Μια Ευρώπη που γερνάει – Έχει ήδη φτάσει η Γηραιά Ήπειρος στο δημογραφικό της οριακό σημείο;

Ο πληθυσμός της ΕΕ συρρικνώνεται ταχύτερα από το αναμενόμενο, επιβαρύνοντας τα δημόσια οικονομικά και τις μακροπρόθεσμες προοπτικές του μπλοκ.

Στα νησιά και την επαρχεία ο πληθυσμός μειώνεται κατακόρυφα καθώς όλο και περισσότεροι συγκεντρώνονται στις μεγάλες πόλεις.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Τέλενδος, ένα μικροσκοπικό ελληνικό νησί στο Αιγαίο, το οποίο πριν από μια δεκαετία είχε πάνω από 100 μόνιμους κατοίκους. Τώρα όμως, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, ο αριθμός αυτός έχει κατρακυλήσει στους 60.

Η έλλειψη παιδιών στην Ευρώπη δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Αυτό το έτος θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια καμπή στην ιστορία της ΕΕ, με τον πληθυσμό των 448 εκατομμυρίων να αρχίζει μια μείωση που αναμένεται να συνεχιστεί, σηματοδοτώντας μια άνευ προηγουμένου συρρίκνωση σε καιρό ειρήνης, σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΟΗΕ.

Ο πληθυσμός της ΕΕ αυξήθηκε το έτος έως τον Ιανουάριο του 2023, βοηθούμενος από μια εισροή εκτοπισμένων από την Ουκρανία, μετά από μια προσωρινή πτώση δύο ετών που αντανακλούσε τον αντίκτυπο της πανδημίας.

Πέρυσι, η Eurostat προέβλεψε ότι ο πληθυσμός θα κορυφωθεί στα 453 εκατομμύρια το 2026.

Ωστόσο, οι αριθμοί για το 2023 ήταν κατώτεροι των προσδοκιών, καθώς οι γεννήσεις στην ΕΕ έπεσαν στα επίπεδα που δεν είχε προβλέψει η Eurostat για άλλες δύο δεκαετίες, υποδηλώνοντας ότι η κορύφωση μπορεί να έρθει πριν από το 2026, σύμφωνα με τους Financial Times.

Αυτό που γίνεται σαφές είναι ότι η από καιρό προβλεπόμενη δημογραφική αντιστροφή της ΕΕ φαίνεται να έρχεται νωρίτερα από ό,τι προέβλεπαν πολλοί ειδικοί. Ενώ τις τελευταίες δεκαετίες η μετανάστευση συνέβαλε στη στήριξη του πληθυσμού και η αυξημένη συμμετοχή των μεταναστών και των γυναικών στο εργατικό δυναμικό αντιστάθμισε την επιταχυνόμενη πτώση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας της ΕΕ, σύντομα αυτοί οι παράγοντες δεν θα είναι αρκετοί.

Πολλές από τις 27 χώρες που αποτελούν την ΕΕ έχουν βιώσει εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά γεννήσεων εδώ και δεκαετίες. Με το πιο παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού να συρρικνώνεται τώρα, υπάρχει πρόσθετη πίεση στα δημόσια οικονομικά με συνέπειες για τις οικονομικές προοπτικές και τη γεωπολιτική θέση του μπλοκ.

Η ηλικία των εργαζομένων στην ΕΕ όλο και… γερνάει:

Οι αντίστοιχοι αριθμοί στην Ελλάδα:

 Ο λόγος που μειώνονται οι ώρες εργασίας

Η μετανάστευση και οι αυξήσεις στα ποσοστά απασχόλησης, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών – των οποίων η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό μεταξύ των ατόμων ηλικίας 20 έως 64 ετών αυξήθηκε σχεδόν κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες από το 2009 σε 70 τοις εκατό το 2023 – έχουν αντισταθμίσει μέχρι στιγμής τη συνολική δημογραφική πτώση.

Το ΔΝΤ προβλέπει ότι οι συνολικές ευρωπαϊκές ώρες εργασίας θα μειωθούν τα επόμενα πέντε χρόνια, ενώ αναμένεται να συνεχίσουν να αυξάνονται στις ΗΠΑ.

Ομοίως, η τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη γήρανση προβλέπει ότι η εισροή εργατικού δυναμικού θα μειωθεί από τα τέλη της δεκαετίας του 2020, παρά τις συχνά «σημαντικές» αναμενόμενες αυξήσεις στη συμμετοχή των ηλικιωμένων εργαζομένων στην εργασία λόγω των συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων.

Δεδομένης της αναμενόμενης μείωσης των ωρών εργασίας, «η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας θα γίνει ο μοναδικός μοχλός της αύξησης του ΑΕΠ», ανέφερε η έκθεση. Αυτό δεν είναι ενθαρρυντικό, δεδομένου ότι η αύξηση της παραγωγικότητας της ΕΕ ήταν ασθενής για πάνω από μια δεκαετία και συρρικνώθηκε από τα τέλη του 2022, διευρύνοντας το χάσμα με τις ΗΠΑ.

Σε όλη την Ιταλία, τα σχολεία κλείνουν ή συγχωνεύονται λόγω έλλειψης μαθητών. Στο Τράπανι, μια μικρή πόλη της Σικελίας, η μετανάστευση έχει προσφέρει μια σημαντική εισροή νέων φοιτητών. «Η μείωση του πληθυσμού είναι μια πρόκληση για εμάς, αγωνιζόμαστε να έχουμε τον ελάχιστο αριθμό μαθητών για να δημιουργήσουμε μια τάξη», λέει η Anna Maria Sacco, επικεφαλής του Ciaccio Montalto, ενός εκπαιδευτικού φορέα που εποπτεύει τέσσερα σχολεία. «Αυτό που μας έσωσε είναι φοιτητές που γεννήθηκαν στο εξωτερικό».

Από το 2019, ο αριθμός των αλλοδαπών μαθητών αυξήθηκε κατά περισσότερο από 50 τοις εκατό στο δημοτικό σχολείο που διευθύνει, περιορίζοντας τη μείωση του συνολικού αριθμού μαθητών στο 15 τοις εκατό.

Σε μια προσπάθεια να επιβραδύνουν τη δημογραφική πτώση, πολλές χώρες της ΕΕ έχουν εισαγάγει οικονομικά κίνητρα όπως «μπόνους μωρών» στην Ιταλία, την Πολωνία και την Ελλάδα και δάνεια που διαγράφονται για ζευγάρια με τουλάχιστον τρία παιδιά στην Ουγγαρία.

Ωστόσο, ακόμη και οι φιλικές προς την οικογένεια πολιτικές που βοήθησαν στη στήριξη των ποσοστών γονιμότητας στο παρελθόν, όπως η καλή και οικονομικά προσιτή φροντίδα των παιδιών, δεν λειτουργούν πλέον τόσο καλά όσο λειτουργούσαν, σύμφωνα με τον Šuica. Το 2022, ο αριθμός των μωρών που γεννήθηκαν στην ΕΕ έπεσε κάτω από τα 4 εκατομμύρια για πρώτη φορά από την έναρξη της συλλογής δεδομένων το 1960.

Οι γεννήσεις έφτασαν σε μεταπολεμικό χαμηλό στη Γαλλία και την Ισπανία και σε χαμηλό εννέα δεκαετιών στην Ελλάδα. Στην Ιταλία βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο από τότε που δημιουργήθηκε το σύγχρονο κράτος το 1861, ενώ στη Φινλανδία είναι οι χαμηλότερες από τότε που ξεκίνησε η συλλογή συγκρίσιμων δεδομένων το 1776.