Η Μπερτιέν βαν Μάνεν φωτογράφησε τα σπίτια της Ρωσίας και τις ντίσκο της Κίνας

Η Μπερτιέν βαν Μάνεν (Bertien van Manen), η Ολλανδή φωτογράφος που χρησιμοποιούσε αυτόματες φωτογραφικές μηχανές για να αποτυπώσει προσωπικές εικόνες της καθημερινής ζωής στις μεγάλες πόλεις και τα απομακρυσμένα χωριά της Κίνας, τα ζοφερά διαμερίσματα και σοκάκια της μετασοβιετικής Ρωσίας και τους ανθρακωρύχους στο Κεντάκι, πέθανε στις 26 Μαΐου στο Άμστερνταμ. Ήταν 89 ετών.

Η van Manen εργαζόταν ως φωτογράφος μόδας το 1975, όταν ένας φίλος της έδωσε ένα αντίγραφο του «The Americans», της πρωτοποριακής συλλογής φωτογραφιών που τράβηξε ο φωτογράφος Robert Frank σε ένα οδοιπορικό στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1950.

«Δεν ήταν καθόλου στη δουλειά του να κάνει όμορφες φωτογραφίες, όμως ήταν αυτό που ήταν», δήλωσε αργότερα η van Manen στο Aperture Magazine. «Το συμπτωματικό, το ακούσιο – θεωρούσα ότι οι φωτογραφίες του ήταν υπέροχες».

H Μπερτιέν βαν Μάνεν (δεξιά), σε μία έκθεσή της / Photo: Wikimedia Commons

Το μέγεθος και η απλότητα της κάμερας της

Η van Manen αντάλλαξε τελικά τις φωτογραφικές μηχανές υψηλών προδιαγραφών που χρησιμοποιούσε στα φανταχτερά στούντιο μόδας με μια Olympus mju II των 35 χιλιοστών, η οποία κόστιζε λιγότερα από 100 δολάρια και χρησιμοποιούνταν κυρίως από καταναλωτές για να απαθανατίζουν διακοπές, πάρτι γενεθλίων, αποφοιτήσεις και άλλα παρόμοια.

Το μέγεθος και η απλότητα της κάμερας της επέτρεψαν να μη γίνεται στόχος στην κοινή θέα. «Οι άνθρωποι ένιωθαν μικρότερη απειλή από μένα», δήλωσε στο Aperture. «Είσαι με έναν καλεσμένο που βγάζει επίσης φωτογραφίες, παρά με έναν φωτογράφο που είναι καλεσμένος σου».

Οι φτηνές φωτογραφικές μηχανές παρήγαγαν εικόνες που μερικές φορές ήταν κοκκώδεις και είχαν πάρει πολύ φως -ατέλειες που η van Manen δεν διόρθωνε στον σκοτεινό θάλαμο. Για εκείνη, ήταν στιλιστικές μεταφορές για την ακαταστασία της ζωής.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Bertien van Manen (@bertienvanmanen)

Ωμή και μοντέρνα

«Τα ταξίδια είναι πολύ φυσικά για μένα, επειδή είμαι πολύ περίεργη. Θέλω να βλέπω νέα πράγματα. Θέλω την περιπέτεια» θα πει η ίδια. «Στο σπίτι μου στην Ολλανδία, δεν μπορώ πραγματικά να βρω πράγματα που να με ενθουσιάζουν» θα εξηγήσει ενώ για τις απλές φωτογραφικές μηχανές χειρός θα δώσει μια ακόμη εξήγηση:

«Δεν ήθελα να είμαι παρούσα ως φωτογράφος καθώς έμενα ειδικά στην Κίνα και τη Ρωσία με τους ανθρώπους στα σπίτια τους. Μπορείς να δουλέψεις πολύ γρήγορα με αυτήν. Δεν είναι τρομακτικό γι’ αυτούς και μπορούσα να τους την αφήνω όποτε έλειπα».

Οι εικόνες που προέκυψαν φαίνονται ωμές και απίστευτα μοντέρνες, οι άνθρωποι που αποτυπώνονται μέσα σε αυτές είναι αυθόρμητοι, λοξοί, ατακτοποίητοι και παιχνιδιάρικοι.

Οι φτηνές φωτογραφικές μηχανές παρήγαγαν εικόνες που μερικές φορές ήταν κοκκώδεις και είχαν πάρει πολύ φως -ατέλειες που η van Manen δεν διόρθωνε στον σκοτεινό θάλαμο

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Bertien van Manen (@bertienvanmanen)

Ποτέ δεν ενδιαφέρθηκα για διάσημους ανθρώπους

Μερικές φορές, όπως αποκαλύπτει η φωτογράφος, το να αφήνει τη φωτογραφική μηχανή πεταμένη γύρω της θα οδηγούσε σε κωμικά αποτελέσματα. «Οι άνθρωποι προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν τις φωτογραφικές μηχανές μόνοι τους, επειδή είναι τόσο εύκολο να τις χειριστούν.

»Δουλεύω σε φιλμ και έτσι πρέπει να βλέπω τις φωτογραφίες όταν γυρίζω σπίτι στα φύλλα επαφής, οπότε… ξαφνικά βλέπω φωτογραφίες ενός γυμνού πισινού», γελάει. «Είχα αφήσει τη φωτογραφική μου μηχανή σε εκείνο το σπίτι και τα αγόρια είχαν βγάλει φωτογραφίες ο ένας του άλλου. Αυτό κατέληξε σε βιβλίο».

Οι σχέσεις της Van Manen με τα θέματά της μοιάζουν τόσο φυσικές- πρόκειται για ανθρώπους που γνώρισε και έμεινε μαζί τους. «Χρειαζόμουν πάντα έναν αριθμό τηλεφώνου ή μια διεύθυνση σε κάθε μέρος. Ξεκινάει με ένα άτομο και μετά μεγαλώνει σαν χιονοστιβάδα: οι φίλοι τους, η οικογένειά τους, η σχέση τους, οι γείτονές τους. Μεγαλώνει με πολύ αργό τρόπο, πολύ οργανικά. Ποτέ δεν ενδιαφέρθηκα για διάσημους ανθρώπους. Είναι μόνο οι άνθρωποι που έχω γνωρίσει».

Κάτι γνώριμο, κάτι οικείο

«Υπάρχει ένα είδος οικειότητας στο έργο της», δήλωσε η Susan Kismaric, πρώην επιμελήτρια φωτογραφίας στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, όπου έχει εκτεθεί το έργο της van Manen. «Το καλλιέργησε αυτό πολύ συνειδητά».

Εκτός από το MoMA, οι φωτογραφίες της van Manen παρουσιάστηκαν στο Maison Européenne de la Photographie στο Παρίσι, στο Stedelijk Museum του Άμστερνταμ, στο Fotomuseum Winterthur στην Ελβετία και σε γκαλερί ανά τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Yancey Richardson στη γειτονιά Chelsea του Μανχάταν. Δημοσίευσε, συνολικά δέκα συλλογές με το έργο της.

«Οι ντόπιοι έχουν τη φήμη της επιθετικότητας και του σκληρού ποτού, αλλά μου άρεσαν. Οι υπόλοιποι από εμάς φοράμε μάσκες και προσπαθούμε να είμαστε καλοί»

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Bertien van Manen (@bertienvanmanen)

Τα σπίτια της Ρωσίας, οι ντίσκο της Κίνας και οι γυναίκες ανθρακωρύχοι

Στα «Εκατό καλοκαίρια, εκατό χειμώνες», του 1994, κατέγραψε τη μετασοβιετική ζωή στα «πιο απρόσιτα μέρη -τα σπίτια των απλών ανθρώπων- για να μας δείξει πώς ζουν και κοιμούνται εκατομμύρια Ρώσοι, τι τρώνε, πώς μοιάζουν στην καθημερινότητά τους, στα διαμερίσματά τους, στα τραπέζια τους, στα κρεβάτια τους», έγραψε στην εισαγωγή ο Πολωνός δημοσιογράφος Ryszard Kapuscinski.

Στο βιβλίο «East Wind West Wind» (2001), η van Manen κατέγραψε τη ζωή στις ντίσκο της Κίνας, στα ολονύκτια θέατρα, στα εστιατόρια των αεροδρομίων και στα αγροτικά χωριά, μεταξύ άλλων τόπων που επισκέφθηκε σε πολλά ταξίδια της στη χώρα. Το «Let’s Sit Down Before We Go» (2011) συγκεντρώνει φωτογραφίες που τράβηξε από το 1991 έως το 2009 στη Ρωσία, τη Μολδαβία, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν, την Ουκρανία, το Ταταρστάν και τη Γεωργία.

Το μόνο μεγάλο έργο της που διαδραματίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν το «Moonshine» (2014). Η van Manen, κόρη μηχανικού εξόρυξης άνθρακα, νοίκιασε ένα φορτηγάκι το 1985 και ταξίδεψε μόνη της στο Τενεσί, τη Δυτική Βιρτζίνια και το Κεντάκι αναζητώντας γυναίκες ανθρακωρύχους.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Bertien van Manen (@bertienvanmanen)

Το υπέροχα ανθρώπινο χάος

«Δεν είχα επισκεφθεί ποτέ πριν τα Απαλάχια και εντυπωσιάστηκα από τα όμορφα βουνά», έγραψε η ίδια στην εφημερίδα The Guardian. «Αλλά δεν ήμουν έτοιμη για το ανθρώπινο χάος. Μερικές φορές, οι ανθρακωρύχοι είχαν μικρά σπίτια, αλλά πιο συχνά στριμώχνονταν σε τροχόσπιτα, κινητά σπίτια ή ό,τι μπορούσαν να χτίσουν στο δάσος».

Στο Κάμπερλαντ της πολιτείας Κάι, γνώρισε μια ανθρακωρύχο ονόματι Μάβις και τον σύζυγό της, Τζούνιορ. Μοιράστηκαν ένα τροχόσπιτο, έγραψε η van Manen στην εφημερίδα The Guardian, «με τον γιο της, τον Κρις, και τη συλλογή 23 τουφεκιών του Τζούνιορ».

Έζησε μαζί τους για τέσσερις μήνες και στη συνέχεια επέστρεψε αρκετές φορές. Μια φωτογραφία απεικονίζει έναν γείτονα με ένα παιδί στα γόνατά του που σημαδεύει με όπλο. Άλλες δείχνουν την εγγονή του Τζούνιορ να βάζει eyeliner, την αδελφή του να κάθεται σε μια κουνιστή πολυθρόνα με κλειστά μάτια και τη Μάβις να κρατάει τον σκύλο της.

«Για κάποιο λόγο», έγραψε η van Manen στην εφημερίδα The Guardian, «με καλωσόρισαν γρήγορα. Οι ντόπιοι έχουν τη φήμη της επιθετικότητας και του σκληρού ποτού, αλλά μου άρεσαν. Οι υπόλοιποι από εμάς φοράμε μάσκες και προσπαθούμε να είμαστε καλοί, αλλά αυτοί φέρονται ακριβώς όπως είναι».

Δείτε το σχετικό βίντεο 

Μια «κούφια» δουλειά

Η Μπερτιέν γεννήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 1935 στη Χάγη. Ο πατέρας της, Νικόλαους Χένκε, ήταν ηλεκτρολόγος μηχανικός που εργαζόταν σε ανθρακωρυχεία. Η μητέρα της, Έρικα Χένκε, διαχειριζόταν το νοικοκυριό. Ενώ σπούδαζε γαλλικά στο Πανεπιστήμιο του Leiden, εργάστηκε ως μοντέλο.

«Έχασα το ενδιαφέρον μου γι’ αυτό και σκέφτηκα, θα αλλάξω τα πράγματα», δήλωσε στο Aperture. «Θα βρεθώ πίσω από την κάμερα αντί να βρίσκομαι μπροστά της».

Σε ένα πάρτι γνώρισε τον φωτογράφο μόδας και διαφήμισης Θίο Νόορτ, ο οποίος την προσέλαβε ως βοηθό του. Αργότερα άρχισε να φωτογραφίζει για ολλανδικά γυναικεία περιοδικά. Μεταξύ των φωτογράφων μόδας τότε, λίγες ελάχιστες οι γυναίκες.

«Τα μοντέλα εκτιμούσαν το να δουλεύουν με μια γυναίκα αντί για όλους αυτούς τους άντρες», δήλωσε η van Manen στο Aperture. «Ένιωθαν πιο ελεύθερες και λιγότερο σαν αντικείμενα του πόθου. Έτσι είχα έναν εκπληκτικό όγκο δουλειάς». Βρήκε όμως τη δουλειά «κούφια».

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Bertien van Manen (@bertienvanmanen)

Προμελετημένες και πνευματικές λήψεις

Όταν ένας φίλος της έδωσε το βιβλίο του Ρόμπερτ Φρανκ, το βρήκε «τόσο δυναμικό και τόσο προσωπικό, που σκέφτηκα – αυτός είναι ο τρόπος που θέλω να τραβάω φωτογραφίες» όπως είπε στο ArtReview, το 2005.

Παντρεύτηκε τον Γουίλεμ βαν Μάνεν το 1961. Εκείνος πέθανε το 2008. Η van Manen ζούσε με την κόρη της, Γουλιελμίνα, τον γιο της, Γιόρις, και έναν εγγονό.

Η Kismaric, πρώην επιμελήτρια του MoMA, δήλωσε ότι το στυλ της van Manen έχει σε μεγάλο βαθμό εγκαταλειφθεί στον κόσμο της καλλιτεχνικής φωτογραφίας. «Πολλά από τα έργα της τώρα είναι πολύ προμελετημένα, αρκετά πνευματικά και λιγότερο εξαρτημένα από τη φωτογραφική ικανότητα της φωτογραφικής μηχανής. Η Μπερτιέν ενδιαφερόταν πολύ να καταστήσει σαφές στον θεατή πώς ένιωθε να βρίσκεται σε εκείνο το μέρος εκείνη τη στιγμή» είπε.

«Όταν ξεκίνησα, ήμουν κοινωνικά πολύ ενεργή και ήθελα να αλλάξω τον κόσμο όπως η Αμερικανίδα ποιήτρια και συγγραφέας του 20ού αιώνα, Ελίζαμπεθ Μπίσοπ», λέει η φωτογράφος. «Αλλά αυτό άλλαξε με τον καιρό, ένιωσα ότι δεν είναι ο δικός μου τρόπος να βλέπω τους ανθρώπους».

*Με στοιχεία από nytimes.com και anothermag.com