Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με την ιρανική γλώσσα (Μέρος Α’)

Μέλος της ινδοευρωπαϊκής γλωσσικής οικογένειας, η ιρανική αποτελεί τη μία από τις δύο μεγάλες υποομάδες (η άλλη είναι η ινδική ή ινδοάρεια) του λεγόμενου ινδοϊρανικού κλάδου. Η εξέταση της ιρανικής καθιστά εν πρώτοις αναγκαία τη γνώση των τριών βασικών εξελικτικών σταδίων της στο διάβα των αιώνων.

Στην παλαιότερη φάση, την αρχαία ιρανική, που φθάνει έως την εποχή των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου (περί το 331 π.Χ.), περιλαμβάνονται μόνο δύο μαρτυρημένες γλώσσες, οι οποίες συγγενεύουν στενά από γραμματικής απόψεως με τη βεδική σανσκριτική (την αρχαϊκότερη μορφή της ινδικής): η αρχαία περσική (απαντά με τη μορφή σφηνοειδούς γραφής σε μνημειακές επιγραφές επί δυναστείας των Αχαιμενιδών) και η αβεστική, που συναντάται σε παλαιότατα ζωροαστρικά κείμενα. Στο ενδιάμεσο στάδιο, στη μέση ιρανική φάση, που χαρακτηρίζεται από σειρά φωνητικών αλλαγών και εκτείνεται από τον 3ο αιώνα π.Χ. έως τον 9ο αιώνα μ.Χ., συγκαταλέγονται γλώσσες όπως η μέση περσική (παχλαβί), η παρθική, η βακτρική, η χορασμική και η σογδική. Τέλος, στη νέα ιρανική φάση, που καλύπτει το διάστημα από τους Μεσαιωνικούς Χρόνους έως την εποχή μας, κατατάσσονται η νέα περσική (φαρσί), η κουρδική, η οσσετική, η παστού (αφγανική) και άλλες γλώσσες – πολλές εξ αυτών δέχτηκαν σημαντικές επιδράσεις από μη ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, όπως η τουρκική και η αραβική.

Πιθανολογείται, βεβαίως, ότι υπήρχαν πολλές άλλες αρχαίες ιρανικές γλώσσες πέραν των δύο που προαναφέρθηκαν. Υπέρ της ύπαρξής τους συνηγορούν διάφορα κύρια ονόματα, δάνειες λέξεις και αρχαία λεξικογραφικά σχόλια, καθώς και η μαρτυρία των απογόνων τους της μέσης ιρανικής φάσης.

Σε ό,τι αφορά τις επαφές ανάμεσα στην ιρανική και την ελληνική γλώσσα κατά την αρχαιότητα, οι σχετικές μαρτυρίες δεν είναι άφθονες, παρά την αναμφισβήτητη ώσμωση των δύο πολιτισμών συνεπεία τόσο των Περσικών Πολέμων όσο και της ελληνικής κυριαρχίας στα εδάφη τής πρώην Περσικής Αυτοκρατορίας μετά την περίφημη εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι μελετητές θεωρούν ότι κύριοι ανασχετικοί παράγοντες υπήρξαν αφενός η γλωσσική πολυμορφία των διαδοχικών περσικών αυτοκρατοριών και αφετέρου η εμφανώς αρνητική στάση των Ελλήνων της Κλασικής Περιόδου απέναντι στους «βαρβάρους» και στις γλώσσες τους, για την οποία είχαμε κάνει λόγο σε σειρά παλαιότερων άρθρων μας.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, χάρτης της Περσικής Αυτοκρατορίας περί το 500 π.Χ.