Πόλεμοι, κλιματική κρίση, προσφυγιά

Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Προσφύγων, στις 20 Ιουνίου, είναι σε μαύρο φόντο.

Το σκιαγράφησε η νέα σχετική έκθεση του ΟΗΕ, πιστοποιώντας ότι ο αριθμός των βίαια εσωτερικά εκτοπισμένων και προσφύγων συνεχίζει να αυξάνεται παγκοσμίως με δραματικούς ρυθμούς.

Τουλάχιστον 27,2 εκατομμύρια άνθρωποι αναγκάστηκαν να τραπούν σε φυγή το 2023, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR).

Είναι περισσότερα από δύο εκατομμύρια το μήνα ή σχεδόν 75.000 την ημέρα. Κάθε ημέρα.

Συνολικά έφτασαν πέρυσι τα 117,3 εκατομμύρια.

Σε ετήσια βάση πρόκειται για αύξηση της τάξης του 8% για τους πρόσφυγες και 10% για τους εσωτερικά εκτοπισμένους.

Στη συντριπτική πλειονότητά τους είναι από τις φτωχότερες και πιο ασταθείς χώρες στον πλανήτη, όπου οι άνθρωποι παλεύουν για την επιβίωσή τους.

Σε έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο απρόβλεπτος και βίαιος, η τάση είναι σταθερά αυξητική εδώ και μια 12ετια.

Μόνο μέχρι φέτος τον Μάιο, μάλιστα, εκτιμάται ότι ο συνολικός αριθμός ίσως να είχε ξεπεράσει πια τα 120 εκατομμύρια.

Πρόκειται για μια προαναγγελθείσα τραγωδία, που επιτείνουν πόλεμοι, «παγωμένες» συγκρούσεις και διώξεις, συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η κλιματική αλλαγή.

Περισσότεροι από τους μισούς νεο-εκτοπισμένους προέρχονται μόλις από πέντε χώρες και περιοχές.

Το βυθισμένο στον εμφύλιο Σουδάν (7,2 εκατομμύρια).

Τη σπαρασσόμενη από συγκρούσεις Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (3,9 εκατομμύρια).

Την πληττόμενη από ακραία καιρικά φαινόμενα Σομαλία (2,3 εκατομμύρια).

Την αιματοβαμμένη και ισοπεδωμένη από την ισραηλινή επιχείρηση του Ισραήλ κατά της Χαμάς, Λωρίδα της Γάζας (1,7 εκατομμύρια).

Τη Μιανμάρ (1,3 εκατομμύρια).

Μόνο έξι εκατομμύρια πρόσφυγες και εκτοπισμένοι μπόρεσαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μέσα στο 2023.

Όλοι οι υπόλοιποι -πρόσφυγες, εσωτερικά εκτοπισμένοι, αιτούντες άσυλο και άλλοι άνθρωποι που χρήζουν διεθνούς προστασίας- θα  μπορούσαν να συναποτελούν ως πληθυσμός τη 12η μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο.

Θα ήταν πολύ νέα σε μέση ηλικία, καθώς το 40% είναι κάτω των 18 ετών.

Ανήλικοι εσωτερικά εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι στην ουρά για ένα πιάτο φαγητό και λίγο πόσιμο νερό στη Ράφα, εν μέσω του πολέμου στη Λωρίδα της Γάζας (REUTERS/Mohammed Salem)

Πουθενά ασφαλείς

Βασικότερη αιτία για την εν εξελίξει τραγωδία είναι τα «γαϊτανάκια» των πολέμων και η αναποτελεσματικότητα των μηχανισμών -ή επί το ακριβέστερο η απροθυμία ουσιαστικής παρέμβασης της διεθνούς κοινότητας- για την επίλυσή τους.

Μέσα στο 2023, ο αριθμός των ένοπλων συγκρούσεων έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Υπάρχουν 56 ενεργές εστίες, με 92 εμπλεκόμενες χώρες, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Ινστιτούτου Οικονομικών και Ειρήνης (IEP).

Η περιοχή, που περιλαμβάνει τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, παραμένει η λιγότερο ειρηνική.

Η ασφάλεια όμως δεν λείπει μόνο στους προορισμούς φυγής.

Επεκτείνεται σε όλες τις οδούς διαφυγής και μετανάστευσης: στην Ασία, από τη Νότια προς τη Βόρεια Αμερική, από την Αφρική και τα μεσανατολικά ή τουρκικά παράλια προς την Ευρώπη.

Η Μεσόγειος -και δη ο κεντρικός τομέας της- συνεχίζει να αποτελεί για χιλιάδες ένα υγρό νεκροταφείο.

Στα νερά της χάθηκαν πέρυσι 3.155 άνθρωποι, σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης.

Φέτος ήδη ξεπερνούν τους 920.

Σήμερα εξαιτίας πολέμων, αύριο όλο και περισσότερο λόγω και της κλιματικής κρίσης, ο εκτοπισμός και η προσφυγιά γίνεται πια μια μόνιμη κατάσταση, ως αναπόσπαστο κομμάτι στο παζλ του ασταθούς σύγχρονου κόσμου.

Όσο όμως εντείνεται το φαινόμενο, τόσο στους τόπους προορισμού ορθώνονται τείχη και απαγορεύσεις.

Συμβαίνει στις ΗΠΑ ακόμη και επί προεδρίας του Δημοκρατικού Τζο Μπάιντεν.

Συμβαίνει επίσης κατά κόρον στην Ευρώπη «των δημοκρατικών αξιών».

Το νέο Σύμφωνο Για τη Μενάστευση και το Άσυλο – μια αναθεώρηση που, εν μέσω έντονων διαφωνιών, παρέμενε σχεδόν μια δεκαετία στα σκαριά- αποσκοπεί επί της ουσίας σε πιο «σκληρά» εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και σε απελάσεις εξπρές.

Τώρα, εν μέσω ανόδου της Ακροδεξιάς, η συζήτηση φουντώνει για επαναφορά εσωτερικών συνοριακών ελέγχων και για εξωτερική ανάθεση της διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών.

Πρόσφυγες σε φουσκωτή λέμβο, στη Μεσόγειο (EPA/CHRISTOPHE PETIT TESSON)

«Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»;

Η προσέγγιση της ΕΕ εξαρτάται πλέον σε μεγάλο βαθμό από διμερείς συμφωνίες με τρίτες χώρες, ιδιαίτερα στην περιοχή της MENA (Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική).

Σε αυτό το πλαίσιο, οι Βρυξέλλες στηρίζουν οικονομικά κυβερνήσεις -εν προκειμένω ως επί το πλείστον αυταρχικές- για να αποτρέψουν την αναχώρηση μεταναστών προς την Ευρώπη.

Θεωρητικά ζητούμενο είναι επίσης η βελτίωση των συνθηκών σε αυτές τις χώρες, ως αντικίνητρο για τις μεταναστευτικές ροές.

«Ωστόσο μεγάλος μέρος των χρημάτων διοχετεύεται σε βίαια, ακόμη και φονικά αντιμεταναστευτικά μέτρα, που εφαρμόζονται εκτός δικαιοδοσίας της ΕΕ», υπογραμμίζει ο Μπαρά Μικαΐλ, ιδρυτής εταιρείας παροχής συμβουλών γεωπολιτικής για την περιοχή ΜΕΝΑ και αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Σεντ Λούις στη Μαδρίτης.

Κάνει λόγο για «κοντόφθαλμη, δαπανηρή και ανεπαρκή στρατηγική», που «υπονομεύει τελικά την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα της ΕΕ στην παγκόσμια σκηνή, βλάπτοντας την περιφερειακή και διεθνή θέση του μπλοκ».

Πολλώ μάλλον, υπογραμμίζει, όταν «δεν έχει μειώσει τον αριθμό των παράτυπων αφίξεων», «δεν αντιμετωπίζει τις βαθύτερες αιτίες του προβλήματος», «θέτει σε κίνδυνο ζωές» και «ρίχνει λάδι στη φωτιά των ακροδεξιών κομμάτων και των συμμάχων τους».

Αυτά, ενώ τα Ηνωμένα Έθνη απευθύνουν έκκληση για αλληλεγγύη, ιδίως από τις πιο ανεπτυγμένες χώρες, που φιλοξενούν μόνο το 25% του παγκόσμιου εκτοπισμένου πληθυσμού.

Το υπόλοιπο 75% είτε έχει παραμείνει εντός συνόρων, είτε σε γειτονικές χώρες -συνήθως χαμηλού εισοδήματος- με την ελπίδα επιστροφής στην πατρίδα το συντομότερο δυνατό.