Ναυάγιο της Πύλου: χρωστάμε σε πάνω από 500 ψυχές την αλήθεια – και να σταματήσει η Μεσόγειος να είναι νεκροταφείο

Λίγοι θάνατοι είναι πιο φριχτοί από τον πνιγμό. Ιδίως όταν γίνεται σε συνθήκες πανικού, σε ένα πλοίο γεμάτο εκατοντάδες ανθρώπους που ανατρέπεται και πολύ σύντομα αρχίζει να βουλιάζει. Και αυτόν τον θάνατο είχαν πάνω από 500 άνθρωποι στο αλιευτικό σκάφος Adriana την νύχτα της 14^ης Ιουνίου 2023, ανοιχτά της Πύλου.

Στο πλοίο επέβαιναν πάνω από 750 άνθρωποι, από τη Συρία, το Πακιστάν και την Αίγυπτο. Επέζησαν μόνον 104 άνθρωποι και μόλις 82 σοροί ανθρώπων βρέθηκαν.

Το πλοίο είχε αναχωρήσει από το Τομπρούκ της Λιβύης με προορισμό την Ευρώπη, φορτωμένο άνδρες γυναίκες και παιδιά που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τον πόλεμο και τη φτώχεια και να μπορέσουν να έχουν ένα καλύτερο αύριο.

Για να μπορέσουν να ανέβουν στο πλοίο είχαν πληρώσει μεγάλα ποσά στους διακινητές, τους ανθρώπους που κερδοσκοπούν πάνω στην ανάγκη των ανθρώπων να έχουν μια καλύτερη μοίρα.

Το πλοίο ήταν ένα σαπιοκάραβο με την κατάσταση να επιδεινώνεται από το ότι ήταν υπερφορτωμένο. Σκοπός των ανθρώπων που ήταν επάνω να φτάσουν στην Ευρώπη.

Η διαδρομή που είχαν διαλέξει ήταν συγκριτικά πιο επικίνδυνη και μεγαλύτερη, γιατί φοβόντουσαν ότι εάν το πλοίο προσέγγιζε τις ελληνικές ακτές θα κινδύνευαν, όπως είχε γίνει με άλλα πλοία, με επαναπροώθηση (pushback).

Το πλοίο αυτό ήδη από τις 13 Ιούνη ήταν σε κίνδυνο. Μέσα από κανάλια επικοινωνίας που προσφέρουν οι ΜΚΟ αλλά και κλήση μέσω δορυφορικού τηλεφώνου οι ιταλικές και ελληνικές αρχές γνώριζαν ότι το πλοίο ήταν σε κίνδυνο και ότι οι επιβαίνοντες σε αυτό ζητούσαν βοήθεια.

Ήδη από τις 13 Ιουνίου ελικόπτερο είχε πετάξει πάνω από το πλοίο και υπήρχε επίγνωση και του μεγάλου αριθμού επιβαινόντων και του πραγματικού κινδύνου.

Αργότερα, οι ελληνικές αρχές ανέφεραν ότι οι επιβαίνοντες στο πλοίο δεν ήθελαν βοήθεια γιατί προσπαθούσαν να φτάσουν στην Ιταλία, όμως επιζώντες επέμειναν μετά ότι επανειλημμένα έκαναν εκκλήσεις για βοήθεια και για διάσωση.

Όταν τελικά αποφασίζει το Λιμενικό Σώμα να στείλει σκάφος, αυτό είναι ένα περιπολικό που δεν μπορεί να κάνει διάσωση τόσο μεγάλης κλίμακας. Επάνω του είχε μόλις 43 σωσίβια γιλέκα πνευστού τύπου, 8 στρογγυλά σωσίβια, 2 πνευστές σωσίβιες σχεδίες 39 ατόμων έκαστη και ένα βοηθητικό πνευστό σκάφος, με επιζώντες να υποστηρίζουν ότι η επιλογή να ρυμουλκήσει το Adriana αφού το έδεσε με σκοινί μάλλον συνέβαλε στο να βυθιστεί πιο γρήγορα.

Παρότι η έρευνα ως προς αυτή την πλευρά δεν έχει ολοκληρωθεί, εύλογα μπορεί να υποθέσει κανείς ότι χρειαζόταν εξαρχής άλλος σχεδιασμός και πολύ περισσότερα μέσα διάσωσης. Το Adriana βυθίστηκε στις χειρότερες συνθήκες: νύχτα, πολύ γρήγορα και αφού είχε πάρει κλίση και ανατραπεί, μετατρεπόμενο σε υγρό τάφο.

Ένα χρόνο μετά, εξακολουθεί να μην έχει υπάρξει πλήρης διερεύνηση των συνθηκών του ναυαγίου. Κρίσιμα στοιχεία δεν έχουν δοθεί στη δημοσιότητα, ούτε γνωρίζουμε εάν και σε ποιο βαθμό έχουν διερευνηθεί.

Η μόνη δίκη που έγινε αφορούσε μερικούς Αιγύπτιους επιζώντες του ναυαγίου οι οποίοι κατηγορήθηκαν ότι ήταν διακινητές, παρότι επέμεναν ότι δεν ήταν και οι οποίοι απαλλάχτηκαν από κάθε κατηγορία, καθώς εκτός των άλλων το δικαστήριο δήλωσε και αναρμόδιο να δικάσει.

Η αποκάλυψη της αλήθειας, η απόδοση ευθυνών και η δικαίωση των ψυχών που χάθηκαν παραμένει μέγα ζητούμενο. Κρίσιμο ζήτημα όμως είναι και το εξής: έναν χρόνο μετά από αυτή την τραγωδία, τι κάναμε για να μην έχουμε ξανά μια νέα τέτοια τραγωδία; Φοβάμαι πολύ λίγα.

Η Ευρώπη επιμένει σε μια πολιτική αποτροπής της άφιξης μεταναστών που ως αποτέλεσμα δεν έχει να περιορίζει τις αφίξεις, αλλά να κάνει την πορεία προς την Ευρώπη ολοένα και πιο επικίνδυνη.

Με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες να μην θέλουν επιπλέον μετανάστες και πρόσφυγες, το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι αυτοί να αναγκάζονται να κάνουν όλο και πιο επικίνδυνες διαδρομές και επίσης να πέφτουν πιο εύκολα θύματα των συμμοριών των διακινητών.

Όμως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το άσυλο και η μετανάστευση στην πραγματικότητα παραμένουν ανθρώπινα δικαιώματα και τουλάχιστον θα έπρεπε να μπορούμε να εγγυηθούμε σε αυτούς τους ανθρώπους την ασφαλή άφιξη στην Ευρώπη και τη δυνατότητα να εξεταστεί το αίτημα τους. Δεν γίνεται να παραταθεί μια κατάσταση όπου το να θαλασσοπνιγεί κάποιος έχει γίνει η τυπική προϋπόθεση για να ζητήσει άσυλο. Δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε με όρους μόνο αποτροπής ή ακόμη χειρότερα να ελπίζουμε ότι τέτοιες τραγωδίες θα πείσουν κάποιους να μην έρθουν.

Και βέβαια σίγουρα δεν μπορεί την πολιτική για τη μετανάστευση και το προσφυγικό να την υπαγορεύει η ακροδεξιά, όπως, δυστυχώς, γίνεται σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό που χρειάζεται είναι επιτέλους να συζητήσουμε για αυτό το θέμα με βάση όντως τις «ευρωπαϊκές αξίες», όπως είναι η αλληλεγγύη και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Καταρχάς πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι μετανάστες και οι πρόσφυγες φεύγουν από τις πατρίδες τους γιατί πολύ απλά γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ζήσουν σε αυτές. Και είναι πολύ πιθανό τα επόμενα χρόνια τέτοιες τάσεις να είναι πιο έντονες. Από τους πολέμους μέχρι την κλιματική αλλαγή είναι πολλοί οι λόγοι που θα αναγκάζουν ανθρώπους να αναζητήσουν αλλού καλύτερη μοίρα. Αν δεν θέλουμε να φεύγουν οι άνθρωποι από τις πατρίδες τους, ας σκεφτούμε τι έχει κάνει ο «αναπτυγμένος κόσμος» για αυτές: εάν θα σταματήσει να λεηλατεί τις πλουτοπαραγωγικές πηγές τους, εάν θα τους δώσει την ενίσχυση εκείνη (που με έναν τρόπο θα είναι και η αποκατάσταση του κόστους της αποικιοκρατίας), εάν θα συμβάλει στην ειρήνη και όχι σε διαρκείς πολεμικές αναφλέξεις που στο τέλος καταλήγουν σε νέα κύματα προσφυγιάς.

Και η ιστορία δείχνει ότι οι φράχτες και τα άλλα μέτρα αποτροπής συνήθως δεν σταματούν αυτούς τους ανθρώπους. Απλώς αυξάνουν τον κίνδυνο που διατρέχουν μέχρι να φτάσουν και κάνουν πολύ πιο επισφαλή την ύπαρξή τους όταν φτάσουν.

Και αυτό παρότι οι εύπορες χώρες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα ενός ολοένα και πιο γερασμένου πληθυσμού και της υπογεννητικότητας που σημαίνει ότι η άφιξη μεταναστών θα μπορούσε να τους δώσει και τον αναγκαίο δημογραφικό δυναμισμό.

Όσο για τα περί «πολέμου πολιτισμών», ας αφήσουμε αυτές τις χαζομάρες, δεν υπάρχει «εθνική ιστορία» που να μην είναι ταυτόχρονα και μια ιστορία συνάντησης και ανάμειξης πολιτισμών.

Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη χρειάζεται μια «αλλαγή παραδείγματος» για το μεταναστευτικό και το προσφυγικό. Διαφορετικά θα λειτουργεί σαν μια διαρκής διάψευση των ίδιων των αρχών που υποτίθεται ότι πρεσβεύει.

Όλα αυτά δεν θα φέρουν πίσω τους εκατοντάδες αδικοχαμένους της Πύλου. Ούτε τους χιλιάδες που έχουν χάσει τη ζωή τους στη Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια. Μπορούν όμως τουλάχιστον να αποτελέσουν την αφετηρία ώστε να μην υπάρξουν άλλες ζωές χαμένες. Ζωές ανθρώπων, ανδρών, γυναικών και παιδιών, που ήλπιζαν ότι θα μπορούσαν να ζήσουν μια ζωή αξιοπρεπή. Που ήθελαν να δουλέψουν και να προκόψουν. Που είχαν όνειρα και ελπίδα. Που χάθηκαν χωρίς να βρουν δικαιοσύνη. Που πρέπει εμείς να εξασφαλίσουμε τη δικαιοσύνη γι’ αυτούς, έστω και τώρα.