Σωκράτης: Η ύψιστη αξία της ψυχής (Μέρος Γ’)

Σύμφωνα με το επίσημο κατηγορητήριο, ο Σωκράτης ήταν ασεβής –δεν αναγνώριζε τους θεούς της πόλης και εισήγε καινά δαιμόνια– και διέφθειρε τους νέους. Στην πραγματικότητα, η αθηναϊκή πολιτεία στράφηκε εναντίον του, επειδή έβλεπε στο πρόσωπό του τον κυριότερο φορέα των δυνάμεων εκείνων που είχαν αποδομήσει τα παραδεδομένα και είχαν ενσπείρει ανησυχία και αβεβαιότητα στους κόλπους της. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε εάν οι τρεις κατήγοροι –Μέλητος, Άνυτος και Λύκων τα ονόματά τους– είχαν και προσωπικές διαφορές με τον Σωκράτη.

Για τον τρόπο πάλι με τον οποίον εκείνος επιχείρησε να αντικρούσει την εναντίον του κατηγορία –είχε κατατεθεί εγγράφως στον άρχοντα βασιλέα της αθηναϊκής πολιτείας–, για την περίφημη απολογία του, καμία από τις διαθέσιμες πηγές δεν μπορεί να θεωρηθεί καθ’ όλα αξιόπιστη, ούτε καν η Απολογία του Πλάτωνος ή εκείνη που αποδίδεται στον Ξενοφώντα. Το δικαστήριο της Ηλιαίας με τους 501 ενόρκους του κήρυξε τελικά ένοχο τον Σωκράτη και τον καταδίκασε σε θάνατο. Ύστερα από ολιγοήμερη αναβολή λόγω μιας αθηναϊκής αποστολής πρέσβεων στη Δήλο, ο Σωκράτης, ο οποίος είχε αρνηθεί να επιλέξει την εναλλακτική ποινή της αειφυγίας (διά βίου εξορίας), όπως είχε το δικαίωμα να πράξει, ήπιε το κώνειο.

Η εικόνα που μπορούμε να σχηματίσουμε σήμερα για τον Σωκράτη οφείλεται κατά βάση σε δύο πηγές πληροφόρησης: στον Πλάτωνα και στον Ξενοφώντα. Ο πρώτος παρουσιάζει το στοχαστή που πασχίζει να μεταλαμπαδεύσει στους συνομιλητές του τη δική του εννοιολογία, το δικό του αξιακό και φιλοσοφικό σύστημα, ενώ ο δεύτερος μάς δείχνει τον ενάρετο πολίτη, που με την ίδια του τη ζωή αποσείει όλες τις κατηγορίες που διατυπώθηκαν εναντίον του και επέφεραν το θάνατό του. Και στους δύο συγγραφείς οι πραγματικές αναμνήσεις από τις προσωπικές σχέσεις τους με τον Σωκράτη συνυφαίνονται με στοιχεία που δεν αποδίδουν πιστά την ιστορική εικόνα του μεγάλου φιλοσόφου.

Στην περίπτωση του Πλάτωνος η εξιδανίκευση του αγαπημένου δασκάλου είναι απόρροια της πεποίθησής του ότι εκείνος αποτελούσε την ολοκληρωμένη πραγμάτωση των δυνατοτήτων που υπάρχουν μέσα στον άνθρωπο. Στην περίπτωση του Ξενοφώντος η παρουσιαζόμενη μορφή του Σωκράτη θεωρείται –σύμφωνα με μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη– γέννημα και της ήδη πλούσιας σχετικής γραμματείας που προϋπήρχε της δικής του συγγραφικής δραστηριότητας.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Απολογία Σωκράτους κατά τον Πλάτωνα (έκδοση του 1932).

Σωκράτης: Η ύψιστη αξία της ψυχής (Μέρος Α’)

Σωκράτης: Η ύψιστη αξία της ψυχής (Μέρος Β’)