Μιχάλης Κακογιάννης: Δεν είχα ποτέ αυλή εγώ

[…]

— Πώς τα βλέπετε τα πράγματα; Φαίνεστε ανήσυχος…

— Κοιτάξτε. Εγώ κατ’ αρχήν δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος τύπος γενικώς. Κάθε πρωί που ξυπνάω δηλαδή είναι όλα μαύρα, και μόνο όταν αρχίζει να «μαυρίζει» η ημέρα και να έρχεται η νύχτα αισιοδοξώ. Είναι περίεργο, αλλά η νύχτα μού δημιουργεί μια αίσθηση ασφάλειας. Ενώ όλη την ημέρα φοβάμαι ότι θα χτυπήσει το τηλέφωνο και θα μου αναγγείλουν κάτι δυσάρεστο. Γι’ αυτό και δεν κλείνω ποτέ το τηλέφωνο. Είμαι συνεχώς σε επιφυλακή για να αντιμετωπίσω το κακό.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.1.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Από παιδί έτσι ήσασταν;

— Νομίζω ναι. Και στο σχολείο, θυμάμαι, πάθαινα μεγάλους πανικούς. Ποτέ δεν ήμουν ήσυχος. Είχα μια συνεχή ανησυχία και έκανα τα πάντα για να μη μου συμβεί αυτό που δεν ήθελα. Για παράδειγμα, επειδή ήμουν ο πρώτος μαθητής στην τάξη, δεν υπήρχε περίπτωση να αφήσω κανέναν άλλον να είναι καλύτερος από μένα, έστω και αν ο άλλος διέπρεπε σε κάτι. Εγώ προσπαθούσα και κατόρθωνα τελικώς —ακόμη και στα μαθήματα όπου δεν ήμουν πολύ δυνατός— να παίρνω πάντα τουλάχιστον ίσο βαθμό με αυτόν. Είχα φοβερό άγχος ως παιδί με την πρωτιά.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.1.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Πώς εξηγείτε σήμερα αυτή την αγωνία σας για την πρωτιά;

— Δεν ήταν άγχος για την πρωτιά. Τώρα που το ξανασκέφτομαι ήταν γενικώς άγχος. Είχα μεγάλο άγχος και για τον χρόνο…

— Δηλαδή;

— Ένιωθα συνεχώς ότι δεν θα προλάβω ό,τι και αν κάνω.

— Ότι δεν θα προλάβετε τι;

— Να ολοκληρώσω, για παράδειγμα, το γραπτό μου όταν μας έβαζαν ένα διαγώνισμα. (γέλια)

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.1.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Φοβερό…

— Το προηγούμενο βράδυ των εξετάσεων είχα εφιάλτες ότι, ενώ ξέρω τα θέματα, δεν θα προλάβω να τα γράψω και ο καθηγητής θα μου πάρει την κόλλα με τα ατέλειωτα θέματα. Και επειδή δεν άντεχα την ιδέα της αποτυχίας, έστηνα ολόκληρη παράσταση όταν καθυστερούσα και δεν προλάβαινα να ολοκληρώσω το γράψιμο. Λιποθυμούσα, με έβγαζαν έξω από την τάξη άρον άρον και τέτοια πράγματα. Πάντα, επειδή ήμουν καλός μαθητής, έπιανε το κόλπο, με πίστευαν. Ήμουν και καλός ηθοποιός. (γέλια)

— Όταν λέτε ότι δεν αντέχατε την αποτυχία, τι εννοείτε; Τι είναι για σας επιτυχία και τι αποτυχία;

— Νομίζω ότι τα κριτήρια είναι προσωπικά για κάθε άνθρωπο. Τόσο η επιτυχία όσο και η αποτυχία έχουν να κάνουν με το τι εσύ θέτεις στον εαυτό σου. Τι προσπαθείς να διατηρήσεις και τι να ξεπεράσεις. Η επιτυχία και η αποτυχία έχουν πάντα να κάνουν με τις αρχικές προθέσεις σου — και όχι με κάτι που θεωρείται κοινά αποδεκτό.

Πηγή: Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (mcf.gr)

— Μα η αποδοχή δεν είναι το ζητούμενο ενός δημιουργού;

— Αρχικώς σημασία για έναν δημιουργό έχει να καταλάβουν τις προθέσεις του οι άλλοι. Στη συνέχεια βέβαια, αν οι προθέσεις γίνουν και ένα υπέροχο αποτέλεσμα, τότε ακόμη καλύτερα. Εγώ, αν έστω και ένας κριτικός δεν κατανοήσει τις προθέσεις μου, αισθάνομαι τελειωμένος και πληγωμένος. Γι’ αυτό μπορεί να έχω 150 καταπληκτικές κριτικές και δύο αρνητικές — συχνά πρόστυχα αρνητικές. Ε, αντί να χαρώ από τις θετικές, αρρωσταίνω και θίγομαι από τις αρνητικές. Αυτό όμως νομίζω ότι είναι ίδιον όλων των καλλιτεχνών. Αυτή η σκέψη με ησυχάζει κάπως. (γέλια)

— Το ζητούμενο δηλαδή είναι να λένε όλοι καλά πράγματα για εμάς;

— Όχι, δεν νομίζω ότι αυτό είναι το ζητούμενο. Συνήθως αυτό που μας πληγώνει πάνω από όλα σε μια κριτική είναι η άγνοια. Στην περίπτωση του «Βυσσινόκηπου», για παράδειγμα, πρέπει να ξέρει κανείς τι είναι ο Τσέχοφ και τι προσπάθησα εγώ να πω σε σχέση με αυτόν. Μόνο αν προϋπάρχουν αυτά τα δύο στοιχεία μπορεί ένας κριτικός να κατανοήσει την ταινία. Πώς όμως μπορούμε σήμερα να απαιτήσουμε κάτι τέτοιο, όταν υπάρχουν ένα σωρό νέα παιδιά τα οποία, ενώ είναι άσχετα, βγαίνουν και κάνουν τον κριτικό;

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (mcf.gr)

— Υπάρχουν αρνητικές κριτικές από τις οποίες κερδίσατε πράγματα;

— Ασφαλώς. Έχω ξεχωρίσει κάποιους κριτικούς και από αυτούς έχω μάθει όντως πολλά διαβάζοντας τις κριτικές τους. Είναι αυτοί που κατ’ αρχάς ασχολούνται με τις προθέσεις του δημιουργού. Όπως σας είπα, για μένα όλα ξεκινούν από τις προθέσεις. Έπεται το αποτέλεσμα. Μπορεί το αποτέλεσμα να μην είναι αυτό που θα έπρεπε να είναι, να μην ανταποκρίνεται δηλαδή στις προθέσεις. Ο ρόλος όμως ενός κριτικού —και το πιστεύω απόλυτα αυτό που λέω— είναι να καταλάβει τις προθέσεις του δημιουργού.

[…]

— Τελικά, αυτό είναι η ζωή, μια υποψηφιότητα για το τέλος; Δηλαδή, ζούμε ως υποψήφιοι για να πεθάνουμε;

— Αυτή είναι η μοίρα μας. Όσο είσαι νέος δεν το σκέφτεσαι. Όταν αρχίζουν και στενεύουν τα περιθώρια, ο χρόνος αλλάζει ταχύτητα. Όσο πήγαινα στο σχολείο, το οποίο μισούσα —το θεωρούσα φυλακή—, οι ημέρες, οι ώρες, τα δευτερόλεπτα δεν περνούσαν με τίποτε. Ήταν κάθε ημέρα ένα μαρτύριο. Είχα μάλιστα κι ένα ημερολόγιο και έσβηνα εκδικητικά κάθε ημέρα που περνούσε. Τώρα ο χρόνος γλιστράει μέσα από τα χέρια μου όπως η άμμος. Δεν προλαβαίνω να πω «αύριο» και έχει γίνει «χθες».

[…]

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (mcf.gr)

— Πώς και δεν κάνατε τη «Στέλλα» με τη Λαμπέτη;

— Αν θυμάμαι καλά, η Έλλη τότε ήταν κλεισμένη για κάποια άλλη ταινία. Εν τω μεταξύ τη Μελίνα την είχαν απορρίψει οι πάντες ως αντικινηματογραφική, ακόμη και οι Γάλλοι.

— Η διασκευή του σεναρίου έγινε από σας μόνο ή συμμετείχε και ο κ. Καμπανέλλης;

— Η διασκευή του σεναρίου έγινε μόνο από μένα, και ας διεκδίκησε αργότερα τη συγγραφή του ο κ. Καμπανέλλης. Τότε μάλιστα δεν είχε εκφράσει καμία ένσταση.

— Μετά από χρόνια όμως βγήκε στην τηλεόραση ο κ. Καμπανέλλης και έλεγε πως έγραψε μαζί σας το σενάριο…

— Πρόσφατα, μετά από πολλά χρόνια, βρήκα το συμβόλαιο που μου ανέθετε τότε να γράψω το σενάριο. Ο Καμπανέλλης —τον οποίο εκτιμώ παρ’ όλα αυτά— βγήκε και είπε κάπου ότι είμαι όχι μόνο αμνήμων αλλά και αγνώμων. Τον συνάντησα μετά από αυτά που βγήκε και είπε και του εξηγήθηκα: «Ρε Ιάκωβε», του λέω, «τι έχεις πάθει, έχεις ραμολίρει; Κατ’ αρχήν η Στέλλα τελειώνει εντελώς διαφορετικά από το θεατρικό σου… Μετά, αν είχες γράψει το σενάριο, θα είχες γράψει και τους στίχους των τραγουδιών». Σε όλα τα τραγούδια που ακούγονται στην ταινία οι στίχοι είναι δικοί μου. Αναγκάστηκα να τους γράψω, και αυτό το παραδέχθηκε και ο ίδιος.

Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης (mcf.gr)

— Πώς εξηγείτε τη συμπεριφορά του κ. Καμπανέλλη, αν είναι τα πράγματα έτσι όπως τα λέτε;

— Κοιτάξτε, κύριε Λάλα, εγώ καταλαβαίνω πολλά πράγματα και τα συγχωρώ. Θεωρώ ότι ανέκαθεν ο φθόνος είναι ίδιον του Έλληνα, και μερικές φορές είναι και δημιουργικός. Μπορεί να δημιουργήσει το αίσθημα της άμιλλας. Δυστυχώς όμως —καμιά φορά το διαπιστώνω και σε μένα ως Έλληνα— μπορεί ξαφνικά να φθονήσω τον άλλο άνευ λόγου και αιτίας, μόνο και μόνο γιατί έκανε και κάνει κάτι που δεν μπορώ να κάνω εγώ. Ας πούμε, η Μελίνα στο αποκορύφωμα της καριέρας της —έπαιζε στο Μπροντγουέι και έσκιζε— την απασχολούσε τι εισιτήρια έκανε η τελευταία ταινία της Βουγιουκλάκη στην Ελλάδα. Καταλαβαίνετε τι θέλω να σας πω; Και δεν βγάζω τον εαυτό μου απ’ έξω… Ξέρω ότι ο φθόνος δεν είναι καλό πράγμα, αλλά τον έχω αισθανθεί κι εγώ. Σπανίως βέβαια φθονώ όταν είναι δίκαιη η επιτυχία του άλλου. Μπορεί να αισθανθώ φθόνο όταν είναι αδικαιολόγητη η επιτυχία ή οι ύμνοι που συγκεντρώνει κάποιος — σε οποιονδήποτε τομέα, δεν εννοώ μόνο στον δικό μου. Σε μένα το αίσθημα του φθόνου δημιουργεί αρκετά έντονα το αίσθημα της άμιλλας. Βέβαια αυτό που εντείνει τον φθόνο είναι ο τρόπος με τον οποίο θεοποιούνται πολλές φορές στην Ελλάδα από ομάδες ανθρώπων ορισμένοι καλλιτέχνες, είτε είναι ηθοποιοί είτε είναι σκηνοθέτες.

— Έχετε πιάσει τον εαυτό σας να επιζητεί την κολακεία των γύρω;

— Όχι, κύριε Λάλα. Δεν μπορώ να ανεχθώ δίπλα μου ανθρώπους να με γλείφουν. Μ’ ενοχλεί. Τους φίλους μου τους πραγματικούς δεν τους ξέρει κανείς, διότι είναι απ’ όλα τα στρώματα. Δε λέω βέβαια ότι είμαι αντικοινωνικός. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν μια θέση στην κοινωνία και τους οποίους εκτιμώ. Ανθρώπους όπως η Ντόλυ Γουλανδρή τους οποίους υπεραγαπώ, διότι αισθάνομαι ότι, πέρα από την κοινωνική θέση, η προσφορά τους στα ελληνικά πράγματα είναι πάρα πολύ σημαντική. Τους εκτιμώ, τους αγαπώ και είναι φίλοι μου. Αυτό όμως που βλέπω να γίνεται γύρω από μερικούς ανθρώπους, που όπου πηγαίνουν είναι περιστοιχισμένοι από μια παρέα η οποία συνεχώς —δεν ξέρω για ποιον λόγο— τους χαϊδεύει και τους αναπτερώνει το ηθικό, αυτό δεν το μπορώ καθόλου. Δεν είχα ποτέ αυλή εγώ. Είμαι μοναχικός άνθρωπος.

— Δεν σας τρομάζει η μοναξιά;

— Αντιθέτως, περνάω θαύμα με τον εαυτό μου. Όταν γυρίζω στο σπίτι μου αργά το βράδυ, λέω από μέσα μου: «Αχ, τι ωραία… Τώρα είμαι μόνος μου. Θα κάτσω, θα διαβάσω, θα δω λίγη τηλεόραση, θα γράψω πέντε γράμματα…» Περνάω πολύ καλά με τον εαυτό μου. Εκεί που πολλές φορές δεν περνάω καθόλου καλά είναι όταν είμαι περιστοιχισμένος από ανθρώπους που δεν τους εκτιμώ και είμαι αναγκασμένος να είμαι ευγενής.

— Εγώ πάντως έχω τύχει σε περιπτώσεις όπου δεν είστε και τόσο ευγενής… (γέλια)

— Η αλήθεια είναι ότι μερικές φορές δεν είμαι. Φτάνει μία στιγμή που ξεχνάω  τι σημαίνει ευγένεια. Αυτό όμως είναι κάτι που χρειάζεται τόλμη. Το να είσαι ειλικρινά μη ευγενής —το οποίο θαυμάζω— χρειάζεται μια τόλμη που δυστυχώς δεν τη διαθέτω πάντα.

*Αποσπάσματα από συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Μιχάλης Κακογιάννης στον Θανάση Λάλα και στην εφημερίδα «Το Βήμα» το 2000. Είχε δημοσιευτεί στο φύλλο που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 30 Ιανουαρίου 2000.

Ο Μιχάλης Κακογιάννης, διακεκριμένος ελληνοκύπριος θεατρικός και κινηματογραφικός σκηνοθέτης, σεναριογράφος και μεταφραστής, γεννήθηκε στη Λεμεσό στις 11 Ιουνίου 1921 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 25 Ιουλίου 2011.