Πως έμοιαζε το Μανχάταν τετρακόσια χρόνια πριν;

Σήμερα το Μανχάταν, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την κυρίως πόλη – δηλαδή με τα πολυώροφα κτήρια, τους κουστουμαρισμένους άνδρες που ασχολούνται με τα οικονομικά και τις επιχειρήσεις και τις στυλάτες γυναίκες που έχουν πάνω – κάτω παρόμοιες επαγγελματικές ρίζες με τους πρώτους.

Μέσα από αντικείμενα, ρούχα, ιστορικά έγγραφα και βίντεο με μαρτυρίες, ανακτάται η φωνή μιας κοινότητας «που επιστρέφει για να συμμετάσχει σε διάλογο, επειδή με τον αποικισμό χάσαμε τη σύνδεση με τη γη και τον πολιτισμό μας και η γλώσσα μας υπέστη πλήγμα», εξηγεί ο Brent Stonefish

Το Μανχάταν, το προπύργιο του «αμερικανικού ονείρου» δεν ήταν πάντοτε έτσι. Αυτό που σήμερα θυμίζει μονάχα μεγάλες αλυσίδες φαστφουντάδικων και γκλάμουρους βιτρίνες καταστημάτων κάποτε ήταν η Γη των αυτοχθόνων Λενάπε, οι οποίοι ζούσαν στο νότιο άκρο του σημερινού νησιού Μανχάταν.

Πριν εκατοντάδες χρόνια λοιπόν, οι Λενάπε εκδιώχθηκαν βιαίως από τον τόπο τους από τους λευκούς αποίκους των Κάτω Χωρών.

Ας ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία πίσω από τα λαμπιόνια με αφορμή την έκθεση «Manahahtáanung ή Νέο Άμστερνταμ», την οποία διοργανώνουν από κοινού το Μουσείο του Άμστερνταμ και το Μουσείο της Πόλης της Νέας Υόρκης, μαζί με εκπροσώπους των αρχηγών των τεσσάρων εθνών Λενάπε.

Φωτογραφία: Αmsterdam Μuseum

Η ιστορία των αυτοχθόνων πίσω από τη Νέα Υόρκη

Πριν από τετρακόσια χρόνια, μια ομάδα αποίκων από τις σημερινές Κάτω Χώρες εγκαταστάθηκε στο νότιο άκρο του Μανχάταν. Έμειναν εκεί και ίδρυσαν το Νέο Άμστερνταμ. Το 1664, οι Άγγλοι πήραν στην κατοχή τους τον οικισμό, ο οποίος εξελίχθηκε στην πόλη της Νέας Υόρκης.

«Ας προχωρήσουμε βήμα προς βήμα. Η συγγνώμη της Ολλανδίας θα πρέπει να μεταφραστεί σε πράξεις. Στο να μπορέσει να θεραπεύσει μια κοινότητα για τις αδικίες που υπέστησαν οι πρόγονοί μας»

Για τους αυτόχθονες Λενάπε, ο αποικισμός σήμαινε την απώλεια των εδαφών τους και τη σχεδόν ολοκληρωτική εξαφάνισή τους: σήμερα έχουν απομείνει μονάχα περίπου 20.000 απόγονοί τους.

Οι τελευταίοι ζητούν τώρα από την ολλανδική κυβέρνηση μια συγγνώμη και αποζημίωση, με την υποστήριξη μιας έκθεσης στο Μουσείο του Άμστερνταμ, η οποία απεικονίζει μια περίοδο αποικισμού που έχει λάβει λιγότερη προσοχή από άλλες πρώην ολλανδικές αποικίες στο σημερινό Σουρινάμ (Νότια Αμερική), την Καραϊβική και την Ινδονησία.

Το Μουσείο του Άμστερνταμ και το Μουσείο της Πόλης της Νέας Υόρκης, μαζί με εκπροσώπους των αρχηγών των τεσσάρων εθνών Λενάπε, ένωσαν τις δυνάμεις τους για τη διοργάνωση της έκθεσης με τίτλο «Manahahtáanung ή Νέο Άμστερνταμ; Η ιστορία των αυτοχθόνων πίσω από τη Νέα Υόρκη».

Μέσα από αντικείμενα, ρούχα, ιστορικά έγγραφα και βίντεο με μαρτυρίες, ανακτάται η φωνή μιας κοινότητας «που επιστρέφει για να συμμετάσχει σε διάλογο, επειδή με τον αποικισμό χάσαμε τη σύνδεση με τη γη και τον πολιτισμό μας και η γλώσσα μας υπέστη πλήγμα», εξηγεί ο Brent Stonefish, πνευματικός ηγέτης του έθνους Ντέλαγουερ, ενός από τα τέσσερα έθνη Λενάπε.

Φωτογραφία: Αmsterdam Μuseum

Το ταξίδι του Brent Stonefish

Ο Stonefish ταξίδεψε στις Κάτω Χώρες επιδιώκοντας μια επίσημη συγγνώμη και μια μορφή αποζημίωσης και σημειώνει ότι «η αποζημίωση μπορεί να μεταφραστεί σε υποστήριξη για τη διατήρηση της γλώσσας και την κοινωνική ανάπτυξη». Τα υπόλοιπα τρια έθνη του λαού τους είναι το Nanticoke Lenni-Lenape Tribal Nation, το Ramapough Lenape Nation και το Munsee-Delaware Nation.

Οι Λενάπε δεν γνώριζαν τίποτα σχετικά με το εμπόριο γης και το τι σήμαινε η κατοχή γης για έναν Ευρωπαίο- για την κοινότητα των αυτοχθόνων δεν πρέπει να σήμαινε τίποτα περισσότερο από τη χορήγηση μιας προσωρινής άδειας χρήσης

Οι επιπτώσεις αυτής της διαδικασίας συνεχίζονται μέχρι σήμερα και έχουν δημιουργήσει, μεταξύ άλλων προβλημάτων, φτώχεια και έλλειψη αυτοεκτίμησης. Τα τέσσερα έθνη Λενάπε αναγνωρίζονται ομοσπονδιακά από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η έκθεση είναι, κατά κάποιον τρόπο, το αντίστροφο παράδειγμα της πολιτιστικής διπλωματίας που χρησιμοποιούν οι χώρες για να προβάλλονται στο εξωτερικό. Οι Λενάπε τονίζουν ότι προέβαλαν αντίσταση και ότι η έκθεση του μουσείου καθιστά ευκολότερη τη συζήτηση για το παρελθόν.

Φωτογραφία: Αmsterdam Μuseum

Η δυσκολία αυτής της διαδικασίας έγκειται στο γεγονός ότι υπάρχουν δύο άνισες πλευρές. Από τη μία πλευρά το ολλανδικό κράτος και από την άλλη τέσσερα έθνη που θεωρούν τους εαυτούς τους κυρίαρχους αλλά δεν έχουν εκπροσώπηση σε διεθνείς θεσμούς για να υποστηρίξουν αυτή την άποψη. «Ας προχωρήσουμε βήμα προς βήμα. Η συγγνώμη της Ολλανδίας θα πρέπει να μεταφραστεί σε πράξεις. Στο να μπορέσει να θεραπεύσει μια κοινότητα για τις αδικίες που υπέστησαν οι πρόγονοί μας».

Ένα βορειοδυτικό πέρασμα

Οι Λενάπε ζούσαν στην ακτή του Ατλαντικού, στα βορειοανατολικά των σημερινών Ηνωμένων Πολιτειών. Οι άνδρες ψάρευαν και κυνηγούσαν και οι γυναίκες ασχολούνταν με τη γεωργία. Τα σπιτάκια τους ήταν καλυμμένα με φλοιό δέντρων και έχτιζαν επίσης μεγάλες ξύλινες κατασκευές.

Το 1609, η Ολλανδική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών ανέθεσε στον Άγγλο εξερευνητή Χένρι Χάντσον να αναζητήσει ένα πιθανό βορειοανατολικό πέρασμα προς την Ασία.

Είχε ήδη προσπαθήσει να βρει αυτή τη διαδρομή σε δύο προηγούμενες περιπτώσεις κατόπιν αιτήματος Άγγλων εμπόρων, οπότε επιβιβάστηκε στο πλοίο Halve Maen («Half Moon»), του οποίου υπάρχει αντίγραφο στην έκθεση.

Όταν αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το ταξίδι λόγω καταιγίδων, άλλαξε πορεία παρόλο που είχε συμφωνήσει με το Άμστερνταμ ότι θα επέστρεφε αν αντιμετώπιζε προβλήματα. Άρχισε να ψάχνει για ένα βορειοδυτικό πέρασμα και αυτό που τελικά βρήκε ήταν ο ποταμός, ο κόλπος και το στενό που φέρουν σήμερα το όνομά του. Εξερεύνησε επίσης τις ακτές του Νιου Τζέρσεϊ και αγκυροβόλησε στα ανοικτά του νησιού Μανχάταν. Χαρτογράφησε επίσης την περιοχή της Αρκτικής, διευκολύνοντας τις αποστολές του 18ου και του 19ου αιώνα.

Οι «άνθρωποι του αλατιού»

Το 1624, Ολλανδοί έποικοι, που οι Λενάπε αποκαλούσαν «άνθρωποι του αλατιού» επειδή ξεπηδούσαν από τον ωκεανό, οδηγήθηκαν εκεί από μια άλλη ολλανδική επιχείρηση: την West India Company για να επανδρώσουν την αποικία. Επρόκειτο για περίπου τριάντα οικογένειες προτεσταντών από τη Γαλλία και το σημερινό Βέλγιο, που διώκονταν για τις καλβινιστικές θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.

Με την πάροδο του χρόνου, οι έποικοι συμπεριέλαβαν και άλλους Ευρωπαίους, καθώς και σκλάβους ή μισθωτούς. Ένα χρόνο αργότερα, χτίστηκε το Φρούριο Άμστερνταμ κοντά στο νησί Μανχάταν, το οποίο αργότερα μετατράπηκε στην πόλη του Νέου Άμστερνταμ.

Στα Εθνικά Αρχεία των Κάτω Χωρών υπάρχει μια επιστολή με ημερομηνία 5 Νοεμβρίου 1626, γραμμένη από τον Pieter Schaghen, η οποία αναφέρει την αγορά του νησιού Μανχάταν από τους αυτόχθονες. «Ολλανδοί έμποροι το αγόρασαν για εξήντα φιορίνια», αναφέρεται στο σημείωμα.

Φωτογραφία: Αmsterdam Μuseum

Με την τρέχουσα συναλλαγματική ισοτιμία θα ήταν περίπου 24 δολάρια, σύμφωνα με αρχειακές πηγές, και προέκυψε ο θρύλος ότι το Μανχάταν αγοράστηκε σε αυτή την τιμή. Οι Λενάπε δεν γνώριζαν τίποτα σχετικά με το εμπόριο γης και το τι σήμαινε η κατοχή γης για έναν Ευρωπαίο- για την κοινότητα των αυτοχθόνων δεν πρέπει να σήμαινε τίποτα περισσότερο από τη χορήγηση μιας προσωρινής άδειας χρήσης. Δεν παραιτήθηκαν από τη ζωή στην προγονική τους περιοχή, αλλά απομακρύνθηκαν βίαια από το σπίτι τους.

«Μας έσφαξαν. Το να σκεφτόμαστε ότι οι πρόγονοί μας πούλησαν τη γη μας για λίγα μπιχλιμπίδια είναι ένας τρόπος να πούμε ότι ήταν πρωτόγονοι, απολίτιστοι και δεν είχαν μυαλό. Η αναγνώριση ότι αυτό ήταν ένα λάθος [από την πλευρά των Κάτω Χωρών] θα επέτρεπε στους προγόνους μας να αναπαυθούν», λέει ο Stonefish.

«Υπήρχε μια πολιτιστική πτυχή και μια πολιτική πτυχή»

Ένα τείχος χτίστηκε γύρω από το Νέο Άμστερνταμ για να κρατήσει μακριά τους αυτόχθονες αλλά και τους Άγγλους. Με την πάροδο του χρόνου, το τείχος έγινε Wall Street και το Manahahtáanung έγινε Manhattan, όπου μέρος της εμπορικής οδού των Λενάπε, γνωστή ως Wickquasgeck, έγινε Brede weg, αργότερα Broadway.

Η αποικιοκρατική πραγματικότητα άλλαξε και πάλι τον Μάρτιο του 1664, όταν ο βασιλιάς Κάρολος Β’ της Αγγλίας έδωσε τα εδάφη στον αδελφό του, τον δούκα του York, σε μια εποχή που επικρατούσε ειρήνη μεταξύ των δύο χωρών. Είχαν πολεμήσει και στο παρελθόν και θα πολεμούσαν ξανά αργότερα.

Όταν πολλά αγγλικά πλοία έφτασαν στο λιμάνι του Νέου Άμστερνταμ την ίδια χρονιά, ο Πίτερ Στούιβεσαντ, ο γενικός αρχηγός της αποικίας, την παρέδωσε και παραδόθηκε. Το 1667, με βάση τη Συνθήκη της Μπρέντα, οι Ολλανδοί παραιτήθηκαν από το Νέο Άμστερνταμ με αντάλλαγμα το Σουρινάμ, το οποίο βρισκόταν στα χέρια των Άγγλων. Από τότε το Νέο Άμστερνταμ μετονομάστηκε σε Νέα Υόρκη.

Το Μουσείο της Πόλης της Νέας Υόρκης θα παρουσιάσει μια επόμενη έκθεση το 2025. Σύμφωνα με τον Monxo López, έναν από τους επιμελητές της, «υπήρχε μια πολιτιστική πτυχή και μια πολιτική πτυχή, επειδή οι Λενάπε μας είπαν ότι επεδίωκαν να συνάψουν διπλωματικές σχέσεις με τις Κάτω Χώρες».

*Με πληροφορίες από: El Pais | Amsterdam Museum