O Πολ Όστερ και η φρίκη της καλοκαιρινής κατασκήνωσης του 1961

«Η Μαρία ήταν καλλιτέχνιδα, αλλά η δουλειά που έκανε δεν είχε καμία σχέση με τη δημιουργία αντικειμένων που συνήθως ορίζονται ως τέχνη».

Με αυτόν τον τρόπο ο Πολ Όστερ εισάγει μια από τις πιο εξαιρετικές συγχωνεύσεις τέχνης και λογοτεχνίας των τελευταίων δεκαετιών στο μυθιστόρημά του «Λεβιάθαν» του 1992.

Ο χαρακτήρας της Μαρίας βασίστηκε στη γαλλίδα καλλιτέχνιδα Σοφί Κέιλ, την οποία ο Όστερ ευχαριστεί, απολαυστικά, στο εξώφυλλο του βιβλίου: «Ο συγγραφέας ευχαριστεί ιδιαιτέρως τη Σόφι Κέιλ για την άδεια να αναμειγνύει τα γεγονότα με τη μυθοπλασία».

Από εκείνη τη στιγμή, ο Όστερ αποφάσισε να κουβαλάει ένα μολύβι όπου κι αν πηγαίνει, και αυτός, λέει, είναι ο λόγος που έγινε συγγραφέας

Η σπιρτάδα με την οποία το έκανε αυτό ο Όστερ ήταν αντιπροσωπευτική του.

«Κάποιοι την αποκαλούσαν φωτογράφο, άλλοι την ανέφεραν ως εννοιολόγο, άλλοι πάλι τη θεωρούσαν συγγραφέα, αλλά καμία από αυτές τις περιγραφές δεν ήταν ακριβής, και τελικά δεν νομίζω ότι μπορεί να ταξινομηθεί με οποιονδήποτε τρόπο».

Αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να εμφανιστεί σε ένα δοκίμιο καταλόγου για την Κέιλ. Όμως, το κρίσιμο είναι ότι βρίσκει επίσης έναν τρόπο να υφαίνει το «τρελό … ιδιοσυγκρασιακό» έργο της στην ιστορία του για τον Ben Sachs, τον κεντρικό χαρακτήρα του βιβλίου, τη μοίρα του οποίου μαθαίνουμε στην αριστουργηματική πρώτη γραμμή του βιβλίου: «Πριν από έξι ημέρες, ένας άνδρας ανατινάχθηκε στην άκρη ενός δρόμου στο βόρειο Ουισκόνσιν».

Δυσοίωνες προβλέψεις

Πράγματι, ένα από τα έργα της Κέιλ/Μαρία αποτελεί βασική αφηγηματική άγκυρα του Λεβιάθαν. Το 1983, η Κέιλ βρήκε ένα βιβλίο διευθύνσεων, φωτοτύπησε τα περιεχόμενά του πριν το επιστρέψει και άρχισε να επικοινωνεί με όλους τους ανθρώπους που υπήρχαν στο βιβλίο για να σχηματίσει ένα πορτρέτο του άγνωστου ιδιοκτήτη του.

«Ήταν το πρώτο μου μεγάλο μάθημα για την αλλοπρόσαλλη ζωή, για το πόσο ασταθή είναι τα πάντα, πόσο γρήγορα μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα- από το ένα δευτερόλεπτο στο άλλο, ο κόσμος είναι τελείως διαφορετικός»

Στην εκδοχή της Mαρία ένας από τους ανθρώπους με τους οποίους έρχεται σε επαφή μέσω αυτής της διαδικασίας είναι ένας παλιός της φίλος, και η σύνδεσή τους πυροδοτεί μια αλυσίδα γεγονότων που οδηγεί σε εκείνη τη μοιραία έκρηξη.

Η παραλαβή του βιβλίου διευθύνσεων «ήταν το γεγονός που ξεκίνησε όλη την άθλια ιστορία», γράφει ο Όστερ, σε ένα παράδειγμα των δυσοίωνων προφητειών που διαπερνούν τα μυθιστορήματά του.

«Η Μαρία άνοιξε το βιβλίο και βγήκε ο διάβολος, βγήκε μια μάστιγα βίας, χάους και θανάτου».

Αλλά δεν τελείωσε εκεί. Διότι ο Όστερ επινοεί επίσης ιδέες τις οποίες η Μαρία ερμήνευσε, και η Κέιλ ήταν πολύ ευτυχής που μπόρεσε να αναμείξει ξανά τα γεγονότα με τη μυθοπλασία: «Αποφάσισα να μετατρέψω το μυθιστόρημα του Πολ Όστερ σε παιχνίδι», έγραψε.

Έτσι, μεταξύ άλλων, η Κέιλ ακολούθησε «μια χρωματική αγωγή που συνίσταται στον περιορισμό της σε τρόφιμα ενός μόνο χρώματος κάθε μέρα», όπως κάνει και η Μαρία στο μυθιστόρημα.

Ζήτησε επίσης από τον Όστερ να επινοήσει ένα εντελώς νέο έργο, το Gotham Handbook.

Το σύνολο της συνεργασίας Όστερ – Κέιλ συγκεντρώθηκε σε ένα όμορφο βιβλίο καλλιτεχνών, το Double Game, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1999.

Για την απώλεια ενός μολυβιού

Η σχέση με την Κέιλ ήταν ο πιο ξεχωριστός από τους πολλούς τρόπους με τους οποίους η τέχνη και η λογοτεχνία συγχωνεύτηκαν στη ζωή και το έργο του Όστερ. Γεννημένος το 1947 στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ, φοίτησε στο Κολούμπια στο Μέιπλγουντ, μία από τις πόλεις του Νιου Τζέρσεϊ όπου και μεγάλωσε.

Οι πρώιμες εμπειρίες αποδείχθηκαν καθοριστικές για το επάγγελμα που επέλεξε και για ορισμένα από τα θέματά του. Σε ηλικία οκτώ ετών, την άνοιξη του 1955, συνάντησε το ίνδαλμά του, τον σούπερ σταρ του μπέιζμπολ Γουίλι Μέις, μετά από έναν αγώνα και του ζήτησε αυτόγραφο. Όμως ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος γύρω του δεν είχε πρόχειρο μολύβι.

Από εκείνη τη στιγμή, ο Όστερ αποφάσισε να κουβαλάει ένα μολύβι όπου κι αν πηγαίνει, και αυτός, λέει, είναι ο λόγος που έγινε συγγραφέας. Σημαντικό ήταν επίσης το γεγονός ότι λίγο αργότερα του χάρισε η γιαγιά του μια συλλογή βιβλίων του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον.

Και έπειτα, η φρίκη της καλοκαιρινής κατασκήνωσης του 1961, κατά τη διάρκεια της οποίας, σε μια πεζοπορία, ένα αγόρι ακριβώς δίπλα του σκοτώθηκε από κεραυνό. «Αυτό άλλαξε απολύτως τη ζωή μου», δήλωσε στο BBC.

«Ήταν το πρώτο μου μεγάλο μάθημα για την αλλοπρόσαλλη ζωή, για το πόσο ασταθή είναι τα πάντα, πόσο γρήγορα μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα- από το ένα δευτερόλεπτο στο άλλο, ο κόσμος είναι τελείως διαφορετικός».

Τα τυχαία γεγονότα αποτελούν συχνά το σημείο αναφοράς για τα μυθιστορήματα του Όστερ- σε ένα από τα τελευταία μεγάλα βιβλία του, το 4321 (2017), το οποίο ήταν υποψήφιο για το βραβείο Man Booker, φαντάζεται τέσσερις πιθανές διαδρομές για έναν και μόνο χαρακτήρα, τον Φέργκιουσον, η μία καταλήγει σε ένα θανατηφόρο κλαδί που πέφτει από ένα δέντρο που χτυπήθηκε από κεραυνό.

Η ζωή στο Παρίσι

Ο Όστερ σπούδασε λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, όπου ήταν παρών στις διαδηλώσεις του 1968 κατά του πολέμου στο Βιετνάμ. Το 1971 βρισκόταν στο Παρίσι, όπου δημιούργησε πολλές σημαντικές καλλιτεχνικές ενώσεις.

Είχε ήδη μεταφράσει το έργο του ποιητή Ζακ Ντιπέν για μερικά χρόνια πριν μετακομίσει στη γαλλική πρωτεύουσα, και ο Ντιπέν, ως διευθυντής εκδόσεων της Galerie Maeght -όπου παρουσιάζονταν πολλοί κορυφαίοι μοντέρνοι καλλιτέχνες, όπως ο Ζουάν Μιρό, ο Αλμπέρτο Τζακομέτι και ο Αλεξάντερ Κάλντερ- έδινε στον Όστερ μια σταθερή ροή βιβλίων τέχνης για να μεταφράσει.

Μέσω του Ντιπέν ο Όστερ γνώρισε τους αφηρημένους ζωγράφους Τζόαν Μίτσελ και τον Ζαν-Πολ Ριοπέλ- ο πίνακας La Ligne de la Rupture της Μίτσελ του 1971 πήρε το όνομά του από το ομώνυμο ποίημα του Ντιπέν, μια σύνδεση για την οποία ο Όστερ έγραψε αργότερα ένα σύντομο κείμενο.

Μετά από μια ταραχώδη πρώτη συνάντηση, την οποία ο Όστερ περιέγραψε στο βιβλίο Τζόαν Μίτσελ: Από τους φίλους της (2023) ως «δοκιμασία των νεύρων, ή της θέλησης, ή του χαρακτήρα», η Μίτσελ και ο Όστερ ήρθαν κοντά.

Χρόνια πριν ο Όστερ τα δημοσιεύσει, η Μίτσελ του ζητούσε χειρόγραφα ποιημάτων του και εκείνη του δώρισε μια χαρακτική για το εξώφυλλο του πρώτου τεύχους ενός λογοτεχνικού περιοδικού που εξέδιδε με έναν φίλο του -το έργο του ανήκε στη συνέχεια. Είναι σημαντικό ότι η Μίτσελ ήταν το νήμα που συνέδεσε τον Όστερ με έναν από τους λογοτεχνικούς του ήρωες, τον Σάμιουελ Μπέκετ, ο οποίος έγινε επίσης φίλος του.

*Με πληροφορίες από: The Art Newspaper | Ben Luke | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Wikimedia Commons