Υπαρξιακές αμφιβολίες; Πηγαίνετε να δείτε έναν φιλόσοφο αντί για ψυχολόγο

Τον Δεκέμβριο του 2023, η εφημερίδα New Yorker δημοσίευσε ένα άρθρο για ένα επάγγελμα που βρίσκεται στη σκιά εδώ και χρόνια: τη φιλοσοφική συμβουλευτική. Η ιστορία έχει ως εξής: ένας πελάτης πηγαίνει στο γραφείο ενός φιλοσόφου και μοιράζεται τις υπαρξιακές του ανησυχίες. Η κατεύθυνση της συνεδρίας ποικίλλει ανάλογα με τον επιλεγμένο σύμβουλο.

Η υπηρεσία αυτή δεν αντιμετωπίζει θέματα ψυχικής υγείας- αντίθετα, καθοδηγεί τους πελάτες να αναλογιστούν βαθιά φιλοσοφικά θέματα όπως το νόημα της ζωής, η ηθική και η ελευθερία. Οι υποστηρικτές ισχυρίζονται ότι η πρακτική αυτή αναβιώνει την πρακτική ουσία της αρχαίας φιλοσοφίας, απηχώντας τη διάσημη ρήση του Επίκουρου: «Μάταιος είναι ο λόγος ενός φιλοσόφου που δεν θεραπεύει κανένα πόνο του ανθρώπου. Γιατί όπως ακριβώς δεν υπάρχει κέρδος στην ιατρική, αν δεν αποβάλλει τις ασθένειες του σώματος, έτσι δεν υπάρχει κέρδος ούτε στη φιλοσοφία, αν δεν αποβάλλει τα βάσανα του νου».

«Έι, αυτό θα έπρεπε να κάνω»

Σχεδόν παντού ανά τον κόσμο, η εύρεση ενός φιλοσόφου είναι μια απλή αναζήτηση στο Google. Το κόστος κυμαίνεται κατά μέσο όρο γύρω στα 50 με 60 ευρώ ανά συνεδρία, παρόμοιο με αυτό ενός ψυχολόγου.

«Συνήθως ονομάζεται συμβουλευτική ή συμβουλευτική συνεδρία, αλλά ο Omar Linares την αποκαλεί φιλοσοφική υποστήριξη» γράφει σχετικό άρθρο στην El Pais συνεχίζοντας: «Ο Linares ζει στη Γρανάδα, στη νότια Ισπανία. Έχει διδακτορικό στη φιλοσοφία και εννέα χρόνια εμπειρίας στον τομέα αυτό. Παλαιότερα είχε ένα φυσικό γραφείο, αλλά τώρα εργάζεται αποκλειστικά μέσω διαδικτύου. Οι πελάτες του κυμαίνονται μεταξύ 20 και 60 ετών, οι γυναίκες είναι περισσότερες από τους άνδρες και συνήθως έχουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση».

«Αλλά ο καθένας είναι ένας κόσμος για τον εαυτό του. Κάθε υπαρξιακή κρίση είναι σαν ο δικός του μικρός κόσμος» λέει ο ίδιος ο Omar Linares. Κάποιοι έρχονται σ’ αυτόν επειδή ανακάλυψαν τη φιλοσοφική συμβουλευτική διαβάζοντας ένα βιβλίο όπως το κλασικό «Πλάτωνας όχι Πρόζακ!» του Λου Μαρίνοφ. «Αλλά αυτό που με ενθουσιάζει περισσότερο», λέει ο Linares, «είναι όταν οι άνθρωποι σκέφτονται: «Έι, αυτό θα έπρεπε να υπάρχει, και μετά το ψάχνουν στο Google για να ανακαλύψουν ότι υπάρχει ήδη εκεί έξω».

Η φιλοσοφική συμβουλευτική ξεκίνησε το 1981, όταν ο Gerd Achenbach άνοιξε την πρώτη αναγνωρισμένη πρακτική στο Bergisch Gladbach κοντά στην Κολωνία (Γερμανία)

Το βιβλίο «Πλάτωνας, όχι Προζάκ!» του Λου Μαρίνοφ

Πρέπει να έχει διαβάσει κανείς τους φιλοσόφους;

Πριν από την αρχική συνεδρία, ο Linares διεξάγει μια 20λεπτη συνέντευξη με τους δυνητικούς πελάτες. Εξηγεί τις βασικές φιλοσοφικές έννοιες της συμβουλευτικής και απαντά σε τυχόν απορίες τους.

«Πολλοί άνθρωποι ρωτούν αν η γνώση της φιλοσοφίας είναι απαραίτητη και τους λέω όχι. Μερικές φορές συστήνω κάποιο ανάγνωσμα, αλλά η έμφαση δίνεται στον προβληματισμό και στην ανάλυση των σκέψεων του πελάτη. Στην πρώτη συνεδρία, ρωτώ: “Τι σας φέρνει εδώ;” για να εκτιμήσω αν αυτό το είδος συμβουλευτικής θα ταιριάζει στις ανάγκες τους. Για άτομα με άγχος ή σοβαρή κατάθλιψη, η ψυχολογία μπορεί να είναι πιο ωφέλιμη. Η φιλοσοφία θα μπορούσε να είναι αντιπαραγωγική σε περιπτώσεις σοβαρών ψυχικών διαταραχών».

Δεν υπάρχει τυποποιημένο σενάριο για τις συνεδρίες φιλοσοφικής συμβουλευτικής. Το ίδιο το άρθρο του New Yorker σημειώνει την «ετερογένεια» των προσεγγίσεων που χρησιμοποιούνται στις συνεδρίες φιλοσοφικής συμβουλευτικής, οι οποίες κυμαίνονται από «καθοδηγούμενους διαλογισμούς έως στοχευμένες εξερευνήσεις της υπαρξιστικής, καντιανής και στωικής φιλοσοφίας. Η Φιλοσοφική Συμβουλευτική της Ισπανίας δίνει έμφαση σε μια μέθοδο που ονομάζεται Θεραπεία Βασισμένη στη Λογική απαιτώντας από τα μέλη τους να έχουν μεταπτυχιακό ή διδακτορικό στη φιλοσοφία προκειμένου να γίνουν πιστοποιημένοι επαγγελματίες» εξηγεί ο Linares.

«Εντοπίστε τις παράλογες πεποιθήσεις»

Ο Elliot D. Cohen, συνιδρυτής του NPCA στις ΗΠΑ, εφαρμόζει μια μέθοδο που ονομάζεται επίσης Θεραπεία Βασισμένη στη Λογική (Logic-Based Therapy /LBT), την οποία ανέπτυξε μαζί με τον ψυχοθεραπευτή Albert Ellis. «Η μέθοδος αυτή βοηθά τους πελάτες να αναγνωρίσουν και να διορθώσουν τις λογικές πλάνες στα πρότυπα σκέψης τους, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα», δήλωσε. Σε αντίθεση με τις ψυχολογικές θεραπείες, η μέθοδος αυτή στοχεύει στις υποκείμενες πεποιθήσεις ενός ατόμου και όχι στα συναισθήματα ή στο ασυνείδητο.

»Η χρήση της φιλοσοφικής συμβουλευτικής για μια πελάτισσα που υφίσταται ψυχολογική κακοποίηση από τον σύζυγό της θα περιελάμβανε τον εντοπισμό παράλογων πεποιθήσεων ή πλάνων που διαμορφώνουν την αυτοαντίληψη και την άποψή της για την κατάστασή της, ώστε να ξεκινήσει η θεραπευτική διαδικασία», δήλωσε ο Cohen.

«Εντοπίστε τις παράλογες πεποιθήσεις, στη συνέχεια βοηθήστε τον πελάτη να τις αμφισβητήσει και να τις αναδιαμορφώσει για μια πιο υγιή κατανόηση της κατάστασής του. Ενθαρρύνετε την πελάτισσα να κάνει εποικοδομητικές, βασισμένες στην πραγματικότητα δηλώσεις. Για παράδειγμα, θα πρέπει να καταλάβει ότι ο σεβασμός είναι βασικό δικαίωμα σε κάθε σχέση και ότι η αξία της δεν συνδέεται με τη θεραπεία του συζύγου της».

Η φιλοσοφία δεν είναι εγχειρίδιο οδηγιών χρήσης

Η φιλοσοφική συμβουλευτική ξεκίνησε το 1981, όταν ο Gerd Achenbach άνοιξε την πρώτη αναγνωρισμένη πρακτική στο Bergisch Gladbach κοντά στην Κολωνία (Γερμανία). Σύντομα, άλλοι φιλόσοφοι σε όλο τον κόσμο προσχώρησαν. Από το 2016, η Carmen Zanetti, μια φιλοσοφική σύμβουλος από την Ισπανία, έχει ως στόχο να αποκαταστήσει τις πρακτικές πτυχές της φιλοσοφίας αντιμετωπίζοντας προσωπικές ανησυχίες και συγκρούσεις.

«Πολλοί φιλοσοφικοί σύμβουλοι ανησυχούν ότι η φιλοσοφία έχει απομακρυνθεί από τις ρίζες της στην ανθρώπινη ζωή, αφήνοντας τους ανθρώπους με τη λανθασμένη πεποίθηση ότι η φιλοσοφία είναι αποσυνδεδεμένη από τις προσωπικές τους ανησυχίες και τα συναισθήματά τους», δήλωσε η ίδια.

Την ιδέα αυτή απηχεί ο φιλόσοφος Rafael Narbona, ο οποίος έγραψε στον πρόλογο του πρόσφατου βιβλίου του Maestro de la felicidad (Δάσκαλοι της ευτυχίας) ότι η φιλοσοφία δεν είναι εγχειρίδιο οδηγιών χρήσης, αλλά πνευματικός οδηγός και μονοπάτι προς τη θεραπεία.

«Με βοήθησε να νικήσω τους εσωτερικούς δαίμονες και να βρω την ειρήνη με την ύπαρξή μου», έγραψε. Η Ισπανίδα φιλόσοφος Ana Carrasco Conde είπε: «Η φιλοσοφία δεν φέρνει την ευτυχία, αλλά καλλιεργεί τη σοφία στη συμβίωση με τον εαυτό μας και τους άλλους, βοηθώντας να διακρίνουμε την πραγματική αξία».

Η φιλοσοφία προάγει τον προβληματισμό και το άνοιγμα στον κόσμο

Η φιλοσοφία είναι ένα εργαλείο αλλαγής και επανάστασης, συνεχίζει η ίδια, καθώς προσφέρει εργαλεία για να σπάσει το καλούπι. «Είναι ανακουφιστική επειδή προάγει την κατανόηση και ενδυναμώνει επειδή παρέχει εργαλεία για αντικειμενική σκέψη. Η φιλοσοφία αυξάνει την επίγνωση των κοινωνικών ελλείψεων, ώστε να ενδυναμώνει τη λήψη αποφάσεων για αλλαγή ή διατήρηση του status quo».

Το πρόβλημα με τη φιλοσοφική συμβουλευτική, σύμφωνα με την Carrasco, είναι ότι «δεν είναι φιλοσοφία». Αντίθετα, «εφαρμόζει φιλοσοφικά εργαλεία σε ένα μη φιλοσοφικό πλαίσιο επηρεασμένο από ψυχολογικές θεραπείες και coaching». Παρόλα αυτά, πιστεύει ότι μπορεί να είναι χρήσιμη και έγκυρη, όπως η φαρμακευτική αγωγή και η αυτοβοήθεια.

«Αλλά δεν είναι μια επιστροφή στις ρίζες της αρχαίας φιλοσοφίας- η φιλοσοφική συμβουλευτική έχει διαφορετική εστίαση». Η Carrasco πιστεύει ότι η φιλοσοφία πρέπει να πηγάζει από την περιέργεια και την κατανόηση και όχι να επικεντρώνεται μόνο στην επίλυση προβλημάτων. Τονίζει πώς η φιλοσοφία προάγει τον προβληματισμό και το άνοιγμα στον κόσμο και τους άλλους ανθρώπους. «Η φιλοσοφική συμβουλευτική έχει να κάνει με το να θέλεις να ακουστείς. Αλλά η ζωή δεν είναι πάντα έτσι… τουλάχιστον όχι αν στοχεύουμε σε μια ζωή που να έχει νόημα».

*Με στοιχεία από elpais.com