Το να είσαι δημοσιογράφος στο Μεξικό μπορεί να είναι μια εμπειρία ζωής ή θανάτου

Αν πρόκειται να γυρίσει κάποιος σκηνοθέτης ένα ντοκιμαντέρ για τον κίνδυνο, πρέπει να φτάσει την κάμερά του σε τολμηρά μέρη. Πρέπει να τη στρέψει σε μοχθηρά πρόσωπα, που κάνουν θρασύτατα πράγματα με τρομερή ευκολία και να αποτυπώσει ένα επίπεδο αυθεντικότητας απαραίτητο για μια αξιόπιστη ταινία.

Αυτή ήταν η σκέψη για το συνεργείο του «State of Silence», το οποίο διερευνά τις υπαρξιακές απειλές που αντιμετωπίζουν οι δημοσιογράφοι στο Μεξικό. Στο τεταμένο εναρκτήριο τμήμα του ντοκιμαντέρ, η ομάδα συνόδευσε τον δημοσιογράφο Jesús Medina σε μια νυχτερινή αναζήτηση παράνομων υλοτόμων, οι οποίοι έκοβαν δέντρα σε ένα απομακρυσμένο δάσος στην πολιτεία Morelos.

Όταν ο Medina, με την κάμερά του στο χέρι, συνάντησε έναν ανυποψίαστο παραβάτη, ήταν πλήρως μεταμφιεσμένος και κρατούσε ένα αλυσοπρίονο που έκανε τρομερό θόρυβο.

Σύμφωνα με την Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων, η οποία διατηρεί γραφείο στην Πόλη του Μεξικού, περίπου 140 δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί εν ώρα εργασίας από το 2000 και άλλοι παραμένουν αγνοούμενοι

Δείτε το τρέιλερ του State of Silence 

Αλλαγή προσέγγισης

Καθώς ο Medina ξεκινούσε τη συνέντευξή του με τον υλοτόμο, το κινηματογραφικό συνεργείο βρισκόταν λίγα βήματα πίσω του, καταγράφοντας τη σκηνή, ενώ και οι δύο άνδρες έκαναν την επικίνδυνη δουλειά τους, και καθώς ο δημοσιογράφος -που ήταν μαθημένος σε επισφαλείς αποστολές- αποκλιμάκωνε την κατάσταση σε μια επαγγελματική συζήτηση μεταξύ δύο ειδικών.

«Μερικές φορές δεν έχεις άλλη επιλογή εργασίας και πρέπει να το κάνεις αυτό από ανάγκη», εξήγησε ο υλοτόμος. Ο Medina κατάλαβε το νόημα, και η ιστορία του μεταμορφώθηκε απαλά σε ένα διαφοροποιημένο προφίλ ενός εργάτη που μοχθεί για να συντηρήσει την οικογένειά του, παρά τους κινδύνους.

«Και η κάμερά μας απλώς κατά κάποιον τρόπο το αποτύπωσε αυτό», δήλωσε ο σκηνοθέτης Santiago Maza. «Και ήταν πολύ ανθρώπινο και συμπαθητικό, για τα καλά και για τα χειρότερα».

Δολοφονίες δημοσιογράφων σε αγροτικές περιοχές

Αυτός ο ρυθμός της τοποθέτησης επικίνδυνων σκηνών και της εξατομίκευσης των κύριων χαρακτήρων τους καθορίζει το «State of Silence». Η ταινία, η οποία κάνει πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Tribeca στις 10 Ιουνίου, διερευνά ένα ζοφερό θέμα: τις ανεξέλεγκτες δολοφονίες δημοσιογράφων σε αγροτικές περιοχές του Μεξικού.

Σύμφωνα με την Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων, η οποία διατηρεί γραφείο στην Πόλη του Μεξικού, περίπου 140 δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί εν ώρα εργασίας από το 2000 και άλλοι παραμένουν αγνοούμενοι, καθιστώντας το Μεξικό την πιο επικίνδυνη χώρα για το επάγγελμα στο δυτικό ημισφαίριο.

Σε περισσότερο από το 90% των περιπτώσεων, κανείς δεν έχει λογοδοτήσει για τα εγκλήματα, δήλωσε ο Jan-Albert Hootsen, εκπρόσωπος της επιτροπής στο Μεξικό, ο οποίος χαρακτήρισε το στατιστικό αυτό στοιχείο ως «αστρονομικά υψηλό ποσοστό ατιμωρησίας».

O ελεύθερος Τύπος είναι η επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων

Το «State of Silence» αναπτύχθηκε από την La Corriente del Golfo, μια εταιρεία παραγωγής που ιδρύθηκε από τον Diego Luna και τον Gael García Bernal, δύο Μεξικανούς ηθοποιούς που έγιναν διάσημοι με την ταινία του 2001 «Y Tu Mamá También» («Θέλω και τη Μαμά σου»). Η εταιρεία έχει παράξει αφηγηματικές ταινίες μεγάλου μήκους και ντοκιμαντέρ με σκοπό να ρίξει φως σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα.

Ο Luna είναι ένας ειλικρινής υπερασπιστής των δημοσιογράφων, προβάλλοντας συχνά τη θεμελιώδη ιδέα ότι ο ελεύθερος Τύπος και οι πληροφορίες που παρέχει είναι το κλειδί για την επίλυση των προβλημάτων κοινωνικής ανισότητας και βίας που μαστίζουν μέρη του Μεξικού.

Αυτή η ελευθερία απειλείται συνεχώς στη χώρα, λέει ο Luna. Και το πρόβλημα γίνεται όλο και χειρότερο, παρόλο που οι τηλεοπτικές ειδησεογραφικές εκπομπές, οι εφημερίδες και οι ειδησεογραφικοί ιστότοποι του διαδικτύου αναφέρουν τη βία, με μεγάλη ανησυχία, κάθε φορά που συμβαίνει.

Καρτέλ και διεφθαρμένη κυβέρνηση

«Φτάνουμε στο σημείο να εξομαλύνουμε αυτό που συμβαίνει για τους δημοσιογράφους στη χώρα μου», δήλωσε ο Luna, στους New York Times, σε τηλεφωνική συνέντευξη από την Ουρουγουάη, όπου γυρίζει μια ταινία.

Η λύση του: η δημιουργία μιας τηλεοπτικής σειράς που θα καταγράφει επί τόπου το χρονικό των δημοσιογράφων καθώς εργάζονται. Ο Luna είπε ότι η σειρά θα προσωποποιούσε τις ιστορίες των δημοσιογράφων, ώστε το κοινό να τους βλέπει ως πραγματικούς ανθρώπους και όχι ως απλές στατιστικές, και θα το βοηθούσε να καταλάβει πώς η βία των καρτέλ, που διευκολύνεται ευρέως από τη διαφθορά της κυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα, λογοκρίνει την ενημέρωση των μέσων ενημέρωσης.

Αλλά τα μεξικανικά τηλεοπτικά δίκτυα «δεν θα το άγγιζαν», δήλωσε ο Maza, ο οποίος εργάζεται στην La Corriente del Golfo ως υπεύθυνος ανάπτυξης περιεχομένου και ανέλαβε καθήκοντα σκηνοθέτη στο ντοκιμαντέρ.

Ασφαλείς αλλά δυστυχισμένοι

Η ομάδα, τελικά, αποφάσισε να κάνει μια μεγάλου μήκους ταινία και να ελπίζει στη διανομή. Η μορφή άλλαξε, αλλά η υπόθεση παρέμεινε η ίδια. Το αποτέλεσμα ήταν το «State of Silence», το οποίο επικεντρώνεται στις εμπειρίες τεσσάρων δημοσιογράφων που έχουν αντιμετωπίσει πολλαπλές απειλές και έχουν χάσει στενούς συναδέλφους τους από τη βία, αλλά συνεχίζουν να κυνηγούν ιστορίες.

Εκτός από τον Medina, η ταινία παρακολουθεί τον Marcos Vizcarra στη Σιναλόα και το ζευγάρι δημοσιογράφων María de Jesús Peters και Juan de Dios García Davish από την Τσιάπας.

Η ιστορία του ζευγαριού ξεκινά σε ένα μικρό, απλό σπίτι σε μια αγροτική περιοχή της Νότιας Καλιφόρνιας, όπου αυτοί, μαζί με την έφηβη κόρη τους, έχουν μετεγκατασταθεί με την υποστήριξη του Μηχανισμού Προστασίας Υπερασπιστών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Δημοσιογράφων, ενός προγράμματος που έχει αναπτύξει η μεξικανική κυβέρνηση για να βοηθήσει τους πολίτες που απειλούνται.

Εκεί, είναι ασφαλείς αλλά δυστυχισμένοι. Δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους και η de Jesús Peters βρίσκεται μακριά από την άρρωστη μητέρα της στο σπίτι.

Πολιτικές και καλλιτεχνικές δηλώσεις

Το «State of Silence» αποτυπώνει την απογοήτευση και την απομόνωσή της στις Ηνωμένες Πολιτείες και την ακολουθεί καθώς αποφασίζει ότι έχει βαρεθεί την εξορία και πρέπει να επιστρέψει στο Μεξικό, ακόμη και αν είναι πολύ επικίνδυνο για την οικογένειά της να την ακολουθήσει.

Το κινηματογραφικό συνεργείο τη συνοδεύει στη διαδρομή της με το λεωφορείο πίσω στην Τσιάπας και στην επιστροφή της για ρεπορτάζ στο πεδίο.

Το «State of Silence» ακροβατεί ανάμεσα πολιτικές όσο και καλλιτεχνικές δηλώσεις. Χρησιμοποιώντας μαρτυρίες δημοσιογράφων και συντακτών, μαζί με αποσπάσματα τηλεοπτικών ειδήσεων και πλάνα από δημόσιες ομιλίες, η ταινία κατηγορεί την κυβέρνηση, όσο και τις εγκληματικές συμμορίες, για τη βάναυση μεταχείριση των δημοσιογράφων. Πολλοί τοπικοί αξιωματούχοι έχουν εξαγοραστεί από τα καρτέλ και οι δημοσιογράφοι δεν έχουν πού να απευθυνθούν όταν συμβαίνουν επιθέσεις. Το πρόγραμμα μετεγκατάστασης των δημοσιογράφων είναι ένας επίδεσμος που δεν αντιμετωπίζει το πραγματικό πρόβλημα της δίωξης των εγκλημάτων.

Και το πρόβλημα γίνεται όλο και χειρότερο, παρόλο που οι τηλεοπτικές ειδησεογραφικές εκπομπές, οι εφημερίδες και οι ειδησεογραφικοί ιστότοποι του διαδικτύου αναφέρουν τη βία

Οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζονται ως εχθροί του λαού

Κοντά στο τέλος της ταινίας, υπάρχουν πλάνα από τον πρόεδρο του Μεξικού, Andrés Manuel López Obrador, η κυβέρνηση του οποίου είχε μια αμφιλεγόμενη σχέση με τα μέσα ενημέρωσης, παραπονούμενος ότι ο Τύπος είναι «εναντίον μας». Ο υπαινιγμός του ντοκιμαντέρ είναι ότι οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζονται ως εχθροί του λαού και οι θρασύτατοι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν φιλτράρονται από την κορυφή.

«Ποιος νοιάζεται για τη ζωή ενός δημοσιογράφου αν το αφεντικό λέει ότι είναι απόβρασμα;» αναρωτιέται ο Vizcarra στο ντοκιμαντέρ.

Ως επί το πλείστον, ο Maza επιμένει στα γεγονότα, μέχρι που σκόπιμα δεν το κάνει, μοντάροντας στην ταινία σύντομα και μυστηριώδη τμήματα όπου ένα υγρό στάζει στην οθόνη. Ξεκινάει ως μια σταγόνα πάνω σε δέντρα σε μια δασώδη περιοχή, στη συνέχεια μεγαλώνει με την πάροδο του χρόνου, αναβλύζοντας σαν να πρόκειται μια μέρα να καταναλώσει ένα ολόκληρο δάσος. Είναι αίμα ή πετρέλαιο ή πίσσα;

Ο σκηνοθέτης αρνείται να πει, αποκαλύπτοντας μόνο ότι πρόκειται για έναν «λεκέ», μια μεταφορά για την ασταμάτητη βία, και ότι είναι ελεύθερος ως καλλιτέχνης -όχι ως δημοσιογράφος- να παίξει με την πραγματικότητα.

«Αυτός ο λεκές θα μας περιβάλλει»

«Νομίζω ότι αν πατήσουμε τα σωστά κουμπιά ή κάνουμε μασάζ στο κοινό με τον σωστό τρόπο, μπορεί να επενδύσει περισσότερο στην ταινία», λέει ο Maza.

Το «State of Silence» έχει ένα στοιχείο τρόμου, αλλά δεν μετατρέπεται σε ταινία τρόμου. Αντίθετα, είπε ο Maza, πρόκειται για μια εναλλακτική μέθοδο απεικόνισης μιας επικίνδυνης κατάστασης με έναν τολμηρό τρόπο, που ίσως δεν διαφέρει και πολύ από την καταγραφή υλικού κατά τη διάρκεια του σκοτεινού ταξιδιού ενός δημοσιογράφου στο δάσος τη νύχτα.

«Αυτός ο λεκές, ό,τι κι αν είναι, μια μέρα θα ξυπνήσουμε και θα μας περιβάλλει», είπε.

*Με στοιχεία από nytimes.com