Ευρωεκλογές: Θα πούμε την αλήθεια για το Μεταναστευτικό ή θα νικήσει το αφήγημα της Δεξιάς;

Οι ευρωεκλογές είναι εδώ, εν μέσω πολέμων, μαζικών διωγμών κι εγκλημάτων. Διεξάγονται την ώρα που ο πλανήτης κοχλάζει, παιδιά σκοτώνονται κατά χιλιάδες, πόλεις και χωριά εξαφανίζονται απ’ τον χάρτη, άνθρωποι διώκονται για τις ιδέες τους ή επειδή αντιστέκονται ή απλά για να γίνουν μεγαλύτερα τα κέρδη μιας χούφτας άλλων ανθρώπων. Η Δεξιά έχει επενδύσει σε αφηγήματα γύρω από το Μεταναστευτικό και τους ανθρώπους που ξεριζώνονται και προσπαθούν να επιζήσουν – σε αφηγήματα με τα οποία πορεύεται και στις τρέχουσες ευρωεκλογές προσδοκώντας σημαντικά οφέλη.

Σε άρθρο της στον Guardian, η γνωστή δημοσιογράφος Gaia Vince ουσιαστικά «διαμαρτύρεται» για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται το Μεταναστευτικό, υποστηρίζοντας αρχικά ότι το κράτος αποτελεί μια εφεύρεση, ένα γραφειοκρατικό εργαλείο διακυβέρνησης για μια αυθαίρετα καθορισμένη γη, ένα τεχνούργημα που έγινε πειστικό μέσω ενός συγκεκριμένου αφηγήματος. Αν και πολλές χώρες κομπάζουν πως έχουν «πολύ, πολύ παλιά» Ιστορία, στην πραγματικότητα, στη συντριπτική πλειονότητά τους είχαν ανεξάρτητο σύνταγμα μόνο για μερικές δεκαετίες. Εμείς, οι υπήκοοι, είμαστε το αποτέλεσμα χιλιετιών μεταναστεύσεων κυνηγών-τροφοσυλλεκτών του παρελθόντος, κτηνοτρόφων, αγροτών, εμπόρων, φοιτητών, βιομηχάνων – των εποίκων και των αποίκων· των ανθρώπων που εισβάλλουν, φεύγουν, σταυροφορούν, εξερευνούν, περιφέρονται, κάνουν δουλεμπόριο, ξεριζώνονται από τον πόλεμο ή για να δουλέψουν ή για να βρουν την τύχη τους ή ακόμα και την αγάπη τους. Η πυκνή διασύνδεση της ανθρώπινης οικογένειας, η γενετική μας ομοιότητα, σημαίνει ότι, όσον αφορά στη βιολογία μας, δεν υπάρχουν διαφορετικές φυλές. Όλοι μπορούμε να διεκδικήσουμε καταγωγή απ’ όλο τον κόσμο.

Η μετανάστευση θα είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του σημερινού βιοτικού επιπέδου

Ωστόσο, η πολιτική μας έχει εμμονή με διακρίσεις που βασίζονται στην εθνική ταυτότητα. Πολλά από τα επιχειρήματα κατά της μετανάστευσης βασίζονται στην ιδέα ότι υπάρχει μια αληθινή και καθαρή εθνική ταυτότητα, που σημαίνει ότι κάποιοι άνθρωποι «ανήκουν» σε αυτήν ενώ άλλοι όχι. Ο εθνικισμός είναι ιδιαίτερα εμφανής μεταξύ των ακροδεξιών κομμάτων, ακόμη κι αν το μήνυμα έχει αμβλυνθεί από τη «φυλετική ταυτότητα» στην «πολιτιστική ταυτότητα», για να γίνει πιο εύγευστο. Αλλά το «καλώδιο» που μας δένει σε μια συγκεκριμένη γη -η «εθνική ταυτότητα»- μόνο δεδομένο δεν είναι: βασίζεται σε πρόσφατες παλιότερες ή αρχαίες μεταναστεύσεις ή στο πού βρισκόταν η μητέρας σου τη στιγμή της γέννησής σου.

Αυτό που κάνουμε είναι να διαμορφώνουμε τα έθνη μας συνδέοντας ανόμοιους, άσχετους ανθρώπους σ’ ένα είδος συγγένειας, επινοώντας ιστορίες που δημιουργούνται με σκοπό να εμπνεύσουν. Αυτές οι ιστορίες αλλάζουν και προσαρμόζονται ούτως ώστε να παρουσιάζουν ένα εντυπωσιακό κατόρθωμα συνεργασίας. Οι ηγέτες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε αυτό, χρησιμοποιώντας αφηγήματα για να υποστηρίζουν συνεχώς το περιβόητο εθνικό τους σχέδιο. Αξίζει να το θυμόμαστε αυτό, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την ιστορικά παράξενη συναίνεση που έχουν σχηματίσει τα πολιτικά κόμματα γύρω από τη μετανάστευση: ότι η μετανάστευση είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να περιοριστεί.

Σε όλη την 300.000 ετών Ιστορία του είδους μας, η μετανάστευση ήταν ένα ουσιαστικό εργαλείο επιβίωσης και έχει δημιουργήσει από τα θεμέλια το σύστημα του οποίου είμαστε μέλη όλοι μας σήμερα. Η μετανάστευση μας έπλασε, συνδέοντας τα κοινωνικά δίκτυα συνεργασίας μας, συγχωνεύοντας και σφυρηλατώντας νέες πολιτιστικές, τεχνολογικές και συμπεριφορικές καινοτομίες, από γλώσσες μέχρι πόλεις και έθνη. Αυτό μπορεί να είναι δύσκολο να το δει κανείς στο πλαίσιο των σημερινών γεωπολιτικών ταυτοτήτων και περιορισμών, όπου η μετανάστευση παρουσιάζεται ως παρέκκλιση. Αλλά από μια ευρύτερη οπτική γωνία, η ανωμαλία είναι οι εθνικές μας ταυτότητες και τα σύνορά μας. Τα σύνορα, όπου υπήρχαν ιστορικά, ήταν για να κρατούν τους ανθρώπους εντός τους και όχι έξω από αυτά. Αυτή είναι η αλήθεια. Οι ηγέτες ήθελαν απεγνωσμένα να εισάγουν εργατικό δυναμικό για τη γεωργία, τις στρατιωτικές εκστρατείες, τη βιομηχανία και άλλες οικονομικά πεδία. Μεγάλο μέρος της ζωντανής ποικιλομορφίας και του πλούτου των μεγαλύτερων πόλεών μας οφείλεται σε πολιτικές υπέρ της μετανάστευσης, είτε με εξαναγκασμό είτε με πειθώ.

Τι λένε, όμως, οι οικονομολόγοι

Με την κατακόρυφη πτώση των γεννήσεων και τις στάσιμες οικονομίες στην Ευρώπη, οι οικονομολόγοι σε γενικές γραμμές συμφωνούν ότι η μετανάστευση θα είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του σημερινού βιοτικού επιπέδου. Πράγματι, τομείς όπως η υγεία, η κοινωνική περίθαλψη, η γεωργία, τα πανεπιστήμια και τα logistics θα κατέρρεαν χωρίς το εργατικό δυναμικό των μεταναστών. Παράλληλα, είναι επίσης πολύ σαφές ότι η ανθρώπινη μετακίνηση, ιδιαίτερα από τον παγκόσμιο νότο προς τον βορρά, είναι αναπόφευκτη – πράγματι θα αυξηθεί, καθώς η φτώχεια και η κλιματική κρίση διώχνουν τους ανθρώπους από μη βιώσιμα μέρη. Ο ειλικρινής πραγματισμός απαιτεί να διαχειριζόμαστε αυτήν την κατάσταση προς όφελός μας, αντί να την αρνούμαστε ή να προσποιούμαστε ότι μπορούμε να αποτρέψουμε τους εν λόγω ανθρώπους.

Πώς λοιπόν τόσοι πολλοί ηγέτες τοποθέτησαν τους εαυτούς τους σε μια θέση όπου, αριστερά και δεξιά, συμφωνούν ότι πρέπει να μειωθούν οι αριθμοί της μετανάστευσης;

Με απλά λόγια, οι πολιτικοί τοποθέτησαν του μετανάστες στην θέση του κατηγορούμενου για τα οικονομικά προβλήματα που έχουν προκαλέσει οι αποτυχίες της δικής τους πολιτικής. Κατά τη διάρκεια μιας περιόδου μικρής οικονομικής ανάπτυξης, καθώς αναδυόμαστε από το τραύμα μιας πανδημίας και βιώνουμε τις σημερινές υψηλές τιμές των τροφίμων και της ενέργειας, τις τεράστιες ελλείψεις κατοικιών και την εισροή προσφύγων από την Ουκρανία και αλλού, οι άνθρωποι που αισθάνονται φτωχοί, αγνοημένοι ή αφημένοι στην τύχη τους από τις κυβερνήσεις τους είναι εύκολη λεία για ριζοσπαστικά κόμματα με εθνικιστική ατζέντα που υποτίθεται ότι τους δίνουν προτεραιότητα. Αυτοί οι ηγέτες υπόσχονται να επιστρέψουν τη χώρα τους σε μια… ονειρική προ-μεταναστευτική κατάσταση, όταν η ζωή για τους απλούς πολίτες ήταν… ειδυλλιακή.

Τα λαϊκιστικά και εθνικιστικά κόμματα έχουν γίνει πιο δυνατά και τολμηρά την τελευταία δεκαετία. Τα ακροδεξιά κόμματα βρίσκονται στην εξουσία, είναι μέρος της κυβέρνησης ή υποστηρίζουν κυβερνήσεις σε πολλές χώρες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας, της Φινλανδίας, της Ιταλίας, της Ολλανδίας και της Σουηδίας. Καθώς τα ακραία κόμματα έχουν γίνει πιο δημοφιλή, τα φιλελεύθερα δημοκρατικά κόμματα στην Κεντροαριστερά και τη Δεξιά, αντί ν’ αμφισβητούν αφηγήματα μίσους σχετικά με το άσυλο και τη μετανάστευση, απάντησαν μετατοπίζοντας και κατευνάζοντας – υιοθετώντας τις πολιτικές και τη γλώσσα της ριζοσπαστικής Δεξιάς, ελπίζοντας να πάρουν πίσω κομμάτι ψήφων που έχουν απωλέσει. Το μήνυμά τους άρχισε να περιστρέφεται γύρω από «απειλές για την ασφάλεια», εξιδανικεύοντας το ατομικό συμφέρον και προωθώντας μια πολύ κλειστή εκδοχή του εθνικού συμφέροντος. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό έκανε τους ψηφοφόρους να βλέπουν ως μικρή τη διαφορά μεταξύ των πολιτικών των κομμάτων, αλλά και να προτιμούν τα πιο… αυθεντικά ακροδεξιά κόμματα. Το 2021, το 32% των ψηφοφόρων επέλεξε ριζοσπαστικά κόμματα, ενώ ήταν 12% στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

Η συμπόνια έχει παραδοθεί στους «ειδικούς»

Οι τρέχουσες ευρωεκλογές εκτιμάται ότι θα είναι οι πιο κρίσιμες για μια ολόκληρη γενιά. Οι ψηφοφόροι βαθμονομούν εκ νέου τις κοινωνικές μας αξίες και αποφασίζουν για την ανθρωπιά που δείχνουμε ο ένας στον άλλο, με επιπτώσεις όχι μόνο σε περιφερειακό επίπεδο αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι υπάρχει ισχυροποίηση της σκληρής Δεξιάς στις τρέχουσες ευρωεκλογές. Μόλις αυτήν την εβδομάδα, ο Νάιτζελ Φάρατζ ζήτησε «μηδενική» μετανάστευση. Αυτού του είδους η πολιτική θ’ αδράξει κέρδη στην κάλπη. Και τω όντι αντιμετωπίζουμε πραγματικές απειλές για την ασφάλεια, αλλά όχι από όχι από αιτούντες άσυλο. Αντιμετωπίζουμε πραγματικές απειλές από αυτούς που θα μας διχάσουν, που θ’ αρνούντο την κοινή μας ανθρωπιά και θα μας εμπόδιζαν να αντιμετωπίζουμε με λεπτομερείς πολιτικές -και όχι συνθήματα- τις παγκόσμιες κρίσεις στο κλίμα και τα τρόφιμα, την ενέργεια και τη φτώχεια.

Η ΕΕ είναι μια εμπνευσμένη εφεύρεση με τις δικές της αξίες: ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ελευθερία, δημοκρατία, ισότητα, κράτος δικαίου και ανθρώπινα δικαιώματα. Κάθε ένα από αυτά βασίζεται στη συμπόνια. Είναι το ηθικό νόμισμα της ΕΕ και είναι τραγικό που η σημερινή κοσμική της ηγεσία το πολεμάει.

Υπάρχει ένα ηθικό κενό στην καρδιά της πολιτικής ηγεσίας. Ο θεμελιώδης ρόλος των ηγετών είναι να θεραπεύουν τις διαφορές, να μας βοηθούν να φροντίζουμε ο ένας τον άλλον – και τους συμπολίτες μας και τους μελλοντικούς συμπολίτες. Αυτό απαιτεί συμπόνια. Αλλά, κατά κάποιον τρόπο, η συμπόνια είναι πλέον εκτός μόδας. Έχει παραδοθεί στους θρησκευτικούς ηγέτες και τις φιλανθρωπικές οργανώσεις -στους «ειδικούς»- και όχι σε αυτούς που έχουν νόμιμη εξουσία να κυβερνούν.

Η ακροδεξιά πολιτική χαρακτηρίζεται από μισαλλοδοξία, έχθρα, φόβο, ανομία και ασέβεια προς τους δημοκρατικούς κανόνες και τις διεθνείς συμφωνίες. Ο φόβος έχει διαβρωτική δύναμη, αλλά η συμπόνια χαρίζει στους ανθρώπους μια μεγάλη ιστορία – για να βρουν πίστη και ν’ αγωνιστούν. Αυτό είναι ένα πολύ πιο ισχυρό και φωτεινό μήνυμα.

Οι ηγέτες οφείλουν να είναι ειλικρινείς σχετικά με την πραγματικότητα της μετανάστευσης και να συνεργάζονται ρεαλιστικά με τους περιφερειακούς ομολόγους τους για να τη χρησιμοποιούν προς όφελος όλων. Χρειάζεται ν’ αναδειχθούν αληθινοί ηγέτες, ν’ αναχαιτιστούν τα εθνικιστικά αφηγήματα του μίσους, οι λαοί ν’ αντιμετωπίσουν τους φόβους τους και να δημιουργήσουν ελπίδα – να χρησιμοποιήσουν τη συμπόνια ως δύναμη.