Σωκράτης: Η ύψιστη αξία της ψυχής (Μέρος Α’)

Στο τελευταίο τρίτο του 5ου αιώνα π.Χ. η πνευματική και όχι μόνο ζωή της Αθήνας χαρακτηρίζεται κατεξοχήν από δύο αντιθετικές έννοιες: την προσκόλληση στο παλαιό από τη μια και την αναζήτηση του καινούριου από την άλλη. Σε όλες σχεδόν τις εκφάνσεις του αθηναϊκού βίου η εμμονή στις παραδοσιακές αρχές και πεποιθήσεις συγκρούεται με την εντονότατη αμφισβήτησή τους, όπως αυτή εκπορεύεται από τη σοφιστική διδασκαλία. Η εν λόγω τάση για διαφοροποίηση γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στον τρόπο με τον οποίον διάφοροι αθηναϊκοί κύκλοι, συγκροτημένοι γύρω από τους νέους δασκάλους της σοφίας, προσεγγίζουν πλέον ζητήματα θεμελιώδους σημασίας, όπως ο μύθος και οι θρησκευτικές εορτές, το δίκαιο και οι νόμοι της πόλης, η αγωγή των παιδιών, ακόμα και η θέση της γυναίκας.

Το κλίμα ακριβώς της εποχής αυτής εξέφρασε περισσότερο από κάθε άλλον, τόσο με την πνευματική δραστηριότητά του όσο και με την προσωπικότητά του αυτήν καθαυτήν, ένας στοχαστής που –αξίζει να υπογραμμιστεί αυτό– δεν έγραψε ο ίδιος ούτε μία γραμμή: ο περίφημος Σωκράτης. Ήταν εκείνος που με τα ακατάπαυστα ερωτήματά του και το διαρκή έλεγχο που ασκούσε, σε κάθε χώρο και με κάθε ευκαιρία, άγγιζε τις ρίζες της ιδεολογικής διαμάχης που προαναφέραμε, τις ρίζες εντέλει της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης. Η επίδραση των ιδεών του τόσο στους συγχρόνους του όσο και στους επιγενομένους υπήρξε αναμφίβολα αποφασιστική, αν και σαφέστατα ανομοιογενής, καθώς απλώθηκε προς εντελώς διαφορετικές κατευθύνσεις και γέννησε εντελώς αντιφατικά μεταξύ τους συστήματα.

Σε ό,τι αφορά τα του βίου του, ο Σωκράτης, γιος του ανδριαντοποιού Σωφρονίσκου από το δήμο της Αλωπεκής, γεννήθηκε περί το 470 π.Χ. Άσκησε και εκείνος, όπως πιστεύεται, το χειρωνακτικό επάγγελμα του πατέρα του αρκετόν καιρό, αλλά από τη νεαρή του ήδη ηλικία εκδήλωσε τα φιλοσοφικά του ενδιαφέροντα και δέχτηκε τις επιδράσεις των μεγάλων στοχαστών-φυσικών επιστημόνων της Ιωνίας. Η αρχική ενασχόλησή του με τη φυσική φιλοσοφία –κάνει λόγο γι’ αυτήν ο ίδιος στον πλατωνικό Φαίδωνα–, προπάντων δε η προσέλκυση της προσοχής του από αυτό που ορίζει ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος ως Νου, εξηγεί και την καλώς μαρτυρημένη συναναστροφή του με τον Αρχέλαο, το μαθητή του μεγάλου ίωνος φιλοσόφου. Αναφέρεται, μάλιστα, ότι οι δύο άνδρες, ο δάσκαλος Αρχέλαος και ο μαθητής Σωκράτης, είχαν ταξιδέψει μαζί στη Σάμο – κι αυτή πρέπει να ήταν μια από τις ελάχιστες φορές καθ’ όλη διάρκεια του βίου του που ο Σωκράτης, εκτελώντας ως επί το πλείστον στρατιωτική υπηρεσία, είχε εγκαταλείψει έστω και προσωρινά την πατρίδα του.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Σωκράτης, γιος του ανδριαντοποιού Σωφρονίσκου από το δήμο της Αλωπεκής.