Ευρωεκλογές με την Ευρώπη της πολυκρίσης «δεύτερο βιολί»

Περίπου 373 εκατομμύρια ψηφοφόροι, 27 χώρες, 720 ευρωβουλευτές.

Δέκατες στη σειρά στην ΕΕ και πρώτες μετά το Brexit, οι ευρωεκλογές βρίσκουν αυτή τη φορά την Ευρώπη σε πολλαπλή κρίση, εντός και εκτός συνόρων.

Είναι οικονομική, κοινωνική, ασφάλειας, αλλά και ηγεσίας, αξιοπιστίας και ταυτότητας σε έναν κόσμο που αλλάζει.

Παρά τη μετεωρική άνοδο των ακροδεξιών, εθνικιστικών και ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων, πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι το 74% των ερωτηθέντων στα 27 κράτη μέλη δήλωσαν ότι αισθάνονται πολίτες της ΕΕ -το υψηλότερο ποσοστό εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες.

Για πρώτη φορά μετά τις πρώτες ευρωεκλογές του 1979, η συμμετοχή προβλέπεται ότι μπορεί να αγγίξει και πάλι το 60%, αυξημένη κατά 9% σε σχέση με το 2019.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει αυτόματα ότι οι Ευρωπαίοι ξαφνικά παθιάζονται με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον δυσνόητο τρόπο λειτουργίας της.

Στο τελευταίο σχετικό Ευρωβαρόμετρο πριν ανοίξουν οι κάλπες, περισσότεροι από οκτώ στους δέκα (81%) χαρακτήριζαν την ψήφο τους πιο σημαντική σε σχέση με το παρελθόν, λόγω της τρέχουσας γεωπολιτικής κατάστασης.

Είναι ωστόσο η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (33%) και η δημόσια υγεία (32%) τα κύρια ζητήματα που απασχολούν τους ψηφοφόρους.

Αν και το 73% των πολιτών της ΕΕ αναγνωρίζει ότι οι αποφάσεις της έχουν αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή τους, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για το οποίο ψηφίζουν έχει περιορισμένες εξουσίες.

Αυτές έχουν μεν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια -κυρίως στη διαμόρφωση του προϋπολογισμού της ΕΕ- συνεχίζει ωστόσο να θεωρείται το πιο αδύναμο από τα τρία βασικά θεσμικά της όργανα.

Όμως οι νέες ισορροπίες και συμμαχίες που θα διαμορφωθούν στην ολομέλειά του -και δη ακόμη πιο δεξιά- θα επηρεάσουν την πολιτική της ΕΕ τα επόμενα πέντε χρόνια.

Παρ’ όλα αυτά, σε πολλές χώρες η μάχη για τη ψήφο φαίνεται να διεξάγεται με όρους περισσότερο εθνικής αναμέτρησης, και όχι ευρωεκλογών.

View this post on Instagram

A post shared by European Commission 🇪🇺 (@europeancommission)

Εκλογές β΄ κατηγορίας;

Παρά τα μυριάδες προβλήματα της ΕΕ, οι προεκλογικές εκστρατείες έδειξαν να επιβεβαιώνουν τον χαρακτηρισμό που είχαν αποδώσει το μακρινό 1980 στις ευρωεκλογές οι Γερμανοί ερευνητές Καρλχάιντς Ράιφ και Χέρμαν Σμιτ: «δεύτερης τάξης εθνικές εκλογές».

Επινόησαν τον όρο για να αποδώσουν την κατώτερη σημασία που αυτές δείχνουν να έχουν στην αντίληψη των ψηφοφόρων, σε σχέση με τις εθνικές εκλογές.

Αλλά εν τέλει αποτυπώνει και τον τρόπο με τον οποίο τα περισσότερα πολιτικά κόμματα -κυβερνώντα και αντιπολιτευόμενα- συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν τις ευρωεκλογές.

Φέτος το φαινόμενο εν μέρει επιτείνει το γεγονός ότι σε πολλές χώρες στήνονται ταυτόχρονα κι άλλες κάλπες.

Είτε σε αυτοδιοικητικό επίπεδο -Ιρλανδία, Μάλτα, Κύπρος, Ρουμανία και Ουγγαρία, η οποία αναλαμβάνει από 1ης Ιουλίου την εκ περιτροπής εξάμηνη προεδρία της ΕΕ.

Είτε για βουλευτικές εκλογές, εν προκειμένω στη Βουλγαρία και στο Βέλγιο, στο οποίο διεξάγονται παράλληλα και περιφερειακές εκλογές.

Σε άλλα κράτη αναμένονται επίσης το αμέσως επόμενο διάστημα κρίσιμες αναμετρήσεις.

Τον Σεπτέμβριο θα στηθούν κάλπες στα γερμανικά κρατίδια της Σαξονίας, της Θουριγγίας και του Βρανδεμβούργου και στην Αυστρία θα γίνουν βουλευτικές εκλογές, με τα βλέμματα όλων στραμμένα στην άνοδο της Ακροδεξιάς.

Η Ρουμανία θα έχει προεδρικές εκλογές τον Σεπτέμβριο, πριν τις βουλευτικές του Δεκεμβρίου.

Τον Οκτώβριο στην Τσεχία θα γίνουν εκλογές περιφερειακές και για τη Γερουσία, ενώ στη Λιθουανία βουλευτικές.

Στα τέλη του έτους, η Κροατία θα εκλέξει νέο πρόεδρο .

Αλλού οι ψηφοφόροι αισθάνονται ότι οι ευρωεκλογές είναι μια ευκαιρία να στείλουν μήνυμα μέσα από την ευρωκάλπη στις εθνικές τους κυβερνήσεις, επιλέγοντας π.χ. την ψήφο διαμαρτυρίας ή την αποχή.

Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Γαλλία, όπου το 53% των πολιτών δηλώνει ότι θα ψηφίσει στις 9 Ιουνίου κυρίως βάσει «των προτάσεων των κομμάτων για εθνικά ζητήματα».

Επιπλέον, αυτές οι ευρωεκλογές είναι η πιο σημαντική εκλογική αναμέτρηση πριν από την ανάδειξη νέου προέδρου, το 2027.

View this post on Instagram

A post shared by European Commission 🇪🇺 (@europeancommission)

Υψηλό διακύβευμα, μείζονες προκλήσεις

Αν και εν πολλοίς αλληλοσυνδεόμενες στα 27 κράτη μέλη, ο διαφορετικός αντίκτυπος και χειρισμός των κρίσεων σε εθνικό επίπεδο -ενεργειακή, κόστους ζωής, στεγαστική, κοινωνική, ασφάλειας κ.α.- εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τους λόγους για τους οποίους οι ευρωεκλογές μετατρέπονται σε οιονεί εθνικές.

«Ακόμη και στη Βαλτική, όπου η ρωσική απειλή μπορεί να έχει μεγάλο εκλογικό αντίκτυπο», επισημαίνει το Politico, «οι ψηφοφόροι ωθούνται από ανησυχίες για την εισβολή στη χώρα τους και όχι από τη μεγάλη γεωπολιτική εικόνα της Ε.Ε.»

Σημαντικό μέρος των ψηφοφόρων της ΕΕ δείχνει εν τω μεταξύ να αποξενώνεται από τις κατευθυντήριες της σημερινής Ευρώπης, που δαπανά δισεκατομμύρια ευρώ στην άμυνα και στην ασφάλεια εν μέσω του πολέμου στην Ουκρανία, ενόσω ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της φτωχοποιείται βίαια, με έκρηξη των ανισοτήτων.

Παραμένει, δε, ουραγός στις εξελίξεις, δυσκίνητη και διχασμένη, χωρίς στρατηγική αυτονομία και με έλλειμμα ηγεσίας.

Ενώ επικαλείται ad hoc «τα ευρωπαϊκά ιδεώδη και αξίες», που μπαίνουν όλο και περισσότερο στη μέγγενη του εντεινόμενου πολιτικού «φλερτ» της Δεξιάς με τη συστημικά «κανονικοποιημένη» Ακροδεξιά, με υφιστάμενες ή εκκολαπτόμενες πολιτικές συμπράξεις σε εθνικό, αλλά πλέον και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Εν μέσω μετατόπισης της ΕΕ όλο και πιο Δεξιά, Σοσιαλδημοκράτες, Πράσινοι και Κεντρώοι δείχνουν να πείθουν λιγότερους ψηφοφόρους -ακόμη και στις τάξεις των νέων- και ετοιμάζονται να μετρήσουν απώλειες στο νέο, άκρως πολωμένο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που υπό τη νέα σύνθεσή του θα κληθεί να συνδιαχειριστεί μείζονες κοινές προκλήσεις. Ήδη η Ακροδεξιά υπαγορεύει μέρος της ατζέντας.

Μετά το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, για παράδειγμα, στην «Ευρώπη της αλληλεγγύης» φουντώνει η συζήτηση για συνοριακούς ελέγχους και εξωτερική ανάθεση του ελέγχου της μετανάστευσης, σε «ασφαλείς» τρίτες χώρες.

Η δε «Πράσινη Συμφωνία» για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης βρίσκεται πλέον σε μπρα ντε φερ με την Κοινή Αγροτική Πολιτική, εν μέσω συνεχιζόμενων κινητοποιήσεων των δυσαρεστημένων αγροτών.

Μια μεγάλη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην πλατεία Σούμαν,  έξω από την έδρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες (REUTERS/Yves Herman)

Ηγετικές… μουσικές καρέκλες

Τα ακροδεξιά κόμματα προβλέπεται ότι θα μπορούσαν να κερδίσουν περισσότερες από 3 στις 10 ψήφους σε αυτές τις ευρωεκλογές και να γίνουν ισχυρή δύναμη στο νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Αυτό θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το εάν θα προχωρήσουν τα κυοφορούμενα σχέδια για ένωση των δύο βασικών ευρωομάδων τους.

Των σκληροπυρηνικών της ομάδας «Ταυτότητα και Δημοκρατία» (ID) -όπου ανήκει η Γαλλίδα Μαρίν Λεπέν και πλέον όχι το γερμανικό AfD- και των προβαλλόμενων ως πιο soft Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ECR), με επικεφαλής την μεταφασίστρια πρωθυπουργό της Ιταλίας, Τζόρτζια Μελόνι.

Θα πρέπει ωστόσο να ξεπεράσουν τις βαθιές διαφορές τους, όπως π.χ. στο θέμα του πολέμου στην Ουκρανία.

Υπάρχει επίσης σε εκκρεμότητα η ένταξη των ευρωβουλευτών του -πρώην μέλους του δεξιού ΕΛΚ και τώρα «ορφανού» από ευρωομάδα- εθνικιστικού κόμματος Fidesz του Ούγγρου πρωθυπουργού, Βίκτορ Όρμπαν, η χώρα του οποίου θα ασκεί το δεύτερο εξάμηνο την προεδρία της ΕΕ.

Ο ίδιος έχει ταχθεί ανοιχτά υπέρ μιας ενιαίας ακροδεξιάς ευρωομάδας.

Δεν θα είναι ωστόσο ελκυστική για το ΕΛΚ και την εκ νέου υποψήφιά του για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, που καλοβλέπουν ως πιθανό νέο σύμμαχο στο Ευρωκοινοβούλιο το ECR και τη Μελόνι.

Έτσι «μια νέα ομάδα Ευρωπαίων ηγετών επιδιώκει να αναδειχθεί σε διαμεσολαβητή εξουσίας στην ευρωπαϊκή σκηνή», επισημαίνει το Politico, την ώρα που ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν και ο Γερμανός καγκελάριος Σολτς φαίνονται ήδη «πολιτικά αποδυναμωμένοι» στο εσωτερικό των χωρών τους.

Οι συνέπειες της προοιωνιζόμενης ήττας των κομμάτων τους -κεντρώου και σοσιαλδημοκρατικού αντίστοιχα- στις ευρωεκλογές αναμένεται να επηρεάσει περαιτέρω τον γαλλο-γερμανικό άξονα, αλλά και κορυφαία πόστα στην ΕΕ.

Στο φόντο εν τω μεταξύ συσσωρεύονται οι έξωθεν προκλήσεις.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι σε επικίνδυνη φάση. Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι πιθανό να επανεκλεγεί στις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου. Ο δε εμπορικός ανταγωνισμός με την Κίνα καλά κρατεί…