδε στον «τόπο του εγκλήματος» με φυσεκλίκια και γενειάδα, ενώ ένας άλλος μάρτυρας σε σχετική ερώτηση κατέθεσε πως με είδε έτσι ακριβώς όπως καθόμουν στο εδώλιο: δηλαδή ξυρισμένο και χωρίς όπλα. Έτσι στην απολογία μου αρκέστηκα σε λίγες λέξεις. Είπα, πάνω – κάτω τα εξής: Κύριοι δικαστές αντιλαμβάνεστε την ποιότητα του καθεστώτος που μας διώκει. Οι «μάρτυρες» του μας γενειοφορούν και μας ξυρίζουν επ΄ ακροατηρίω. Με τέτοια μυαλά όμως που κουβαλάτε όλοι σας, δεν θα εκπλαγώ αν αυτό το καθεστώς σας καθίσει στο εδώλιο και εσάς τους ίδιους – και ας είστε από τους αρμούς του καθεστώτος. Όταν επέστρεψα στη φυλακή και με ρώτησαν πόσο κράτησε η απολογία μου, είπα φυσικά την αλήθεια: Λιγότερο από ένα λεπτό! Και τότε τους είδα όλους σκυθρωπούς, να σκύβουν τα κεφάλια και, σιγά σιγά να απομακρύνονται από κοντά μου…».

Την ίδια στιγμή όταν μιλούσε για όσους «έσπασαν» και αποφυλακίστηκαν έλεγε: «Στάθηκα πάντα με κατανόηση απέναντι στην ανθρώπινη αντοχή, – όποιες και αν ήταν οι διαστάσεις της. Καμία όμως κατανόηση δεν είχα ποτέ απέναντι σε εκείνους που μετά το σπάσιμο τους έγιναν τιμητές της κομμουνιστικής ιδεολογίας και της πολιτικής του κόμματος – μειώνοντας εκείνους που έμειναν όρθιοι, υποφέροντας τα πάνδεινα. Μη με ρωτάτε για ονόματα. Δεκάδες θυμάμαι αλλά η αναφορά τους κανένα λόγο δεν υπηρετεί πια…».

Ο Χαρίλαος θα αποφυλακιστεί υπό όρους τον Απρίλιο του 1966. Για να συλληφθεί ξανά από στις 21 Απριλίου 1967 και να εξοριστεί έως την άνοιξη του 1971.

Η 12η Ολομέλεια

Το 1968 ο Χαρίλαος, μετά τη διάσπαση του Κόμματος, συμμετέχει και συμβάλλει αποφασιστικά στη μάχη για την επικράτηση των αποφάσεων της 12ης Ολομέλειας. Το Δεκέμβρη του 1969 από το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λέρου (Παρθένι), σημειώνει σε επιστολή του: «Η 12η Ολομέλεια, με τις αποφάσεις της, σήκωσε αποφασιστικά τη σημαία της πάλης ενάντια στον οπορτουνισμό και τον αναθεωρητισμό, που κόντευε, με τη δράση της φραξιονιστικής ομάδας, να κυριαρχήσει και να γίνει η επίσημη πολιτική και οργανωτική γραμμή του Κόμματος. Τη σημαία της πάλης για την υπεράσπιση των αρχών του μαρξισμού – λενινισμού, για την οικοδόμηση των κομματικών οργανώσεων στην Ελλάδα με βάση τις λενινιστικές αρχές για το κόμμα νέου τύπου. Με τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας σημειώνεται μια αποφασιστική στροφή για να προχωρήσει το Κόμμα σταθερά στον επαναστατικό του δρόμο».

Πρώτος Γραμματέας

Τον Ιούνη του 1972, η 16η Ολομέλεια τον εκλέγει μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Στη 17η Ολομέλεια, το Δεκέμβρη, εκλέγεται Πρώτος Γραμματέας της ΚΕ του Κόμματος. Μιλώντας, στην εισήγησή του στην Ολομέλεια για την κατάσταση στην Ελλάδα, μεταξύ άλλων σημειώνει: «Στην πραγματικότητα, η χούντα είναι αδύναμη, η απομόνωσή της βαθαίνει και με την αναπτυσσόμενη πάλη του λαού οδηγείται σε αδιέξοδο… Παρά την έντονη δημαγωγία της και τις προσπάθειές της, δεν μπόρεσε να δημιουργήσει λαϊκή βάση και στηρίγματα. Η χούντα δε βρίσκεται ασφαλώς εκεί απ’ όπου ξεκίνησε. Πέτυχε κάποια σχετική διεύρυνση του κύκλου των μονοπωλίων και των μεγάλων επιχειρήσεων που στηρίζεται. Αλλά δεν κατάφερε να αποκτήσει βάση μέσα στην εργατική τάξη… Απεναντίας, με την οικονομική, κοινωνική και εκπαιδευτική πολιτική της έρχεται διαρκώς σε αυξανόμενη καθημερινή αντίθεση και σύγκρουση με την εργατική τάξη, την αγροτιά, με τα μεσαία στρώματα της πόλης, με τη σπουδάζουσα νεολαία – ακόμα και με ορισμένους κύκλους της μη μονοπωλιακής αστικής τάξης… Ετσι, κύρια στηρίγματα του καθεστώτος παραμένουν οι Αμερικανοί, οι Ενοπλες Δυνάμεις, το φασιστικό κράτος με τον υδροκέφαλο αστυνομικό μηχανισμό του, τα μονοπώλια, κλπ.».

Εγώ είμαι του εσωτερικού του εσωτερικού

Ενδεικτικός ήταν ο τρόπος που ο Χαρίλαος απαντούσε στις προκλήσεις. Τον Αύγουστο του 1974, πριν τη νομιμοποίηση του Κόμματος, ο Χ. Φλωράκης έρχεται στην Ελλάδα. Στην πρώτη μεταπολιτευτική συνέντευξή του, απαντώντας στις προβοκατόρικες ερωτήσεις περί «ΚΚΕ εξωτερικού» είπε στον Κρις Γουντχάουζ: «Κύριε Γουντχάουζ, εγώ είμαι του …εσωτερικού του εσωτερικού. Οταν έγινε η διάσπαση του ΚΚΕ, από την οποία προέκυψε το λεγόμενο ΚΚΕ (Εσωτερικού), εγώ προσωπικά βρισκόμουν στο …εσωτερικό του εσωτερικού – δηλαδή εξόριστος στο Παρθένι της Λέρου. Οπως και εκατοντάδες άλλοι σύντροφοι που βρίσκονται σήμερα στο ΚΚΕ, που εσείς το χαρακτηρίζετε ως ΚΚΕ εξωτερικού».

Αργότερα, μιλώντας για εκείνη την εποχή, σημείωνε: «Τα χρόνια περνούν, οι μνήμες ξεθωριάζουν, οι άνθρωποι έρχονται και παρέρχονται και αυτή η φυσική νομοτέλεια επιτρέπει σε ορισμένα γκεσέμια της δημόσιας ζωής άλλα να λένε, άλλα να υποστηρίζουν (και μάλιστα με πάθος) σήμερα και άλλα να πράττουν (και μάλιστα με περισσή αδιαντροπιά) αύριο. Αρα, όσοι τα ξέχασαν, καλά θα κάνουν να τα θυμηθούν. Και όσοι τα αγνοούν, καλά θα κάνουν να τα μάθουν. Ετσι ακριβώς ήταν τότε τα πράγματα: Από το ένα μέρος κορόνες για τη δημοκρατία και την ελευθερία και εμπρηστικοί λόγοι ενάντια στους Αμερικανούς και από το άλλο μέρος αλισβερίσια και υπόγειες διαδρομές και επαφές για συναλλαγές και συμβιβασμούς και με τη χούντα και με τους προστάτες της (…).

Εμείς ό,τι λέγαμε για την επταετία της χούντας, το λέγαμε και κατά τη Μεταπολίτευση, το λέγαμε και κατά την «περίοδο της Αλλαγής», το λέμε και σήμερα. Και, κυρίως, ό,τι λέγαμε και τότε και ό,τι λέμε και σήμερα, αυτό και πράτταμε, αυτό και πράττουμε, με συνέπεια και με παρρησία και με καθαρότητα, χωρίς μισόλογα και χωρίς υπονοούμενα».

1η Βουλή μετά τη δικτατορία

Το ΠΑΣΟΚ κυβέρνηση

Στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 το ΠΑΣΟΚ γίνεται κυβέρνηση και ο Χαρίλαος Φλωράκης αναφέρει στην δήλωση του μεταξύ άλλων «Ο ελληνικός λαός σημείωσε μια μεγάλη δημοκρατική νίκη. Αφαίρεσε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία από τη Δεξιά. Εξασφάλισε μια συντριπτική υπεροχή των δυνάμεων της αλλαγής και ενίσχυσε το ΚΚΕ».

Στις 22 Οκτωβρίου 1981, ο Χαρίλαος δηλώνει «το Κόμμα μας σταθερά προσηλωμένο στο πρόγραμμα της αλλαγής και στο άνοιγμα του δρόμου προς το σοσιαλισμό θα καθορίζει τη στάση του απέναντι στην κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ κάθε φορά ανάλογα με τις θέσεις και τις πράξεις στα διάφορα προβλήματα της αλλαγής. Το ΚΚΕ θα υποστηρίζει κάθε ενέργεια της κυβέρνησης που θα υπηρετεί την εθνική ανεξαρτησία, τη δημοκρατία και τα λαϊκά συμφέροντα και θα αντιτάσσεται σε κάθε μέτρο που θα εμποδίζει την πορεία της χώρας προς τα μπρος, στο δρόμο της πραγματικής αλλαγής».

Βουλή 1981

Ωστόσο η πολιτική του ΠΑΣΟΚ δεν αφήνει περιθώρια για αυταπάτες με το Χαρίλαο να δηλώνει την άνοιξη του 1982 στη Θεσσαλονίκη «αλλαγές βλέπω, αλλαγή δεν βλέπω». Από το βήμα του 11ου Συνεδρίου του Κόμματος δε σημείωνε πως «η άρχουσα τάξη συγκεντρώνει τις κύριες προσπάθειες της να περιορίσει το ΠΑΣΟΚ που ήταν τότε το κόμμα της αλλαγής, σ’ ένα ρόλο μεταρρυθμιστικό στα πλαίσια του συστήματος, ρόλο που έπαιξαν και παίζουν τα σοσιαλδημοκρατικά κίμμα τα της Δυτικής Ευρώπης. Σε ένα ρόλο κόμματος εναλλαγής στην εξουσία στα πλαίσια ενός δικομματικού συστήματος με το ΚΚΕ στη γωνία. Αυτή η στρατηγική πήρε ακόμη πιο συγκεκριμένη έκφραση μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση.

Το 1989

Σε άρθρο που αναφέρεται σε στιγμές από την ιστορία του Χαρίλαου και δημοσιεύτηκε το 2005 ο Ριζοσπάστης αναφέρει για το 1989: «Μια χρονιά γεμάτη από γεγονότα και σημαντικές εξελίξεις τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στην Ελλάδα, υπό το βάρος των πολιτικοοικονομικών σκανδάλων εκείνης της εποχής και με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα δύο εκλογικών αναμετρήσεων, από τις οποίες δεν προέκυψε αυτοδύναμη κυβέρνηση, ορκίζονται διαδοχικά η κυβέρνηση Τζαννετάκη και η κυβέρνηση Ζολώτα. Στο μεταξύ, οι εξελίξεις στις σοσιαλιστικές χώρες αποκτούν δραματικό χαρακτήρα, αφού τίθεται σε εφαρμογή το σχέδιο των ανατροπών. Το καλοκαίρι (11 του Ιούλη) σε Ολομέλεια της ΚΕ ο Χ. Φλωράκης κρίνει πως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για αλλαγή του Γραμματέα του Κόμματος. Ο ίδιος εκλέγεται Πρόεδρος της ΚΕ του ΚΚΕ». Γενικός Γραμματέας του Κόμματος με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ γίνεται ο Γρηγόρης Φαράκος. Ο Χαρίλαος ωστόσο συνεχίζει να είναι πρόεδρος του ΣΥΝ μέχρι τις 9 Μαρτίου 1991, οπότε και παραιτείται από τη θέση και αναλαμβάνει η Μαρία Δαμανάκη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν τις εκλογές του 1989 είχε συγκροτηθεί ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου, μία εκλογική συμμαχία του ΚΚΕ και της ΕΑΡ (πρώην ΚΚΕ Εσωτερικού). Το ΚΚΕ στις εκλογές του 1989 -1991 συμμετείχε όχι αυτοτελώς στις εκλογές αλλά ως «Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου».

Διάσπαση

Φεβρουάριο του 1991 το 13ο Συνέδριο του Κόμματος, οδηγεί στην κρίση και στη διάσπαση του Κόμματος, με αρκετά στελέχη να φεύγουν προς τον ΣΥΝ.

Το 14ο Συνέδριο (Δεκέμβρη του 1991) είναι το Συνέδριο της Ανασυγκρότησης. Σύμφωνα δε με το Ριζοσπάστη «ο ρόλος του Χ. Φλωράκη και στη διάσωση του ΚΚΕ και στην ανασυγκρότησή του και στην επιστροφή στις αρχές του υπήρξε αποφασιστικός». Τότε εκλέγεται και επίτιμος πρόεδρος του Κόμματος.

Ολα τα χρόνια που ακολούθησαν ο Χαρίλαος Φλωράκης συνέχισε να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή.

Όταν δε του ζητούσαν να είναι πιο έντονη η παρουσία του στα δημόσια πράγματα, ο ίδιος συνήθιζε να λέει «κανείς δεν είναι αναντικατάστατος. Ύστερα δεν εξαφανίζομαι. Παραμερίζω για να περάσουν οι νεότεροι». Και συνέχιζε λέγοντας «οι άνθρωποι πρέπει να φεύγουν νωρίς από τα υπεύθυνα πόστα. Προτού φτάσουν να τους παίρνουν οι κότες το ψωμί από το χέρι…».

Πάλεψα 75 χρόνια

Σε ένα από τα σημειώματα του την περίοδο των ανατροπών στις σοσιαλιστικές χώρες και μετά αναφέρει «σύντροφοι αν υπάρχει κάποιος ανάμεσα σας που να βιάζεται περισσότερο από όλους τους άλλους να δει το σοσιαλισμό στον τόπο μας, σίγουρα αυτός είμαι εγώ. Πάλεψα 75 χρόνια για το σοσιαλισμό και τώρα που φεύγω, φυσικό και ανθρώπινο είναι να λαχταρώ να τον δω. Προτού κλείσω τα μάτια – ενώ εσείς είστε κατά πολύ νεότεροι και έχετε βάσιμες ελπίδες να τον δείτε. Παρά ταύτα ούτε τρομαγμένος είμαι, ούτε απελπισμένος. Θα φύγω με τη βεβαιότητα ότι ο σοσιαλισμός – όσες αναποδιές και όσα πισωγυρίσματα και αν υπάρξουν- τελικά θα φτάσει. Έτσι προχωρούν οι λαοί, έτσι βαδίζει η ιστορία. Καμία αυτοκρατορία, καμία αντίδραση και καμία αντεπανάσταση δεν υπήρξε αιώνια. Γιατί οι μπροστάρηδες των λαών και των εποχών όπως είμαστε και οι κομμουνιστές, ποτέ δεν σταύρωσαν όσο βαριά και αν ήταν η ήττα τα χέρια. Πάντα έβρισκαν τρόπους να ξαναβάζουν μπροστά τις τροχαλίες της ιστορίας. Άλλωστε σύντροφοι τίποτε δεν πάει χαμένο. Και μην σας πιάνει πανικός ότι όλα χάθηκαν με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Όσα και να ξηλώσει η αντεπανάσταση κάτι θα μείνει. Κι αυτό που θα μείνει είναι το προζύμι, η μαγιά για ένα νέο – για πολλά νέα και δυναμικότερα ξεκινήματα».

Και πάλι θα πολεμούσα

Για το αν θα άλλαζε κάτι στην πορεία του σε άλλο σημείωμα αναφέρει:

«Αναπολώ τα ατελείωτα βράδια μια πορεία 75 χρόνων, γεμάτη αγώνες, διωγμούς, κατατρεγμούς, θυσίες, επιτεύγματα, ηρωισμούς, λάθη, πισωγυρίσματα, νίκες και ήττες και σκέφτομαι: Αν έμοιαζα του Φάουστ και ξανάρχιζα τη ζωή μου από την αρχή τι θα έκανα; Σύντροφοι μην βιαστείτε να κάμετε λόγο για διορθωτικές κινήσεις, για περισσότερη πείρα, για λιγότερα λάθη και τα παρόμοια. Και πάλι κομμουνιστής θα γινόμουνα και πάλι θα αγωνιζόμουνα για ένα καλύτερο κόσμο και πάλι θα πολεμούσα – με λιγότερα ή περισσότερα λάθη, αδιάφορο – για την πατρίδα, για τη δημοκρατία, για την κοινωνική δικαιοσύνη, για το σοσιαλισμό. Γιατί πιστεύω ότι δύο είναι οι κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας: η εργασία και ο αγώνας. Και δύναμη στη γη που να με αναγκάσει να χάσω την πίστη μου στην εργασία και στον αγώνα δεν υπάρχει. Άλλωστε σύντροφοι κι εσείς όλοι αν μπορούσατε να ξαναρχίσετε τη ζωή σας πάλι κομμουνιστές και αγωνιστές θα γινόσασταν.

»Δεν μπορούμε να ζήσουμε διαφορετικά παρά μόνο μέσα από τους αγώνες για ένα καλύτερο κόσμο.

»Για τον κόσμο του σοσιαλισμού που έρχεται, όσα σημεία και τέρατα και να διαπράξουν οι Νεοταξίτες υπάνθρωποι».

Για τη Μάγδα του

Μιλώντας για τη Μάγδα, τη γυναίκα του και την κοινή τους ζωή, ο Χαρίλαος είχε πει: «υπήρξα – με την τρέχουσα έννοια των όρων – κάκιστος εραστής και κακός σύζυγος, – όπως και αρκετοί άλλοι κομμουνιστές της εποχής μου. Γιατί τελικά το κόμμα ήταν για τους περισσότερους από εμάς και η ερωμένη μας και η σύζυγος μας και η οικογένεια μας. Πιστοί σε αυτό ήταν πολύ φυσικό να παραμένουμε άπιστοι σε όλα τα άλλα. Για να είμαστε συνεπείς στο Κίνημα, παραμέναμε ασυνεπείς στις προσωπικές σχέσεις μας. Από αυτή την άποψη οι ερωμένες μας, οι γυναίκες μας και οι φαμελιές μας μόνο ταλαιπωρίες γνώρισαν κοντά μας. Όσο για τη μακαρίτισσα τη Μάγδα ήταν ψυχούλα και ίσως να της όφειλε η ζωή έναν σύντροφο καλύτερο από μένα»…

Έστω και αν η ίδια η Μάγδα δεν το είδε ποτέ έτσι και δεν βαρυγκώμησε ούτε μια στιγμή.

Με τη Μελίνα Μερκούρη και την Αιμιλία Υψηλάνη

Οι ζευγάδες φεύγουν μωρέ!  Η σπορά μένει

Όταν δε τον ρωτούσαν όταν ένας ένας από τη γενιά του «έφευγε», από πού αντλεί την αισιοδοξία του για την επιτυχία του αγώνα ο Χαρίλαος απαντούσε πάντα:

«Οι ζευγάδες φεύγουν, μωρέ! Η σπορά μένει. Και φουντώνει. Και μεγαλώνει. Και καρπίζει. Και ρίχνει νέους σπόρους στη γη. Και οι κύκλοι επαναλαμβάνονται. Ετσι νόμιζε και η γενιά του 1912-1913 ότι είναι η τελευταία ηρωική γενιά. Και τι θα γίνει ο τόπος μόλις φύγει. Μα ήρθε η γενιά του ’40, η νέα σπορά, και ανέβασε πιο ψηλά τη σημαία του αγώνα. Ετσι λέει κάθε γενιά – ταυτίζοντας τον εαυτό της με την Ιστορία. Και λησμονά τη σπορά. Που έρχεται πολύ βαθιά από το παρελθόν και πηγαίνει πολύ βαθιά στο μέλλον. Βλέπεις, μωρέ, αυτά τα νιάτα γύρω σου, που νομίζεις πως είναι ξεστρατισμένα και συμβιβασμένα; Κούνια που σε κούναγε. Μόλις υπάρξει μια σπίθα, αυτά τα νιάτα θα γίνουν πυρκαγιά, θα γίνουν ηφαίστειο. Και θα αποδειχθούν καλύτερα από τη γενιά των πατεράδων τους και των παππούδων τους. Και θα σηκώσουν τη σημαία του αγώνα μέχρι τον ήλιο. Είναι η σπορά, σου λέω…».

Κιλελέρ 1978

Κομματική δράση χωρίς διαλείμματα – Ιστορικός ηγέτης

«Η κομματική – πολιτική δράση του σ. Χαρίλαου Φλωράκη δε γνώρισε διαλείμματα. Γνώρισε μόνο φουρτούνες και μεγάλες δυσκολίες. Τις αντιμετώπισε όλες με παλικαριά και με αισιοδοξία, με την πηγαία θυμοσοφία του και με την αποφασιστικότητα του κομμουνιστή, που έχει πλήρη συναίσθηση της αποστολής του και της σκληρότητας που χαρακτηρίζει την ταξική πάλη. Τις αντιμετώπισε δίνοντας όλες τις δυνάμεις του και βγαίνοντας ηθικά νικητής. Οπως τόσοι και τόσες από τους χιλιάδες κομμουνιστές και τις κομμουνίστριες, που δε λογάριασαν και διέθεσαν τη ζωή τους απλόχερα, για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες» σημειώνεται στην ανακοίνωση της ΚΕ του ΚΚΕ για το θάνατο του.

Και όπως επεσήμανε στην ίδια ανακοίνωση «τον τίτλο του «ιστορικού ηγέτη», που πολλοί συνηθίζουν να χρησιμοποιούν αφειδώλευτα, ακόμη και για ασήμαντα περάσματα από την πολιτική, ο σ. Χαρίλαος Φλωράκης τον έκανε συνώνυμό του. Γιατί απέδειξε, ότι «ιστορικό στέλεχος» δεν είναι όποιος αφιέρωσε πολλά χρόνια στην πολιτική δράση. Γίνεται το πρόσωπο εκείνο που, όταν τερματίζεται η ζωή του, παραμένει «ορθοστατών και ορθοβαδίζων», αλλά και έχοντας δώσει στην επαναστατική συλλογικότητα».

Ο ίδιος είχε γράψει τις τελευταίες του επιθυμίες και τις είχε παραδώσει ήδη από το 1994:

«Δεν το ονοματίζω τούτο το χαρτί διαθήκη για το λόγο ότι δεν έχω τίποτα να διαθέσω.

Ό,τι βιος είχα το έχω δώσει στο Κόμμα, στο Κόμμα στο ΚΚΕ με τα γνωστά σύμβολά του, την Μαρξιστική – Λενινιστική ιδεολογία του, το πρόγραμμά του και τις αρχές του.

Πολιτικά δεν έχω επίσης τίποτα να αφήσω. Ό,τι είχα το έδωσα με τη συγκεκριμένη δράση μου. Να αφήσω πολιτικές ορμήνιες δεν το θεωρώ σοβαρό.

Θέλω να επιστρέψω, και να ταφώ στον τόπο που γεννήθηκα στο Παλιοζογλώπι και συγκεκριμένα στον Αηλιά για νάχω αγνάντιο. Ο τάφος να είναι απλός, μόνο να φραχτεί για να μην με ξεχώσουν τα αγρίμια.

Δεν θέλω λόγους και στεφάνια. Αυτά να εκφραστούν με βοήθεια στο Κόμμα.

Σεπτέμβρης 1994

Γεια σας

Χαρίλαος Φλωράκης».

ΥΓ. Για εμάς που είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε από κοντά, ήταν πάντα ο Χαρίλαος. Για τα παιδιά που τα γραφεία του Ριζοσπάστη και της ΚΕ του ΚΚΕ ήταν πιο οικείο μέρος από το σπίτι μας, η φιγούρα του Χαρίλαου είναι ταυτισμένη με το μεγάλωμα και την ενηλικίωση μας. Από τα πρώτα βήματα στους διαδρόμους του ενάτου ορόφου του Περισσού ανάμεσα στα γραφεία, όταν τριγυρνούσαμε στο κτήριο και σκοντάφταμε πάνω του, μέχρι την ενήλικη ζωή μας. Είχε χάδι, είχε ιστορίες και πείρα, είχε πολιτικό λόγο και είχε και διαφωνίες. Και λείπουν όλα…

(Με πληροφορίες από το βιβλίο του Χρήστου Θεοχαράτου: «Χαρίλαος Φλωράκης Ο Λαϊκός Ηγέτης», εκδόσεις Τυποεκδοτική ΑΕ, το Ριζοσπάστη και την ΚΟΜΕΠ)