διαΝΕΟσις: Τα κριτήρια ESG στην Ελλάδα και στον κόσμο

H αξιοσημείωτη αβεβαιότητα, οι σημαντικές προκλήσεις αλλά και οι συνεχόμενες μεγάλες κρίσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστο τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν και χρηματοδοτούνται οι επιχειρήσεις, σύμφωνα με έρευνα της διαΝΕΟσις. Η ανάδειξη των κριτηρίων ESG (Environmental, Social, Governance – Περιβαλλοντικά, Κοινωνικά, Διακυβέρνηση) σε βασικό παράγοντα λήψης επενδυτικών αποφάσεων και, επομένως, άντλησης χρηματοδότησης είναι ενδεικτική συνέπεια αυτού του κλίματος. Οι επενδυτές, σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό, αναγνωρίζουν ότι οι επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι περιβαλλοντικά βιώσιμες, καθώς και να είναι ωφέλιμες για την κοινωνία, να μην επιβαρύνουν υπάρχοντα προβλήματα όπως οι ανισότητες. Αντίστοιχα, αναγνωρίζουν ότι η διακυβέρνησή τους πρέπει να χαρακτηρίζεται από κανόνες -άλλωστε, πρόσφατες κρίσεις, όπως αυτή του 2008, οφείλονταν και σε καταχρηστικές πρακτικές στη διακυβέρνηση επιχειρήσεων.

Πώς, όμως, μετράει κανείς αυτές τις, εν πολλοίς, άυλες παραμέτρους; Πώς λειτουργούν μέχρι στιγμής στην πράξη τα κριτήρια ESG; Εκπληρώνουν τελικά τον σκοπό τους και ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η εφαρμογή τους; Συμβαδίζουν τελικά με την ενεργειακή μετάβαση και με προκλήσεις από έκτακτα γεγονότα όπως οι πόλεμοι; Το νέο κείμενο πολιτικής της διαΝΕΟσις επιχειρεί να δώσει μια τεκμηριωμένη εικόνα για τα παραπάνω ερωτήματα και αποτελεί μια συνοπτική και ουσιαστική καταγραφή της σημερινής κατάστασης. Υπογράφεται από ομάδα ακαδημαϊκών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου -συγκεκριμένα από τον καθηγητή Χάρη Δούκα (μεταξύ της παράδοσης της μελέτης και της δημοσίευσής της ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του και εξελέγη δήμαρχος Αθηναίων), την ερευνήτρια Ελένη Κανέλλου και τον επίκουρο καθηγητή Βαγγέλη Μαρινάκη.

­Το κείμενο χαρτογραφεί αναλυτικά τις πραγματικές και μεγάλες ανάγκες που οδήγησαν τους επενδυτές να χρησιμοποιούν μη χρηματοοικονομικές πληροφορίες, και ειδικά τα κριτήρια ESG, για τις αποφάσεις τους τα τελευταία χρόνια. Αναφέρεται εκτενώς στις εκθέσεις βιωσιμότητας, στη σημασία τους και στα πρότυπα που χρησιμοποιούνται καθώς και στα πρότυπα για την αξιολόγηση με βάση τα κριτήρια ESG. Όμως, υπογραμμίζει επίσης τα εμπόδια και τις προκλήσεις στην υιοθέτηση των πρακτικών ESG, που αμφισβητούν συνολικά την αξιοπιστία των κριτηρίων αυτών. Κάποια από αυτά είναι η ακρίβεια των δεδομένων που χρησιμοποιούνται, η ανομοιογένεια των δεικτών απόδοσης ESG λόγω διαφορετικών κανονισμών, η μη ύπαρξη μιας κοινά αποδεκτής μεθοδολογίας αξιολόγησης καθώς και η έλλειψη διαφάνειας στις μεθόδους που συνδέουν τις κατατάξεις ESG με τις στρατηγικές για χαμηλές εκπομπές άνθρακα.

Τι είναι τα ESG  

Η βιωσιμότητα των επιχειρήσεων δεν είναι, φυσικά, μια νέα ιδέα. Η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης -δηλαδή το ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να υπερβαίνουν τον σκοπό του κέρδους και να “επιστρέφουν” αξία στο κοινωνικό σύνολο πέρα από αυτή των προϊόντων τους- υπάρχει από τα μέσα του 20ού αιώνα.

Ταυτόχρονα, καθώς οι ανησυχίες για το περιβάλλον αυξάνονταν στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, αναπτύχθηκαν πλαίσια που επιτρέπουν στις εταιρείες να μετρούν τις περιβαλλοντικές τους επιδόσεις. Κατά τη δεκαετία του 1990, η συζήτηση εστίασε περισσότερο σε κοινωνικές πτυχές της λειτουργίας των επιχειρήσεων, όπως οι εργασιακές σχέσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα, η συμπερίληψη όλων των κοινωνικών ομάδων και η συνεισφορά στις τοπικές κοινότητες. Η πτυχή της διακυβέρνησης ήρθε στο προσκήνιο μετά από σκάνδαλα και εταιρικές καταρρεύσεις στη δεκαετία του 2000 και τελικά με την κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας το 2008.

Ο όρος ESG εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2004 για να αποτυπώσει την ολοένα και μεγαλύτερη σημασία των διαστάσεων αυτών στην επιχειρηματικότητα. Όμως έμεινε για πολλά χρόνια αδρανής. Τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά την πανδημία, αναφέρεται ολοένα και πιο συχνά ως κρίσιμος παράγοντας για τη βιώσιμη ανάκαμψη των εταιρειών. Οι εταιρείες καλούνται να υιοθετήσουν τα κριτήρια ESG, να ενσωματώσουν σχετικές πρακτικές και να δημοσιεύουν τις επιδόσεις τους σε εκθέσεις βιωσιμότητας, όχι μόνο επειδή αυτό είναι καλό, αναγκαίο και ηθικό. Σε πολλές περιπτώσεις τα κριτήρια ESG αποτελούν πλέον και προϋπόθεση άντλησης χρηματοδότησης -άρα, από τη σκοπιά των επιχειρήσεων, επέκτασης της δραστηριότητάς τους και, τελικά, ανάπτυξης.

Με αυτό τον τρόπο, οι βιώσιμες επενδύσεις -δηλαδή εκείνες που πληρούν κριτήρια ESG- έχουν εξελιχθεί σε ραγδαία αναπτυσσόμενο κλάδο. Παράλληλα, για να καλυφθεί αυτή η ζήτηση έχει δημιουργηθεί μια αγορά γύρω από τα κριτήρια ESG που περιλαμβάνει οργανισμούς έκδοσης προτύπων, εταιρείες αξιολόγησης και επενδυτικά funds με βάση το ESG. Το κείμενο πολιτικής εξετάζει όλες τις πτυχές του θέματος, μεταξύ αυτών και το οικοσύστημα που έχει δημιουργηθεί γύρω τους σήμερα.

Η κατάσταση στην Ευρώπη και στην Ελλάδα

Στην Ευρώπη, σύμφωνα με έρευνα της Deloitte, το ενδιαφέρον για τις ESG επενδύσεις είναι πιο έντονο από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο και αντιστοιχεί στο τεράστιο ποσό των 14,1 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Στις ΗΠΑ, το ίδιο μέγεθος αντιστοιχεί σε 12 τρισ. δολάρια και εκτιμάται ότι μέχρι το 2025 θα αφορά τα μισά περιουσιακά στοιχεία. Όταν ένα οικοσύστημα αναπτύσσεται τόσο πολύ μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, είναι φυσικό να αναπτύσσονται το ίδιο γρήγορα πολλές λειτουργίες γύρω από αυτό. Αντίστοιχα, πολλές επιχειρήσεις, πρότυπα και οργανισμοί ανταγωνίζονται για ένα κομμάτι της αγοράς στην κάθε λειτουργία. Πρόσφατα το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ δημιούργησε έναν χάρτη που ταξινομεί τους φορείς κατά τις δραστηριότητές τους στον τομέα των ESG.

Στην Ευρώπη, νέοι κανονισμοί όπως ο Sustainable Finance Disclosure Regulation (SFDR) και η Εταιρική Οδηγία Αναφοράς Βιωσιμότητας (CSRD) απαιτούν από τις εταιρείες να δίνουν πιο λεπτομερείς αναφορές, παρέχοντας επιπλέον δεδομένα για τη βιωσιμότητά τους. Μάλιστα, περίπου 50.000 μεγάλες εισηγμένες επιχειρήσεις, τράπεζες και ασφαλιστικές με περισσότερους από 500 εργαζόμενους είναι υποχρεωτικό να δημοσιεύσουν αναλυτικές εκθέσεις βιωσιμότητας με βάση συγκεκριμένα πρότυπα για τη χρήση του 2024. Από το 2025 η υποχρεωτικότητα επεκτείνεται και σε μικρότερες επιχειρήσεις.

Στην Ελλάδα, όπως διαπιστώνει η έκθεση, η ανταπόκριση στα ESG κριτήρια προχωράει αργά. Ωστόσο, έχουν γίνει και εδώ κάποια βήματα. Στο πλαίσιο και των ευρωπαϊκών κανονισμών, τα ελληνικά συνταξιοδοτικά ταμεία, οι τράπεζες και άλλοι θεσμικοί επενδυτές αρχίζουν να εντάσσουν τα ESG κριτήρια στις στρατηγικές τους. Αντίστοιχα, το 2018 το Χρηματιστήριο Αθηνών εντάχθηκε στην πρωτοβουλία Sustainable Stock Exchanges (SSE) του ΟΗΕ. Έναν χρόνο αργότερα εξέδωσε “Οδηγό Δημοσιοποίησης Πληροφοριών ESG” για τις εισηγμένες εταιρείες, ενώ το 2021 ανακοίνωσε τη δημιουργία του νέου δείκτη ATHEX ESG, που παρακολουθεί την απόδοση των εισηγμένων που υιοθετούν ESG κριτήρια. Επιπλέον, η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (HDB) έχει αναπτύξει πλατφόρμα καταγραφής του ESG αποτυπώματος των επιχειρήσεων..

.