O Βαν Γκογκ απολάμβανε δυο πράγματα όταν ήταν σπίτι του: Το κάπνισμα πίπας και τον καφέ

Αυτό εξηγεί την εξέχουσα καφετιέρα που απεικονίζεται σε μια νεκρή φύση που δημιουργήθηκε στην κουζίνα του Κίτρινου Σπιτιού.

Την είχε αγοράσει μόλις λίγες ημέρες νωρίτερα, για να εξοπλίσει το νέο του σπίτι στην Αρλ.

Το «Still life with Coffee Pot» φιλοτεχνήθηκε στις 16-17 Μαΐου 1888, δύο ημέρες κατά τις οποίες έβρεχε και έπρεπε να εργαστεί σε εσωτερικό χώρο.

Η «αναζωογονητική του επίδραση»

Στο Κίτρινο Σπίτι ο Βίνσεντ είχε επιτέλους βρεί ένα οικείο καταφύγιο, αφού για πολλά χρόνια ζούσε σε κοινόβια ή σε ταπεινά ενοικιαζόμενα δωμάτια. Γράφοντας στον αδελφό του Τεό στις 10 Μαΐου 1888, ανέφερε ότι «αγόρασε ό,τι χρειάζεται για να φτιάξει λίγο καφέ ή χυμό στο σπίτι, καθώς και δύο καρέκλες και ένα τραπέζι». Πιθανώς πάνω σε αυτό το τραπέζι συγκρότησε τη σύνθεση του έργου.

Το διακοσμημένο φλιτζάνι στα δεξιά, τοποθετημένο σε ένα πορτοκαλί πήλινο πιατάκι, είναι majolica, ένα μοντέρνο σκεύος του τέλους του 19ου αιώνα, όπως και η μεγάλη κανάτα στα δεξιά

Ο καφές διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην οικογενειακή ζωή του Βίνσεντ. Έναν μήνα μετά την ολοκλήρωση του πίνακα έγραψε στην αδελφή του Γουίλ, παραδεχόμενος ότι έπινε «μεγάλες ποσότητες κακού καφέ», απολαμβάνοντας την «αναζωογονητική του δραση».

Στον Τεό, ανέφερε τη σημασία «μιας πίπας ή ενός μαύρου καφέ με κονιάκ». Αργότερα την ίδια χρονιά συνέστησε στον Παριζιάνο φίλο του και καλλιτέχνη, Εμίλ Μπερνάρ, ότι πρέπει «να καπνίζεις την πίπα σου και να πίνεις τον καφέ σου με την ησυχία σου», προκειμένου να ζωγραφίζεις καλά.

Ο Βαν Γκογκ, όπως και ο Μπερνάρ, χρησιμοποίησε σκόπιμα το κίτρινο για να κάνει αντίθεση με το χρώμα του τραπεζομάντηλου. Το τραπεζομάντιλο του Βαν Γκογκ είχε αρχικά έντονο μπλε χρώμα, αλλά η χρωστική ουσία έχει πλέον ξεθωριάσει

Το σκούρο μπλε εμαγιέ σκεύος στο έργο του Βαν Γκογκ αποτελούνταν από δύο μέρη: το βραστό νερό θα χυνόταν στο στενότερο επάνω μέρος, με τους κόκκους του καφέ να τοποθετούνται από κάτω σε ένα εσωτερικό μεταλλικό φίλτρο, και στη συνέχεια το ρόφημα θα έσταζε προς τα κάτω στο βολβοειδές δοχείο.

The Blue Coffee Pot

Ο Βαν Γκογκ χρησιμοποιούσε την πίσω ισόγεια κουζίνα του Κίτρινου Σπιτιού ως στούντιο, οπότε όλα τα αντικείμενα της νεκρής φύσης θα ήταν άμεσα διαθέσιμα. Δίπλα στην καφετιέρα, δεσπόζει μια γαλατιέρα, η οποία έχει ταυτοποιηθεί από την ιστορικό τέχνης Alexandra van Dongen ως έργο των τελών του 19ου αιώνα από το εργοστάσιο Sarreguemines.

Δύο φλιτζάνια καφέ εμφανίζονται στον πίνακα, υποδηλώνοντας την άφιξη ενός επισκέπτη. Το μπλε ρουαγιάλ στα αριστερά έχει χρυσό περίγραμμα. Το διακοσμημένο φλιτζάνι στα δεξιά, τοποθετημένο σε ένα πορτοκαλί πήλινο πιατάκι, είναι majolica, ένα μοντέρνο σκεύος του τέλους του 19ου αιώνα, όπως και η μεγάλη κανάτα στα δεξιά. Δύο πορτοκάλια και τρία λεμόνια συμπληρώνουν τη σύνθεση.

Μια ελαφρώς διαφορετική καφετιέρα εμφανίζεται σε έναν πίνακα, με τίτλο The Blue Coffee Pot, του συναδέλφου του Βαν Γκογκ, Μπερνάρ.

Τον Ιούνιο του 1888 ο Βαν Γκογκ έστειλε στον Μπερνάρ ένα σκίτσο του δικού του πίνακα με έγχρωμες σημειώσεις, το οποίο ίσως ενέπνευσε τον φίλο του να ζωγραφίσει τη δική του εκδοχή (τα τραπέζια τους βρίσκονται στην ίδια γωνία).

Φαίνεται όμως πιο πιθανό ότι η νεκρή φύση του Μπερνάρ είχε στην πραγματικότητα φιλοτεχνηθεί λίγους μήνες νωρίτερα και ότι ο Βαν Γκογκ την είχε δει στο Παρίσι λίγο πριν από την αναχώρησή του για την Προβηγκία. Αν είναι έτσι, το μικρό σκίτσο του Βαν Γκογκ αντιπροσώπευε μια αναγνώριση του χρέους του προς τον Μπερνάρ.

Το πορτοκαλί περίγραμμα

Το κιτρινωπό φόντο της νεκρής φύσης του Βαν Γκογκ θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι απεικόνιζε έναν τοίχο του Κίτρινου σπιτιού, αλλά αυτό ήταν το χρώμα του εξωτερικού χώρου- το εσωτερικό του ήταν κατάλευκο.

Ο Βαν Γκογκ, όπως και ο Μπερνάρ, χρησιμοποίησε σκόπιμα το κίτρινο για να κάνει αντίθεση με το χρώμα του τραπεζομάντηλου. Το τραπεζομάντιλο του Βαν Γκογκ είχε αρχικά έντονο μπλε χρώμα, αλλά η χρωστική ουσία έχει πλέον ξεθωριάσει σε μια λευκή απόχρωση.

Όπως εξήγησε ο Βαν Γκογκ στον Μπερνάρ, η νεκρή φύση με την καφετιέρα αντιπροσώπευε μια συμπληρωματική «παραλλαγή του μπλε που ζωντανεύει από μια σειρά κίτρινων που κυμαίνονται μέχρι το πορτοκαλί».

Αυτό που είναι μοναδικό σε όλο το έργο του Βαν Γκογκ είναι το πορτοκαλί περίγραμμα που ζωγράφισε γύρω από την εικόνα και στη συνέχεια το λευκό «ψεύτικο» πλαίσιο στο εξωτερικό μέρος του καμβά.

Όταν τοποθετούνταν σε έναν ασβεστωμένο τοίχο, αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την ανάμειξη της εικόνας με την περιβάλλουσα ατμόσφαιρα και την αρχιτεκτονική. Είναι πιθανό ότι όταν τελείωσε το έργο, ο Βαν Γκογκ το κρέμασε αμέσως στην κουζίνα του.

Ίσως ήπιε πολύ καφέ

Ο Βαν Γκογκ ήταν ευχαριστημένος με τον πίνακα, υπογράφοντάς τον με ένα εμφανές «Βίνσεντ» με κόκκινο χρώμα στην επάνω αριστερή γωνία. Μαζί με τον πίνακα «Συγκομιδή» (Ιούνιος 1888), παρατήρησε ότι η νεκρή φύση «σκοτώνει απολύτως όλα τα υπόλοιπα» έργα του στην Αρλ.

Το 1972 το έργο «Still life with Coffee Pot» αγοράστηκε από τον Βασίλη και την Ελίζα Γουλανδρή. Ο Βασίλης, Έλληνας εφοπλιστής, πέθανε το 1994, ενώ το 2000 απεβίωσε η σύζυγός του, και ο πίνακας ανήκει πλέον στο οικογενειακό ίδρυμα.

Το μουσείο τους, που διοικείται από το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, άνοιξε στην Αθήνα το 2019, με τη νεκρή φύση να αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σημεία του.

Όσο για τον Βαν Γκογκ, ίσως ήπιε πολύ καφέ. Τον Μάρτιο του 1889, λίγους μήνες αφότου είχε ακρωτηριάσει το αυτί του, ο Βίνσεντ έγραψε στον Τεό για να του μεταφέρει συμβουλές που είχε λάβει από τον δρα Φελίξ Ρέι, ο οποίος τον παρακολουθούσε στο νοσοκομείο της Αρλ: «Ο Ρέι λέει ότι αντί να τρώω αρκετά και τακτικά, συντηρούμαι κυρίως με καφέ και αλκοόλ. Τα παραδέχομαι όλα αυτά».

*Με πληροφορίες από: The Art Newspaper | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Public Domain | Wikimedia Commons