«Αν δεν κάνει ψυχοθεραπεία, μην κοιμηθείς μαζί του»

Ο Τζον Γουότερς είχε πει κάποτε: «Αν πας στο σπίτι κάποιου και δεν έχει βιβλία, μην τον γ@μ#σεις!».

Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια συλλογική και γενικευμένη δυσφορία, η οποία, σύμφωνα με τα λόγια του φιλοσόφου Amador Fernández-Savater, «προκαλείται από μια τριπλή κατάρρευση: ψυχική, κοινωνική και οικολογική»

Σήμερα υπάρχει μια νέα εκδοχή αυτής της συμβουλής: «Αν δεν κάνει ψυχοθεραπεία, μην πας να κοιμηθείς μαζί του». Δεν είναι απλώς ένα meme. Τώρα που η θεραπεία έχει διεισδύσει σε όλες τις πτυχές της ζωής, χρησιμοποιείται ακόμη και στα προφίλ του Tinder ως ένας τρόπος να δείξεις ότι είσαι συναισθηματικά ώριμος, όπως αναφέρουν αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, όπως οι New York Times.

Σήμερα, οι ψυχολογικοί όροι χρησιμοποιούνται συχνά στην καθημερινή συζήτηση – εκφράσεις όπως «red flag», «gaslight» και «τραύμα». Ακόμη και οι ράπερς έχουν αγκαλιάσει αυτόν τον κόσμο με τη μουσική τους.

Ο Jay-Z αναφέρει τον ψυχολόγο του σε τραγούδια όπως το 4:44, ενώ ο Kendrick Lamar προχώρησε ένα βήμα παραπέρα χτίζοντας το άλμπουμ του Mr. Morale (2022) ως μια σειρά από συνεδρίες θεραπείας. Ο Drake αναφέρεται επίσης στο φόβο εγκατάλειψης που αντιμετώπιζε στο Churchill Downs, μια συνεργασία με τον Jack Harlow.

Η ψυχιατρική είναι ο πιο αμφιλεγόμενος κλάδος της ιατρικής. Ιστορικά θεωρήθηκε ως δίκοπο μαχαίρι, διότι σε ορισμένα πλαίσια (ιδίως πολιτικά) λειτούργησε ως μέσο ελέγχου των ασθενών αντί της ανακούφισης του ψυχικού πόνου τους

Θα ήταν εύκολο να συσχετίσουμε αυτή την τάση με την άνοδο της αυτο-προβολής, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία, έχει επιτέλους εκλείψει – σε μεγάλο βαθμό – και οι άνθρωποι μπορούν να μιλούν ανοιχτά για αυτό και να λαμβάνουν την απαραίτητη βοήθεια από ειδικούς.

Είναι ενθαρρυντική η κατάσταση;

Όμως η εμφάνιση αυτών των συμπτωμάτων σε εκατομμύρια νέους ανθρώπους, σχεδόν ταυτόχρονα και κατά τη διάρκεια ενός οικονομικού κυκλώνα που χαρακτηρίζεται από απαισιοδοξία και επισφάλεια (η λεγόμενη «επιδημία ψυχικής υγείας»), ωθεί πολλούς ειδικούς να πιστεύουν ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια συλλογική και γενικευμένη δυσφορία, η οποία, σύμφωνα με τα λόγια του φιλοσόφου Amador Fernández-Savater, «προκαλείται από μια τριπλή κατάρρευση: ψυχική, κοινωνική και οικολογική».

Εν μέσω αυτής της κρίσης, το ερώτημα είναι αν οι άνθρωποι ζητούν βοήθεια από τους θεραπευτές και αν η θεραπεία τους βοηθάει. Η κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι ενθαρρυντική: μελέτες προειδοποιούν ότι η αύξηση των θεραπειών ψυχικής υγείας δεν οδήγησε σε βελτίωση της ψυχολογικής ευημερίας των πολιτών.

Η ψυχιατρική είναι ο πιο αμφιλεγόμενος κλάδος της ιατρικής. Ιστορικά θεωρήθηκε ως δίκοπο μαχαίρι, διότι σε ορισμένα πλαίσια (ιδίως πολιτικά) λειτούργησε ως μέσο ελέγχου των ασθενών αντί της ανακούφισης του ψυχικού πόνου τους.

Πρόσφατα, ο Ολλανδός ψυχίατρος και επιστήμονας Jim Van Os εξήγησε στην EL PAÍS: «Υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη ετερογένεια και ποικιλομορφία για να χωρέσουν οι άνθρωποι σε μια διάγνωση».

«Άγχος», «τραύμα» και «red flags»

Οι ειδικοί αναζητούν εδώ και δεκαετίες νευροβιολογικούς δείκτες για τις ψυχικές ασθένειες- δείκτες που θα επέτρεπαν την ταύτιση των ψυχικών νόσων με άλλες ασθένειες και θα επιβεβαίωναν την καταλληλότητα των τυποποιημένων φαρμακολογικών θεραπειών.

Ωστόσο, μέχρι στιγμής τα στοιχεία αυτά δεν έχουν προκύψει και η συμπεριφορά των ασθενών εξακολουθεί να αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα κατά τη διάγνωση. «Για τη συντριπτική πλειονότητα των ψυχικών παθήσεων δεν έχουν βρεθεί βιολογικοί δείκτες, οπότε δεν έχουμε καμία βιολογική εξέταση για να επαληθεύσουμε κάθε είδους ψυχιατρική διάγνωση», εξήγησε το 2022 ο Βρετανός ψυχολόγος James Davies στην EL PAÍS.

Αυτό μας οδηγεί σε ένα άλλο σημαντικό σύγχρονο παράδοξο σχετικά με τη θεραπεία: όταν αυτή γίνεται πιο ορατή στη ζωή μας και όροι όπως «άγχος», «τραύμα» και « red flags» γίνονται πιο δημοφιλείς, τότε ακριβώς υπήρξε μια στροφή ενάντια στην ψυχανάλυση, η οποία αναπτύχθηκε από τον Σίγκμουντ Φρόυντ και αργότερα από τον Ζακ Λακάν.

Τουλάχιστον, αυτό συνέβη σε ορισμένους χώρους, όπως τα νοσοκομεία και τα πανεπιστημιακά τμήματα, τα οποία βασίζονται εδώ και χρόνια στη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία και τα φαρμακευτική θεραπεία.

Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην EL PAÍS το 2023, ο ψυχίατρος και βιολόγος Cristian Llach αναρωτήθηκε: «Θα έρθει η μέρα που οι ψυχίατροι θα σταματήσουν να ερμηνεύουν υποκειμενικά, να αυτοσχεδιάζουν και να λειτουργούν μέσω της δοκιμής και του λάθους; Αυτά είναι ερωτήματα που ξεφεύγουν από τα προπύργια της διανόησης: τα εργαστήρια, τα πανεπιστήμια και τους ερευνητικούς κύκλους. Θα καταφέρουν όμως ποτέ να φτάσουν στις κλινικές ψυχικής υγείας;».

Η mainstream θεραπεία

Ωστόσο, δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ότι η κακή ψυχική υγειά, οφείλεται κατά κύριο λόγο στον καπιταλισμό και στα δεινά που φέρει στον σύγχρονο δυτικό κόσμο. Μάλιστα, κάποιοι υποστηρίζουν πως σε κάποιες περιπτώσεις δεν χρειάζεται ψυχοθεραπεία, αλλά συνδικαλισμός. Για άλλους βέβαια, αυτά τα δυο είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό αλλά μπορούν να συνδιαστούν.

«Αυτό που σήμερα χαρακτηρίζεται ως κατάθλιψη, είναι μάλλον μια γενικευμένη εγκατάλειψη», λέει ο Fernández-Savater.

«Χιλιάδες άνθρωποι ζητούν άδεια από την εργασία τους λόγω κατάθλιψης και, στην πραγματικότητα, η κακή τους διάθεση έχει να κάνει με τις κακές συνθήκες εργασίας, μια δουλειά χωρίς νόημα, μια σκατοδουλειά, όπως λέει ο David Graeber».

»Είναι σύνηθες να διαβάζει κανείς στο Χ ότι η θεραπεία είναι άχρηστη απέναντι σε αυτά τα ζητήματα και ότι «ένας εργαζόμενος δεν χρειάζεται θεραπεία, αλλά να ενταχθεί σε ένα συνδικάτο», συνεχίζει ο Fernández-Savater.

«Αυτό που σημαίνει αυτή η εναλλακτική λύση είναι ότι τα «κακά» είναι αντικειμενικά-δομικά. Πιστεύω ότι η κατάσταση είναι πιο σύνθετη: η κακοδαιμονία δεν έχει μόνο αντικειμενικά αίτια, αλλά προέρχεται από τη σχέση με τον κόσμο, με την εσωτερίκευση των λογικών της απόδοσης και της ανταγωνιστικότητας».

Ο Gonzalez σημειώνει: «Μερικές φορές ο ασθενής χρειάζεται και τα δύο, επειδή ο λόγος για τον οποίο προκύπτει [η κακή ψυχική υγεία] οφείλεται σε ασυνείδητα στοιχεία».

Για τον Pérez, δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο ο πολιτικός ακτιβισμός και η θεραπεία δεν μπορούν να είναι συμβατοί, το αντίθετο μάλιστα: «Αυτό που δουλεύω στη θεραπεία έχει να κάνει με το πώς η δομή έχει αναπτύξει την υποκειμενικότητά μου, αλλά στο σωματείο κάνω κάτι άλλο, ο κοινωνικός αγώνας είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Ένα άλλο ερώτημα είναι αν η θεραπευτική κουλτούρα έχει μετατραπεί σε μέσο ελέγχου, με αυτό συμφωνώ απόλυτα, διότι η κυρίαρχη θεραπεία, η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία έχει πολύ «δεν είναι αυτό που συμβαίνει, αλλά το πώς το βλέπεις», αφού δουλεύει με σκέψεις και συμπεριφορές. Εκεί υπάρχει πολλή ενοχοποίηση».

Επιπροσθέτως, κάποιοι άνθρωποι θεωρούν ότι η σημερινή θεραπεία είναι έτσι διαμορφωμένη ώστε να είναι ακίνδυνη για το σύστημα και λιγότερο χρήσιμη για την επίλυση των προβλημάτων των ασθενών.

Ο ψυχολόγος απαντά: «Τελικά, αυτό που κάνει η mainstream θεραπεία είναι να σε προσαρμόζει έτσι ώστε να συνεχίσεις να παράγεις, και είναι εντελώς αβλαβής για το σύστημα, επειδή δεν σε βοηθάει να αναλύσεις την πραγματικότητα».

*Με πληροφορίες από: El Pais | ENRIQUE REY | Kεντρική φωτογραφία θέματος: Annie Hall | YouTube