«Γιατί σκέφτεστε τον πόλεμο; Είμαι με την ειρήνη» – H συνέντευξη του Φιντέλ Κάστρο στο BBC

Στις 26 Ιουνίου 1961 σε ένα αγρόκτημα έξω από την Αβάνα, ο Robin Day του BBC Panorama κάθισε μαζί με τον 34χρονο Φιντέλ Κάστρο για να μιλήσει για τις αλλαγές που είχαν γίνει στο νησί από τότε που ηγήθηκε της επανάστασης για την ανατροπή του δικτάτορα της Κούβας, Φουλχένσιο Μπατίστα.

Ο Κάστρο ήταν ένας ευχάριστος -αν και ήξερε να υπεκφεύγει-, συνομιλητής, ο οποίος μιλούσε ζωηρά στον δημοσιογράφο του BBC για το πώς η πολιτική της αγροτικής μεταρρύθμισης -την οποία είχε υπογράψει λίγο περισσότερο από δύο χρόνια πριν- βελτίωνε τη ζωή των Κουβανών, αλλά και για την επιθυμία του για μια ειρηνική σχέση με τις ΗΠΑ.

Λίγα πράγματα στη φαινομενικά ήρεμη συνέντευξη έδειχναν πόσο επιβαρυμένη και επικίνδυνη γινόταν η κατάσταση μεταξύ της Κούβας και των ΗΠΑ.

Ο Robin Day ήταν ένας από τους προσκεκλημένους δημοσιογράφους και ο επαναστάτης ηγέτης ήταν σε αισιόδοξη διάθεση καθώς περιόδευαν στα χωριά της Κούβας.

Για τον Κουβανό ηγέτη, η ενδυνάμωση των φτωχών του νησιού και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους ήταν βασικός στόχος της επανάστασης

Photo: Wikimedia Commons

Πνευματώδης, πολυμαθής και επιδέξιος

«Είναι ένας φυσικός ρήτορας με ατελείωτη ροή λέξεων», ανέφερε ο Day, ομολογώντας ότι ο Κάστρο του είχε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση καθώς μιλούσε στην ομάδα για το όραμά του για τη χώρα.

«Δεν πρέπει να τον απορρίψουμε ως τρελό. Εντυπωσίασε ακόμη και τον δημοσιογράφο των New York Times ως πνευματώδης, πολυμαθής και επιδέξιος. Αποτελεί αντικείμενο γοητείας όπου κι αν πάει», δήλωσε ο Day.

Ο Κάστρο ήθελε να τους δείξει την υποστήριξή του στον κουβανικό λαό και νωρίτερα τους είχε οδηγήσει σε μια νέα κρατική φάρμα, όπου εργάτες φυτειών συνωστίζονταν για να του μιλήσουν και είχε ενθαρρύνει τους δημοσιογράφους να τους κάνουν ερωτήσεις.

Για τον Κουβανό ηγέτη, η ενδυνάμωση των φτωχών του νησιού και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους ήταν βασικός στόχος της επανάστασης. Αυτή η φιλοδοξία είχε αποτυπωθεί στον νόμο περί αγροτικής μεταρρύθμισης που υπέγραψε ο Κάστρο, τον Μάιο του 1959, ανατρέποντας τα αιώνια πρότυπα εκμετάλλευσης της Κούβας.

«Γιατί σκέφτεστε τον πόλεμο; Νομίζω ότι το καλύτερο πράγμα για την ειρήνη είναι να σκέφτεσαι την ειρήνη. Είμαι με την ειρήνη» – Φιντέλ Κάστρο

Ο Κάστρο είχε προφανώς εξοργίσει ακόμη και την ίδια του τη μητέρα

Πριν από την επανάσταση, τεράστιες εκτάσεις της Κουβανικής γης βρίσκονταν στα χέρια λίγων πλούσιων οικογενειών και ξένων πολυεθνικών εταιρειών, όπως η Coca-Cola και η United Fruit.

Οι περισσότεροι Κουβανοί της υπαίθρου εργάζονταν ως εργάτες για λογαριασμό τους, συχνά υπό καταπιεστικές συνθήκες, ή αγωνίζονταν να επιβιώσουν ως αγρότες σε πενιχρά οικόπεδα, υποκείμενοι σε παράνομες εξώσεις.

Αυτή η έντονη ανισότητα είχε εδραιώσει τη φτώχεια στο νησί και είχε χαρίσει πρόσφορο έδαφος για να ριζώσουν τα ιδανικά πίσω από την επανάσταση του Κάστρο. Ο νόμος για την αγροτική μεταρρύθμιση απαγόρευσε κάθε ξένη ιδιοκτησία γης και οι εκμεταλλεύσεις άνω των 1.000 στρεμμάτων κατασχέθηκαν.

Οι εκτάσεις αυτές αναδιανεμήθηκαν, ορισμένες μετατράπηκαν σε κρατικές κοινότητες, άλλες δόθηκαν σε περίπου 200.000 εργάτες της υπαίθρου, οι οποίοι έλαβαν τίτλους ιδιοκτησίας γης. Ο Κάστρο είχε προφανώς εξοργίσει ακόμη και την ίδια του τη μητέρα, κατάσχοντας μέρος της οικογενειακής του περιουσίας στη Finca Las Manacas.

Δείτε το σχετικό βίντεο 

Μια εποχή έντασης

Ο Κάστρο ήθελε να δείξει στο ταξίδι του στον Τύπο πώς ο νόμος αυτός, που παραμένει σήμερα η βάση του γεωργικού μοντέλου της Κούβας, άλλαζε προς το καλύτερο τη ζωή των απλών Κουβανών.

«Ταξιδέψατε σε όλη την Κούβα, τι είδατε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού σας; Όλοι εργάζονται, όλοι είναι ευτυχισμένοι. Έχετε δει οικονομικές δυσκολίες;» είπε στον Robin Day.

Αλλά κάτω από την επιφανειακή φιλικότητα της περιοδείας, η κατάσταση δεν θα μπορούσε να είναι πιο τεταμένη.

Ο νόμος είχε φέρει την κυβέρνηση του Κάστρο σε αντιπαράθεση με την Ουάσινγκτον και το ταξίδι Τύπου είχε οργανωθεί στο πλαίσιο μιας επίθεσης γοητείας για να προσπαθήσει να αντιστρέψει την ταχέως επιδεινούμενη κατάσταση μεταξύ των δύο εθνών.

Η ξαφνική άνοδος του Κάστρο στην εξουσία είχε προκαλέσει βαθιές επιπτώσεις διεθνώς για το μικρό νησί της Καραϊβικής. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ, ειδικότερα, ήταν σθεναρά αντίθετη στο εκκολαπτόμενο σοσιαλιστικό πείραμα της Κούβας. Η στρατιωτική δικτατορία του Μπατίστα, ενώ ήταν διεφθαρμένη, καταπιεστική και βαθιά αντιδημοφιλής στους Κουβανούς, ήταν σαφώς φιλοαμερικανική και το καθεστώς θεωρούνταν σύμμαχος των αμερικανικών επιχειρήσεων που κατείχαν μεγάλο μέρος της βιομηχανίας της χώρας.

Ο Μπατίστα και ο μισθός από τη Μαφία

«Ο Μπατίστα θεωρούνταν ο καλύτερος άνθρωπος των ΗΠΑ στην Κούβα, ο οποίος πραγματικά εφάρμοζε τον νόμο προς όφελος των αμερικανικών εταιρειών», δήλωσε ο Κουβανός διπλωμάτης και μελετητής Carlos Alzugaray στο BBC Witness History το 2016.

«Για παράδειγμα, ο ίδιος και το υπουργικό του συμβούλιο λάμβαναν από 2.000 δολάρια ο καθένας το μήνα από τη Μαφία για να τους αφήνουν να κάνουν ό,τι ήθελαν στην Κούβα, σχετικά με τα καζίνο, την πορνεία».

Όταν η νέα επαναστατική κυβέρνηση ανέλαβε την εξουσία, είχε εθνικοποιήσει αυτές τις αμερικανικές επιχειρήσεις χωρίς αποζημίωση, αφαιρώντας τον ασφυκτικό τους έλεγχο στην οικονομία. Σε απάντηση, το 1960, οι ΗΠΑ είχαν επιβάλει εμπορικό εμπάργκο – το οποίο εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα – ελπίζοντας ότι οι ελλείψεις και η πείνα θα αποσταθεροποιούσαν το νέο καθεστώς.

Λίγο περισσότερο από δύο μήνες αργότερα, ο Κάστρο καθόταν και μιλούσε σε μια ομάδα δημοσιογράφων, μεταξύ των οποίων και Αμερικανοί, έχοντας σαφή επίγνωση ότι η κυβέρνησή τους προσπαθούσε ενεργά να τον ανατρέψει

Photo: Wikimedia Commons

Η CIA εκπαίδευε και χρηματοδοτούσε κρυφά περίπου 1.400 Κουβανούς

Καθώς όμως οι ΗΠΑ έκλεισαν το εμπόριο με την Κούβα, η κυβέρνηση του Κάστρο αντιστάθμισε το γεγονός στρεφόμενη προς έναν νέο εμπορικό εταίρο, την αντίπαλη υπερδύναμη των ΗΠΑ, τη Σοβιετική Ένωση. Στη συνέχεια, στις αρχές του 1961, έξι μήνες πριν από τη συνέντευξη στο BBC, οι ΗΠΑ διέκοψαν όλες τις διπλωματικές σχέσεις με την Αβάνα.

Όταν τα μέτρα αυτά απέτυχαν να ανατρέψουν τη νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση, η CIA έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο που επεξεργαζόταν από τις αρχές του 1960.

Με την έγκριση του Προέδρου Αϊζενχάουερ, η CIA εκπαίδευε και χρηματοδοτούσε κρυφά περίπου 1.400 Κουβανούς που είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους όταν ο Κάστρο ανέλαβε την εξουσία. Σχεδίαζαν να αποβιβάσουν αυτή τη δύναμη εισβολής στον Κόλπο των Χοίρων, 100 μίλια (161 χιλιόμετρα) νοτιοανατολικά της Αβάνας, πιστεύοντας ότι θα ξεκινούσε μια λαϊκή εξέγερση κατά του Κάστρο. Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζον Κένεντι, έδωσε προσεκτικά το πράσινο φως για το σχέδιο.

Όταν ο Κάστρο συνομιλούσε με τους αντιπάλους του

Αυτό αποδείχθηκε δραματικό λάθος, η επίθεση απέτυχε παταγωδώς και οι εισβολείς παραδόθηκαν μετά από λιγότερο από 72 ώρες- περισσότεροι από 1.000 από αυτούς πιάστηκαν αιχμάλωτοι.

Λίγο περισσότερο από δύο μήνες αργότερα, ο Κάστρο καθόταν και μιλούσε σε μια ομάδα δημοσιογράφων, μεταξύ των οποίων και Αμερικανοί, έχοντας σαφή επίγνωση ότι η κυβέρνησή τους προσπαθούσε ενεργά να τον ανατρέψει.

Και δεν ήταν όλα απλά για τους Αμερικανούς δημοσιογράφους. Ο Κάστρο τους είχε υποβάλει σε μια μεταμεσονύκτια συνέντευξη Τύπου που είχε διαρκέσει μέχρι τις 3:15 το πρωί., πριν ξεκινήσει την περιοδεία στις 6 το ξημέρωμα. Η ξενάγηση περιελάμβανε επίτηδες σκηνές από την καταστροφική επίθεση στον Κόλπο των Χοίρων – συμπεριλαμβανομένων των συντριμμιών ενός καταρριφθέντος αεροσκάφους Β26 που προμήθευσαν οι ΗΠΑ στους εισβολείς, καθώς και ένα ερειπωμένο σπίτι που καταστράφηκε από βόμβα της επιτιθέμενης δύναμης, το οποίο ο Κάστρο δεσμεύτηκε να διατηρήσει ως μνημείο.

Όμως ο Κάστρο ήταν πρόθυμος στη συνέντευξη να αποκλιμακώσει την ολοένα και πιο ασταθή κατάσταση με τις ΗΠΑ και να δημιουργήσει πιο ομαλές σχέσεις. Όταν ρωτήθηκε αν ήταν ουδέτερος στον Ψυχρό Πόλεμο ή αν ήταν ευθυγραμμισμένος με τις κομμουνιστικές δυνάμεις, απάντησε: «Γιατί σκέφτεστε τον πόλεμο; Νομίζω ότι το καλύτερο πράγμα για την ειρήνη είναι να σκέφτεσαι την ειρήνη. Εγώ είμαι με την ειρήνη».

«Πιστεύετε ότι δεν υπάρχει δημοκρατία εδώ;»

Όταν ο Robin Day ρώτησε τον Κάστρο για το πότε η Κούβα θα έχει δημοκρατικές εκλογές, αυτός απάντησε: «Ρωτήσαμε τον λαό και ο λαός είπε ότι δεν θέλουμε πολιτική τώρα, επειδή εργαζόμαστε».

Είχε δηλώσει προηγουμένως στο BBC News, σε συνέντευξή του τον Ιανουάριο του 1959, ότι πίστευε ότι οι εκλογές θα γίνουν «σε 18 μήνες, περίπου, θα έχουμε ελεύθερες εκλογές – λιγότερο από ένα χρόνο».

Τώρα επαναδιατύπωσε την έννοια της δημοκρατίας, μακριά από το δικαίωμα ψήφου στις κυβερνητικές εκλογές, προς την κατεύθυνση ότι οι εργαζόμενοι θα έχουν πραγματικό έλεγχο της καθημερινής τους ζωής και εργασίας.

«Πιστεύετε ότι δεν υπάρχει δημοκρατία εδώ; Σας διαβεβαιώνω ότι υπάρχει περισσότερη δημοκρατία από ό,τι στις ΗΠΑ», είπε ο Κάστρο. «Γιατί εδώ, ο εργάτης και ο αγρότης, αντιτάχθηκαν στην εξουσία από τους ιδιοκτήτες της γης. Τώρα οργανώνουν την εργασία τους, οργανώνουν τον συνεταιρισμό τους. Ο πιο ελεύθερος άνθρωπος που μπορείτε να βρείτε σε όλη την Αμερική είναι ο Κουβανός» συνέχισε.

Συμφώνησε να επιτρέψει στη Σοβιετική Ένωση να αναπτύξει πυρηνικούς πυραύλους στο νησί – μόλις 90 μίλια (145 χλμ.) από τη Φλόριντα

Photo: Wikimedia Commons

Δωρεάν εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη

Όμως, παρά τις υποσχέσεις του Κάστρο, οι ελεύθερες και δίκαιες εκλογές δεν θα πραγματοποιούνταν ποτέ για την Κούβα.

Εκείνη την εποχή, ο Κάστρο είχε ήδη επιβάλει ένα μονοκομματικό σύστημα, στέλνοντας εκατοντάδες ανθρώπους στη φυλακή ως πολιτικούς κρατούμενους. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, γινόταν όλο και πιο καταπιεστικός και μισαλλόδοξος απέναντι σε οποιαδήποτε αντιληπτή κριτική, με την κατάργηση του ελεύθερου Τύπου και με την αποστολή χιλιάδων ομοφυλόφιλων, αντιφρονούντων και άλλων που θεωρούνταν «ανεπιθύμητοι» σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.

Η πρόοδος που σημείωσε ο Κάστρο, φέρνοντας δωρεάν εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη για όλους τους Κουβανούς, μετριάστηκε ταυτόχρονα από μια συστηματική καταστολή των βασικών ελευθεριών τους.

«Η πρόσβαση των Κουβανών στις δημόσιες υπηρεσίες, όπως η υγεία και η εκπαίδευση, βελτιώθηκε σημαντικά από την κουβανική επανάσταση και γι’ αυτό πρέπει να επικροτηθεί η ηγεσία του. Ωστόσο, παρά τα επιτεύγματα αυτά στους τομείς της κοινωνικής πολιτικής, η 49χρονη βασιλεία του Φιντέλ Κάστρο χαρακτηρίστηκε από την καταστολή της ελευθερίας της έκφρασης», δήλωσε η Erika Guevara-Rosas, διευθύντρια Αμερικής της Διεθνούς Αμνηστίας το 2016, μετά το θάνατο του Κάστρο.

H σοβιετική υποστήριξη

Τελικά, το ταξίδι Τύπου δεν θα έκανε πολλά για να αλλάξει την πορεία στην οποία οι δύο χώρες φαίνεται ότι είχαν εγκλωβιστεί.

Μετά την αποτυχία του Κόλπου των Χοίρων, πέντε μήνες μετά τη συνέντευξη στο BBC, ο πρόεδρος Κένεντι ενέκρινε την Επιχείρηση Mongoose, μια μυστική εκστρατεία όπου πράκτορες της CIA και Κουβανοί εξόριστοι πραγματοποίησαν μια σειρά από σαμποτάζ στη βιομηχανία και τις γεωργικές εκτάσεις του νησιού, καθώς και απόπειρες δολοφονίας του Κάστρο και κυβερνητικών αξιωματούχων.

Αυτό έπεισε τον Κουβανό ηγέτη ότι χρειαζόταν σοβιετική υποστήριξη και πιστεύοντας ότι οι ΗΠΑ θα επιχειρούσαν μια νέα αμερικανική εισβολή, συμφώνησε να επιτρέψει στη Σοβιετική Ένωση να αναπτύξει πυρηνικούς πυραύλους στο νησί – μόλις 90 μίλια (145 χλμ.) από τη Φλόριντα.

Η απόφαση αυτή θα λειτουργούσε ως αφορμή για να πυροδοτηθεί μια αντιπαράθεση για την Κούβα μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων που θα οδηγούσε στην κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962 και, όπως το έθεσε το 2002 ο πρώην ανταποκριτής του BBC στη Μόσχα,  Allan Little, «μέσα σε λίγες ημέρες έφερε τον κόσμο πιο κοντά στον πυρηνικό πόλεμο από ό,τι ήταν ποτέ πριν ή μετά».

*Με στοιχεία από bbc.com