Σωτήρης Πατατζής: Ένας ρομαντικός περίεργος

Στις 7 Ιουνίου 1991 έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 74 ετών, ο Σωτήρης Πατατζής, αξιομνημόνευτος μεσσήνιος λογοτέχνης, θεατρικός συγγραφέας, μεταφραστής και δημοσιογράφος.

«ΤΑ ΝΕΑ», 8.6.1991, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Πατατζής, ο οποίος είχε γεννηθεί στην κωμόπολη της Μεσσήνης (ευρέως γνωστή ως Νησί), σπούδασε νομικά και αγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης.

Το 1946 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο, τη συλλογή διηγημάτων «Ματωμένα χρόνια». Το 1948 έγραψε το πρώτο του θεατρικό έργο, την «Επιστροφή από το Μπούχενβαλντ». Έκτοτε καλλιέργησε εκ παραλλήλου την πεζογραφία και το θέατρο.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 21.12.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στα δημιουργήματά του ανήκουν, μεταξύ άλλων, τα πεζογραφήματα «Μεθυσμένη πολιτεία» (μυθιστόρημα που μεταφέρθηκε επιτυχώς στη μικρή οθόνη), «Νεράιδα του βυθού», «Πένθιμο εμβατήριο», «Χαμένος παράδεισος», όπως και τα θεατρικά έργα «Δον Καμίλο» και «Ο καλός στρατιώτης Σβέικ» (εξαίρετες διασκευές των γνωστών ομότιτλων συγγραφικών έργων), «Ο Διάκος», «Παράβαση καθήκοντος», «Νατάσα», «Φάουστ έτος μηδέν», που παίχτηκαν από διάφορους θιάσους.

Ο Πατατζής υπήρξε εκλεκτός συνεργάτης του «Ταχυδρόμου» επί ιστορικών θεμάτων — η σειρά δημοσιευμάτων του υπό το γενικό τίτλο «Η ιστορία όπως δεν εγράφη» άφησε εποχή.

Άνθρωπος ευαίσθητος και σεμνός, βαθιά καλλιεργημένος και στοχαστικός, με αίσθηση και του δραματικού και του κωμικού, ο ενταγμένος στον αποκαλούμενο προοδευτικό χώρο Πατατζής δε δίστασε να αναμετρηθεί με τους κάθε λογής φανατισμούς.

Σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στη δημοσιογράφο Ισαβέλλα Παπαζήση (1943-2002) και την εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 9 Νοεμβρίου 1980, ο —πικραμένος και απογοητευμένος τότε— Πατατζής είχε δηλώσει, ανάμεσα σε πολλά άλλα, τα ακόλουθα:

«Η Επανάσταση ήταν για μας όνειρο που μας απογοήτευσε. Δεν έφυγα εγώ από την Επανάσταση. Εκείνη έφυγε από μένα. Πέταξε και πήρε μαζί και τα όνειρά μας. Πώς μπορώ να το κρύψω; Το άσπρο το χαρτί δεν σηκώνει ψευτιές. Παλιά πίστευα πως μπορούσα να φτιάξω τον κόσμο, και μάλιστα σύντομα. Τώρα δεν το πιστεύω.

Αυτόν τον καιρό ασχολούμαι μ’ ένα δοκίμιο για την αισθητική, προσπαθώντας να δώσω αυτό που ονομάζω η μεγάλη της περιπέτεια. Έχει σχέση μ’ όλα αυτά. Γιατί στις μέρες μας αυτό που γίνεται είναι τρομερό κι έχει βυθίσει ειδικά τους νέους σε σύγχυση. Σε παγκόσμια κλίμακα.

Βλέπεις να προβάλλονται διάφορες αξίες (συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφοι κ.ά.) κι ο κόσμος δέχεται αυτά που του προσφέρουν σαν σωστά και καλά, χωρίς να τα ελέγξει. Έτσι όπως τα σερβίρει η καταναλωτική κοινωνία.

Είναι κρίμα, αλλά ο άνθρωπος δεν μπόρεσε να βρει μια ανθρώπινη λύση και να οργανώσει την κοινωνική του ζωή. Αυτή τη γεύση της αποτυχίας νιώθω βαθιά μέσα μου. Τότε πιστεύαμε κι ελπίζαμε πως θα κάναμε καλύτερη τη ζωή μας. Μετά από κάθε πόλεμο περιμέναμε πως θα έφτιαχναν τα πράγματα και τα παιδιά μας θα έτρωγαν με χρυσά κουτάλια. Και ήμασταν γεμάτοι όνειρα και ψευδαισθήσεις, που τα σύντριψαν άλλοτε η βία κι άλλοτε η καταναλωτική κοινωνία.

Δεν υπάρχουν πια περιθώρια για όνειρα. Για να έχεις τέτοια περιθώρια, πρέπει να έχεις και πλούσιο συναισθηματικό κόσμο. Δεν πρέπει να προσφέρονται όλα έτοιμα, γιατί τότε τι θα έχεις να ονειρεύεσαι; Πάρτε για παράδειγμα τον έρωτα. Είναι τόσο εύκολη σήμερα υπόθεση, που τι περιθώρια έχεις να τον ονειρευτείς;

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9.11.1980, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο τρόπος που ενεργούμε σήμερα είναι παράλογος. Δεν υπάρχουν οι υποδομές, αν θέλετε. Ούτε στην κοινωνία ούτε στην παιδεία ούτε στην οικονομία. Ο αγώνας δεν γίνεται για την επιβίωση, όπως παλιότερα. Είναι αγώνας για μεγαλύτερη καλοπέραση. Η τεχνολογική εξέλιξη όχι μόνο άφησε πίσω τον άνθρωπο, αλλά τον έκανε να ξεκόψει κι από τη φύση. Κι αφού ξεπέρασε τις στοιχειώδεις του ανάγκες, τα επόμενα όνειρα περιστρέφονται γύρω από τα καταναλωτικά αγαθά, που εκ των πραγμάτων είναι καμωμένα για να εξυπηρετούν την καταναλωτική κοινωνία. Ονειρεύονται σήμερα οι νέοι μια μοτοσυκλέτα ή ένα σπορ αυτοκίνητο. Και η κοινωνία υποδαυλίζει αυτό το πάθος. Που όμως τι σχέση έχει με την ευγένεια των ονείρων; Είναι ένα πάθος χυδαίο, υλιστικό και ταπεινό, που αποβλέπει στην προσωπική απόλαυση και επίδειξη.

[…]

Είμαστε λαός με δίψα για τη φύση κι αγάπη για τις ρίζες. Κι αν ζούμε έτσι στην πανάθλιά μας πόλη, φταίμε όλοι. Και το αποτέλεσμα; Κανείς πια να μην θέλει να πεθάνει για την αιώνια ειρήνη, ούτε για το μεγαλειώδες όραμα ενός καλύτερου κόσμου. Οι άνθρωποι σήμερα, εκ των πραγμάτων αν θέλετε, κοιτάζουν πρώτα το δικό τους το συμφέρον κι ύστερα το συμφέρον του κόσμου. Η δικιά μας γενιά ήταν ρομαντική, κι ίσως γι’ αυτό απογοητεύτηκε τόσο. Κι αυτή την εμπειρία της αποτυχίας την αφήσαμε και στα παιδιά μας. Και την αίσθηση πως η ιδεολογία σαν καταφύγιο καλή είναι, αλλά όχι σαν κατοικία μόνιμη…

Είμαι ακόμα ρομαντικός, όπως βλέπετε. Αλλά ένας ρομαντικός περίεργος. Χωρίς να πάψω να βλέπω την πραγματικότητα την σημερινή. Κι εύχομαι αυτόν τον ρομαντισμό να τον έχουν όλοι οι άνθρωποι. Χρειάζεται για να θυμόσαστε πως γύρω μας δεν υπάρχει μόνο η χυδαία ροή της πραγματικότητας, αλλά και έξαρση και πάθος και αγάπη και όνειρα…»