Το πείραμα της Ισπανίας με τον ΦΠΑ: Κι όμως… πέτυχε

Η κυβέρνηση έβαλε χαμηλά τον πήχη για τις φετινές ευρωεκλογές,  στο 33% που ήταν το ποσοστό των ευρωεκλογών του 2019. Κι όμως τα κατάφερε να περάσει από κάτω. Μία από τις αιτίες της αποδοκιμασίας της  ήταν ότι δεν κατόρθωσε να δώσει πειστικές απαντήσεις στα καυτά προβλήματα της καθημερινότητας, με την ακρίβεια να παρεμένει ίσως το σημαντικότερο. Η υποχώρηση του πληθωρισμού το Μάιο, στο 2,4% από 3,1%τον Απρίλιο,  δεν ειναι αιτία πανηγυρισμού, όταν ειδικά στα τρόφιμα οι ανατιμήσεις συνεχίζονται. Τα είδη διατροφής και μη αλκοολούχα ποτά ακρίβηναν σε σχέση με πέρυσι κατά 3,1%, ενώ σε βάθος διετίας ο πληθωρισμός των τροφίμων αγγίζει το 15%.  Θα μπορούσε η ακρίβεια στα τρόφιμα να τιθασευθεί αν μειωνόταν ο ΦΠΑ, όπως έκαναν άλλες χώρες; Η κυβέρνηση ειναι ανένδοτη, απαντώντας ότι το μέτρο έχει δυσθεώρητο δημοσιονομικό κόστος και αμφίβολη αποτελεσματικότητα.

Ένα από τα πάγια αντεπιχειρήματα της κυβέρνησης στις επίμονες εκκλήσεις για μείωση του ΦΠΑ σε τρόφιμα και βασικά αγαθά,  είναι ότι δεν θα «περάσει» στις τιμές λιανικής. Ο πρωθυπουργός  Κυριάκος Μητσοτάκης στις προεκλογικές του συνεντεύξεις επέμενε να αναφέρει  ως αρνητικό παράδειγμα την Ισπανία, υποστηρίζοντας ότι παρά τη μείωση του ΦΠΑ ο πληθωρισμός στα τρόφιμα παραμένει υψηλός. Μόνο που αυτή είναι η μισή αλήθεια. Νέα έρευνα της Κεντρικής Τράπεζας της Ισπανίας διαψεύδει τον ισχυρισμό ότι η μείωση του ΦΠΑ δεν  μεταφέρεται στις τιμές λιανικής, αποδεικνύοντας με στοιχεία ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Αναλύοντας τη μετακύλιση της μείωσης ΦΠΑ στις λιανικές τιμές των προϊόντων

Η έρευνα έχει τίτλο «Αναλύοντας τη μετακύλιση της μείωσης ΦΠΑ στις λιανικές τιμές των προϊόντων (pass through) με ψηφιακή συλλογή δεδομένων από σουπερμάρκετ και μοντέλα μηχανικής μάθησης». (Banco De Espana 31/5/2024). Στην περιληπτική παρουσίαση της έκθεσης αναφέρoνται συγκεκριμένα τα εξής:

«Στις 28 Δεκεμβρίου 2022, η ισπανική κυβέρνηση ανακοίνωσε προσωρινή μείωση του συντελεστή Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) για επιλεγμένα προϊόντα. Οι συντελεστές ΦΠΑ μειώθηκαν την 1η Ιανουαρίου 2023 και αναμένεται να επανέλθουν στο προηγούμενο επίπεδό τους μέχρι τα μέσα του 2024. Χρησιμοποιώντας ένα σύνολο δεδομένων από το διαδίκτυο, αξιοποιούμε τεχνικές μηχανικής μάθησης για την ταξινόμηση κάθε προϊόντος. Στη συνέχεια, μελετάμε τις επιπτώσεις της προσωρινής μείωσης του συντελεστή ΦΠΑ στις τιμές, καλύπτοντας τις ημερήσιες τιμές περίπου 10.000 προϊόντων διατροφής που πωλούνται διαδικτυακά από ένα ισπανικό σούπερ μάρκετ. Για να εντοπίσουμε τις αιτιώδεις επιδράσεις στις τιμές, συγκρίνουμε την εξέλιξη των τιμών για τα προϊόντα που συμμετείχαν στο μέτρο (δηλαδή που υπόκεινται στη φορολογική πολιτική) με μια ομάδα ελέγχου (είδη διατροφής εκτός του πεδίου εφαρμογής της πολιτικής). Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι, σε επίπεδο σούπερ μάρκετ, η μετακύλιση ήταν σχεδόν πλήρης. Παρατηρούμε διαφορές στην ταχύτητα της μετακύλισης σε διάφορους τύπους προϊόντων».

Νικητιάδης: Κόλαφος για την κυβέρνηση η ανάλυση της Κεντρικής Τράπεζας Ισπανίας

Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξε  με δήλωσή του ο βουλευτής Δωδεκανήσου του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Νικητιάδης, σημειώνοντας ότι η ανάλυση της Κεντρικής Τράπεζας της Ισπανίας αποτελεί «κόλαφο για την κυβέρνηση» που αρνείται να μειώσει τον ΦΠΑ. «Το τελευταίο διάστημα και ενώ η ακρίβεια παραμένει στα ύψη, η πρόταση του ΠΑΣΟΚ για μείωση του ΦΠΑ σε βασικά προϊόντα, παραμένει και αποδεδειγμένα πλέον, η μόνη αξιόπιστη και αποτελεσματική.  Λίγες ημέρες πριν από τις ευρωεκλογές, αμφισβητείται με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο η αξιοπιστία της επιχειρηματολογίας της κυβέρνησης ενάντια στα φιλολαϊκά μέτρα», δήλωσε ο βουλευτής και τομεάρχης Ανάπτυξης της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ.

Η  μείωση του ΦΠΑ ήταν ένα από τα δημοσιονομικά μέτρα που χρησιμοποίησαν διαφορετικές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για να μετριάσουν τις επιπτώσεις των πρόσφατων οικονομικών κλυδωνισμών.  Σε μείωση ως και μηδενισμό ΦΠΑ σε βασικά τρόφιμα προχώρησαν μετά την Ισπανία, η Πορτογαλία, η Κύπρος και η Πολωνία.

Η μεθοδολογία της έρευνας

 Για να καταγραφεί αποτελεσματικά η επίδραση της μείωσης της φορολογίας στις τιμές λιανικής πώλησης (pass-through), οι οικονομολόγοι της Banco De Espana, διαχώρισαν τα προϊόντα σε αυτά που «έχουν υποστεί θεραπεία», όπως αποκαλούν το κυβερνητικό μέτρο, και σε αυτά που «δεν έχουν υποστεί», παρακολουθώντας τους δείκτες τιμών για κάθε ομάδα. Όπως εξηγούν, η μείωση του ΦΠΑ ήταν ένα από τα δημοσιονομικά μέτρα που χρησιμοποίησαν διαφορετικές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για να μετριάσουν τις επιπτώσεις των πρόσφατων οικονομικών κλυδωνισμών – όπως η πανδημία του COVID-19, οι επακόλουθες διαταραχές του εφοδιασμού και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία. Πράγματι σε μείωση ως και μηδενισμό ΦΠΑ σε βασικά τρόφιμα προχώρησαν μετά την Ισπανία, η Πορτογαλία, η Κύπρος και η Πολωνία.

Σύμφωνα με την ανάλυση της Ισπανικής Κεντρικής Τράπεζας, ο πληθωρισμός για τα νοικοκυριά που ανήκουν στο φτωχότερο 20% του πληθυσμού, είναι κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος από ό,τι ο γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή. Στην Ελλάδα, ο «τιμάριθμος των φτωχών» είναι  4  ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος από το γενικό πληθωρισμό.

Ειδικά στην Ισπανία το μέτρο είχε αποφασιστεί αρχικά να λήξει μετά από έξι μήνες, στις 30 Ιουνίου του 2023, ωστόσο διατηρήθηκε ως και φέτος το καλοκαίρι αφού ο πληθωρισμός αποδείχθηκε επίμονος. Στόχος ήταν «να ελαφρύνει την επιβάρυνση από τον υψηλό πληθωρισμό, ιδίως για τα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, δεδομένου ότι τα νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα διαθέτουν μεγαλύτερο μέρος των συνολικών τους δαπανών για τρόφιμα», κάτι που ισχύει και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την ανάλυση της Ισπανικής Κεντρικής Τράπεζας, ο πληθωρισμός για τα νοικοκυριά που ανήκουν στο φτωχότερο 20% του πληθυσμού, είναι κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος από ό,τι ο γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή. Στην Ελλάδα, όπως απέδειξε πρόσφατη έρευνα της εταιρείας Netrino, ο «τιμάριθμος των φτωχών», με αλλα λόγια οι επιπτώσεις ων ανατιμήσεων για τα χαμηλότερα εισοδήματα ως 750 ευρώ, είναι  4  ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερος από το γενικό πληθωρισμό.

Εξοικονόμηση 1,32 δισ. για τα νοικοκυριά

Στην Ισπανία ο ΦΠΑ μειώθηκε από το 4% στο 0% σε σε τρόφιμα πρώτης ανάγκης, όπως το ψωμί, το γάλα, το τυρί, τα αυγά, τα φρούτα και λαχανικά, όσπρια και δημητριακά. Σε άλλες ομάδες, όπως τα έλαια και τα ζυμαρικά ο ΦΠΑ  μειώθηκε κατά το ήμισυ, από το 10% στο 5%.

Η ισπανική κυβέρνηση εκτίμησε ότι αυτή η μείωση του ΦΠΑ θα οδηγήσει σε εξοικονόμηση 1,32 δισεκατομμυρίων ευρώ για τα ισπανικά νοικοκυριά κατά το οικονομικό έτος 2023 (σύμφωνα με το ισπανικό Υπουργείο Οικονομίας, Εμπορίου και Επιχειρήσεων). Βασική προϋπόθεση όμως για την αποτελεσματικότητα του μέτρου ήταν τα σουπερμάρεκτ να μετακυλήσουν τον χαμηλότερο φόρο στις τελικές τιμές.

Η μείωση ΦΠΑ μεταφέρθηκε ως 100% στις τιμές λιανικής

Η Ισπανική έρευνα εξετάζει το πόσο σύντομα και σε τι ποσοστό ενσωματώθηκε στις τελικές τιμές η μείωση του ΦΠΑ σε διαφορετικές κατηγορίες τροφίμων: Νωπά και επεξεργασμένα, επώνυμα και ιδιωτικής ετικέτας, εισαγόμενα και εγχώρια. Η διαπίστωση είναι ότι κατά μέσο όρο όλα τα προϊόντα μετέφεραν στις τιμές λιανικής τη μείωση του ΦΠΑ σε ποσοστό από 70% ως 100% με την πάροδο του χρόνου, με διαφορετικό όμως ρυθμό ανταπόκρισης. Σε γενικές γραμμές, μολονότι οι λιανέμποροι συμμορφώθηκαν στη μετακύλιση της μείωσης του ΦΠΑ από τις πρώτες τρεις εβδομάδες,  σε ποσοστό 90%, χρειάστηκε να περάσουν περίπου 2,5 μήνες για να φτάσει το ποσοστό της μετακύλισης στο 100%, ενώ   στη συνέχεια η επίπτωση της μείωσης ΦΠΑ στις τιμές «πέφτει» στο 70%. Στα φρέσκα τρόφιμα, οι τιμές των οποίων είναι πιο ευμετάβλητες αφού επηρεάζονται πιο άμεσα από εξωγενείς παράγοντες (πανδημία , κλίμα, εποχικότητα, χαμηλή διαθεσιμότητα, πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας κλπ), η μετακύληση της μείωσης του ΦΠΑ  στις τιμές λιναικής υπήρξε πιο αργή, ενώ στη συνέχεια εμφάνισε έντονες κυκλικές διακυμάνσεις, κυμαινόμενη από το 65% ως στο 140% (σε σύγκριση πάντα με τα τρόφιμα που δε συμμετείχαν στο μέτρο)