Άννα Φρανκ: Η ιστορία πίσω από το ημερολόγιό της

Στις 12 Ιουνίου 1929, γεννήθηκε στη Φραγκφουρτή της Γερμανίας, η Αννα Φρανκ. Το κορίτσι που μέσα από το ημερολόγιο της και χωρίς να θέλει ποτέ αυτό να δημοσιοποιηθεί έδωσε στην ανθρωπότητα μια αφοπλιστικά αυθεντική καταγραφή του πώς ήταν να ζει κανείς υπό τον φόβο σύλληψής του από τους  Ναζί.

Η Αννα ήταν γόνος εύπορης οικογενείας και όπως γράφει στο «ΒΗΜΑ» της 14ης Ιουλίου 2002 η Νίνα – Μαρία Πασχαλίδου:

«Ο πατέρας της, Οτο Φρανκ, υπηρέτησε με ευλάβεια τη χώρα του στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ενώ μερικά χρόνια αργότερα έχασε την περιουσία του μαζί με εκατοντάδες άλλους Γερμανούς στην οικονομική ύφεση του 1920.

»Τον Ιανουάριο του 1933 οι ναζιστές ανήλθαν στην εξουσία. Ο διορατικός Οτο μετέφερε την τετραμελή του οικογένεια (τη γυναίκα του και τις δύο κόρες του, Αννα και Μάργκο) στο Αμστερνταμ της Ολλανδίας, όπου ανέλαβε τη θέση του διευθυντή σε μια εταιρεία τροφίμων στην περιοχή του Πρίσενγκρατς. Η ναζιστική Γερμανία όμως δεν άργησε να κατακτήσει την Ολλανδία».

Βρισκόμαστε πλέον στον Μάιο του 1940 και οι ζωές εκατομμυρίων εβραίων βυθίζονται στον τρόμο και τον πόνο.

Στο καταφύγιο των Φρανκ

«Λίγο προτού ξεκινήσει η μεταφορά των εβραίων στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ο Οτο αποφάσισε να εξαφανίσει την οικογένειά του. Γι’ αυτόν τον σκοπό δημιούργησε ένα προσάρτημα στην αποθήκη τροφίμων στο Πρίσενγκρατς, το οποίο αποτελούνταν από δύο διαμερίσματα εξοπλισμένα με τα κατάλληλα μέσα για να φιλοξενήσουν δύο οικογένειες, των Φρανκ και των Βαν Πελ – την τριμελή οικογένεια του συνεργάτη του Οτο Φρανκ. Τις δύο οικογένειες ακολούθησε στο καταφύγιό τους και ο Ντάσελ, ένας ηλικιωμένος εβραίος οδοντίατρος.

»Η ζωή στο καταφύγιο ξεκινούσε αργά το απόγευμα. Φίλοι των Φρανκ προμήθευαν τους φυγάδες με εφόδια και φαγητό από τη μαύρη αγορά. Τις νυχτερινές ώρες ο Οτο και ο συνεργάτης του διατελούσαν τη συνηθισμένη τους εργασία στο κάτω μέρος της αποθήκης.

To ημερολόγιο

»Η Αννα Φρανκ βρήκε στη φυλακή αυτή μια ιδιάζουσα ελευθερία.

“Αγαπητή Κίτυ”, γράφει στις πρώτες σελίδες του ημερολογίου της, το οποίο της δώρισε ο πατέρας της στα δέκατα τρίτα της γενέθλια, “ελπίζω ότι θα είσαι η παρηγοριά μου και το στήριγμά μου”.

»Πράγματι το ημερολόγιο αυτό εκφράζει εκτός από τη μεγάλη αδυναμία που είχε η Αννα στον πατέρα της την ωμότητα ενός πολέμου μέσα από τα μάτια ενός παιδιού το οποίο σταδιακά έχανε συνειδητά την αθωότητά του.

“Δεν θα μπορέσω ποτέ να ξαναγράψω με αυτόν τον τρόπο. Γνωρίζω βαθιά μέσα μου πως δεν θα είμαι ποτέ πια αθώα” αναγράφει το ημερολόγιο στις 2 Νοεμβρίου του 1942.

»Η φωνή της Αννας είναι η κραυγή ενός εβραίου στο κρησφύγετό του αλλά και η κραυγή του ανθρώπου του 20ού αιώνα, ο οποίος καταδιώχθηκε από την πιο αλλοπρόσαλλη δολοφονική μανία της Ιστορίας.

»Η νεαρή συγγραφέας ωστόσο αποκαλύπτει στις σελίδες του ημερολογίου ένα φυσικό ταλέντο στην τέχνη του γραπτού λόγου και μια λογική που ξεπερνά τα όρια της ηλικίας της. Σε μια από τις σελίδες της θέτει το εξής ερώτημα στον εαυτό της:

“Είναι άραγε σωστό να ακολουθώ ολοκληρωτικά αυτά που μου υποβάλλει η συνείδησή μου;”.

»Η Αννα προβληματίστηκε για τη ζωή, την αγάπη, το μίσος, την αρχή και το μέλλον μιας σχέσης με αφορμή την επαφή της με τον Πίτερ, τον δεκαεξάχρονο γιο των Βαν Πελ, για τον οποίο έτρεφε συναισθήματα, καθώς και για το μέλλον της ανθρωπότητας αλλά και την εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με τον εαυτό του.

Το τέλος

»Το 1942 οι ναζιστές ανακάλυψαν το κρησφύγετο των Φρανκ μετά τη συμπτωματική καταδίωξη ενός ληστή στην αποθήκη τροφίμων. Οι δύο οικογένειες καθώς και ο ηλικιωμένος οδοντίατρος μεταφέρθηκαν στο Αουσβιτς.

»Η Αννα Φρανκ, η μητέρα της και η αδερφή της άφησαν την τελευταία τους πνοή στο Μπέργκεν-Μπέλσεν, το στρατόπεδο στο οποίο μεταφέρθηκαν όταν το Αουσβιτς δέχθηκε επίθεση από τους Ρώσους. Είχαν πληγεί από τύφο.

Η δημοσίευση του ημερολογίου

Λίγες ημέρες μετά τη σύλληψή τους, η Μίεπ Γκίς, μια γυναίκα που βοηθούσε τους Φρανκ κατά την παραμονή τους στο κρησφύγετο ανακάλυψε τα χειρόγραφα της Άννας και τα παρέδωσε στον πατέρα της όταν εκείνος επέστρεψε μετά τον πόλεμο στο Άμστερνταμ.

»Μοναδικός επιζών ο Οτο (…) . Σε αυτόν οφείλεται η αρχική έκδοση του ημερολογίου, άλλωστε σε αυτόν οφειλόταν και η ύπαρξή του. Το ημερολόγιο έχει μεταφραστεί σε 30 γλώσσες και ως σήμερα έχει πουλήσει 300.000 αντίτυπα σε όλον τον κόσμο. Το καταφύγιο της οικογένειας στο Πρίσενγκρατς λειτουργεί σήμερα ως κέντρο νεότητας με την ονομασία “Το σπίτι της Αννα Φρανκ”.

»Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το καταφύγιο κάλυπτε μια μεγάλη βιβλιοθήκη η οποία οδηγούσε στην κρυφή πόρτα των δωματίων. Οταν οι ναζιστές ανακάλυψαν το κρησφύγετο αναγκάστηκαν να παραμερίσουν δεκάδες βιβλία για να μπουν στα διαμερίσματα και να φτάσουν στην Αννα».

Οι κομμένες σελίδες

Πάντως ο Ότο Φρανκ προτού δημοσιευθεί το περιεχόμενο του ημερολογίου της Άννας, φρόντισε να αφαιρέσει ορισμένες σελίδες.

Το ημερολόγιο, ύστερα από επεξεργασία του πρωτότυπου κειμένου και περικοπές στο υλικό πρωτοκυκλοφόρησε ως βιβλίο τον Ιούνιο του 1947, με τον τίτλο: «Το πίσω σπίτι». Αρκετές όμως δεκαετίες αργότερα, και συγκεκριμένα το 1998, βγήκαν στη δημοσιότητα κάποιες από τις «κομμένες σελίδες» του ημερολογίου.

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 27ης Σεπτεμβρίου 1998:

«Τρία φύλλα χαρτιού, δύο γαλάζια και ένα ροζ, έχουν προκαλέσει τον τελευταίο καιρό έντονες απορίες, συζητήσεις, ακόμη και παζάρια με επίκεντρο το Αμστερνταμ.

»Είναι γραμμένα στα ολλανδικά, με έναν από τους διασημότερους γραφικούς χαρακτήρες στον κόσμο: εκείνον της Αννας Φρανκ.

»Αποτελούν αναμφίβολα τμήμα του περίφημου ημερολογίου της και η ύπαρξή τους έγινε γνωστή στα μέσα Αυγούστου από το ολλανδικό ραδιόφωνο. (…) Η ολλανδική εφημερίδα “Het Parool” δημοσίευσε για πρώτη φορά αποσπάσματα από τα χειρόγραφα αυτά».

Τα χειρόγραφα είχε στην κατοχή του ο έμπιστος φίλος του Ότο Φρανκ, Κορ Σάικ, ο οποίος, 18 χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα της Αννας, αποφάσισε να αποκαλύψει το μυστικό.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.5.1960, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Τα γαλάζια χειρόγραφα

«Από το περιεχόμενό τους έγινε αμέσως αντιληπτό ότι ο Ότο Φρανκ, πατέρας της Αννας και μοναδικός επιζών από την οικογένεια (…) είχε αποφασίσει να αποκρύψει αυτές τις σελίδες όταν έδωσε ο ίδιος το ημερολόγιο για πρώτη φορά στη δημοσιότητα το 1947.

»Για να εξαφανίσει μάλιστα κάθε υποψία είχε φροντίσει να αριθμήσει τις υπόλοιπες σελίδες έτσι ώστε κανένας να μην αντιληφθεί την παράλειψη. (…)

»Κατ’ αρχήν, το περιεχόμενο των δύο γαλάζιων σελίδων. Πρόκειται για μια επιστολή της Άννας προς τη φανταστική φίλη της Κίτι, στην οποία γράφει ότι ο πατέρας της αποτελούσε την αιτία της δυστυχίας της μητέρας της.

“Δεν θα πρέπει να είναι εύκολο για μια γυναίκα που αγαπά να ξέρει ότι δεν θα έχει την πρώτη θέση στην καρδιά του συζύγου της, και η Μητέρα το ξέρει (…).

Ο Πατέρας δεν είναι ερωτευμένος μαζί της, της δίνει ένα φιλί όπως δίνει και σε εμάς, ποτέ όμως δεν την αναφέρει ως παράδειγμα γιατί δεν μπορεί.

Την κοιτάζει με αποδοκιμασία, ποτέ με αγάπη (…). Τον αγαπάει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον και θα πρέπει να είναι δύσκολο γι’ αυτήν να βλέπει ότι αυτή η αγάπη θα μείνει πάντοτε χωρίς ανταπόκριση.”

»Οι επικρίσεις αυτές προκαλούν έκπληξη, καθώς στο υπόλοιπο ημερολόγιο η Αννα τις περισσότερες φορές είναι μάλλον επαινετική προς τον πατέρα της, ενώ αντιθέτως παραπονείται πολλές φορές για την ψυχρότητα της μητέρας της.

»Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ορισμένοι θεωρούν ότι ο Ότο Φρανκ αποκρύπτοντας αυτή την επιστολή πρόδωσε τη μνήμη της κόρης του, εφόσον είναι το μοναδικό ίσως σημείο στο οποίο δείχνει συμπάθεια».

Το ροζ φύλλο

»Το τρίτο –ρόζ- φύλλο χαρτιού αποτελεί μια καινούργια εισαγωγή στο ημερολόγιο, με την οποία η Αννα Φρανκ δηλώνει ότι δεν επιθυμεί ποτέ να δει το φως της δημοσιότητας.

“Θα φροντίσω να μην πέσει ποτέ στα χέρια κανενός. Ο Πατέρας, η Μητέρα και η Μάρκγοτ είναι καλοί μαζί μου και μπορώ να τους πω πολλά πράγματα, δεν τους αφορά όμως το ημερόλογιό μου και τα 10.000 μυστικά του”.»

Παρά τη ρητή αντίθετη επιθυμία της 15χρονης συγγραφέως, το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα μπεστ σέλερ στην ιστορία της λογοτεχνίας. Έχει μεταφραστεί στο θέατρο, στον κινηματογράφο, ακόμη και σε κινούμενα σχέδια».