Γρίπη των πτηνών: Το δυστοπικό σενάριο μιας μαζικής μετάδοσης σε ανθρώπους

Πόσο πιθανό είναι η γρίπη των πτηνών να πυροδοτήσει μια παγκόσμια επιδημία, που θα πλήττει ανθρώπους και όχι ζώα; Αυτό είναι το ερώτημα που εξετάζει  έρευνα των Νew York Times, από την ιατρική ρεπόρτερ Αppoorva Mandavili, η οποία παρακολουθεί για πάνω από 20 χρόνια τον ιό H5N1, και συμμετείχε στη βραβευμένη με Pulitzer δημοσιογραφική ομάδα που κάλυψε την πανδημία του Covid-19.

Προς το παρόν η γρίπη των πτηνών, που πλήττει μαζικά τα γαλακτοπαραγωγά βοοειδή στις ΗΠΑ, έχει προσβάλλει μόνο τρεις εργαζόμενους σε κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, ως επί το πλείστον με ήπια συμπτώματα.

Αυτό όμως δεν εγγυάται ότι η ιός H5N1, που είναι υπεύθυνος για τη γρίπη των πτηνών, θα παραμείνει καλοήθης εάν αρχίσει να εξαπλώνεται μεταξύ των ανθρώπων. Τα συσσωρευμένα στοιχεία από τον κόσμο των ζώων και τα δεδομένα από άλλα μέρη του πλανήτη, στην πραγματικότητα, υποδηλώνουν το αντίθετο.

Ορισμένες αγελάδες γαλακτοπαραγωγής δεν ανέρρωσαν ποτέ από τον H5N1 και πέθαναν ή σφάχτηκαν εξαιτίας του. Τα μολυσμένα γλαρόνια φαίνονταν αποπροσανατολισμένα και ανίκανα να πετάξουν. Τα νεογνά θαλάσσιοι ελέφαντες, εμφάνισαν δυσκολία στην αναπνοή και τρόμο μετά την προσβολή από τον ιό. Οι γάτες που προσβλήθηκαν από τη γρίπη των πτηνών τυφλώθηκαν και περπατούσαν κυκλικά- τα δύο τρίτα από αυτές πέθαναν.

Ανησυχίες για μετάδοση σε άνθρωπο

«Σίγουρα δεν νομίζω ότι υπάρχει χώρος για εφησυχασμό εδώ», δήλωσε η Anice Lowen, ιολόγος στο Πανεπιστήμιο Emory.

«Ο Η5Ν1 είναι ένας εξαιρετικά παθογόνος τύπος ιού της γρίπης και πρέπει να έχουμε υψηλό βαθμό ανησυχίας γύρω από αυτόν, αν διαρρέει στον άνθρωπο», είπε.

Σε κουνάβια που εμβολιάστηκαν πειραματικά με τον ιό μέσω των ματιών τους – η υποτιθέμενη οδός μόλυνσης στους Αμερικανούς εργάτες γης – ο ιός εξαπλώθηκε γρήγορα στους αεραγωγούς, τους πνεύμονες, το στομάχι και τον εγκέφαλό τους, σύμφωνα με έκθεση που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη.

Άλλες μελέτες έχουν βρει παρόμοια μοτίβα σε ποντίκια που τρέφονται με μολυσμένο γάλα. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι η είσοδος μέσω των ματιών ή του πεπτικού συστήματος μπορεί τελικά να μην καθιστά τον ιό λιγότερο απειλητικό.

Ένας «ασύδοτος» ιός

Ο ιός H5N1 έχει αποδειχθεί ότι είναι «ασύδοτος» στη μεταδοτικότητά του, αποκτώντας γρήγορα νέους ξενιστές: άγρια πτηνά και πουλερικά, ποντίκια και αρκούδες, γάτες και θαλάσσια λιοντάρια. Από την ανακάλυψή του το 1996 στο Χονγκ Κονγκ, έχει επίσης μολύνει σχεδόν 900 ανθρώπους.

Μια παλαιότερη εκδοχή του ιού που κυκλοφορεί στην Ασία έχει σκοτώσει περίπου τους μισούς από όσους είχαν προσβληθεί.

Από τους 15 ανθρώπους που είναι γνωστό ότι έχουν προσβληθεί από την εκδοχή που κυκλοφορεί τώρα στα βοοειδή, ένας στην Κίνα πέθανε και ένας άλλος νοσηλεύτηκε. Δύο ασθενείς στη Χιλή και τον Ισημερινό είχαν σοβαρά συμπτώματα. Τέσσερις Αμερικανοί – ένας πέρυσι και οι τρεις που μολύνθηκαν με την τελευταία επιδημία – τα πήγαν καλύτερα.

Δεν κολλάει από άνθρωπο σε άνθρωπο, αλλά ως πότε;

Το κρίσιμο είναι ότι καμία μορφή του ιού της γρίπης των πτηνών δεν φαίνεται να έχει μεταδοθεί αποτελεσματικά από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτό δεν αποτελεί εγγύηση ότι ο H5N1 δεν θα αποκτήσει αυτή την ικανότητα, δήλωσε ο Yoshihiro Kawaoka, ιολόγος και ειδικός στη γρίπη των πτηνών στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison.

«Νομίζω ότι ο ιός αλλάζει σαφώς τις ιδιότητές του, διότι δεν είχαμε δει ποτέ πριν στο παρελθόν κρούσματα σε αγελάδες», δήλωσε ο Δρ Κawaoka. Η επιπεφυκίτιδα, γνωστή και ως «ροζ μάτι», ο κύριο σύμπτωμα σε δύο από τους τρεις εργάτες γης, δεν είναι τυπικό σύμπτωμα της λοίμωξης από τον H5N1. Η εμφάνιση του ιού στους μαστικούς αδένες – στα βοοειδή και ακόμη και σε μη θηλάζοντα ποντίκια – ήταν επίσης απροσδόκητη.

Η ανησυχία τώρα είναι ότι καθώς ο H5N1 συνεχίζει να μολύνει θηλαστικά και να εξελίσσεται, μπορεί να «τσιμπήσει» τις μεταλλάξεις που απαιτούνται για να εξαπλωθεί αποτελεσματικά μεταξύ των ανθρώπων, πυροδοτώντας μια νέα πανδημία.

Φόβοι για γρήγορη εξάπλωση

Η περίοδος επώασης της γρίπης είναι δύο έως τέσσερις ημέρες και μια εκδοχή μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο θα μπορούσε να εξαπλωθεί πολύ πριν εντοπιστούν κρούσματα, δήλωσε η Erin Sorrell, ιολόγος και ανώτερη ερευνήτρια στο Κέντρο Ασφάλειας Υγείας του Johns Hopkins.

«Αν περάσει στο ευρύ κοινό, είναι πολύ αργά», είπε. «Έχουμε χάσει το πλοίο».

Η γρίπη είναι συνήθως πιο σοβαρή στους ηλικιωμένους ενήλικες και στα παιδιά κάτω των 5 ετών. Η σοβαρότητα της ασθένειας εξαρτάται επίσης από το μέγεθος του ιιικού φορτίου στο οποίο εκτίθενται οι μολυσμένοι ασθενείς και για πόσο χρονικό διάστημα, καθώς και από την οδό εισόδου, το γενετικό υπόβαθρο και τη γενική τους υγεία.

Οι προσβεβλημένοι από τον ιό αναπτύσσουν πυρετό και αναπνευστικά συμπτώματα. Ορισμένες περιπτώσεις εξελίσσονται γρήγορα σε πνευμονία ή θάνατο. Εάν ο ιός της γρίπης των πτηνών προσαρμοζόταν στους ανθρώπους, ο κόσμος θα χρειαζόταν δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων και αντιικών φαρμάκων για να αποτρέψει αυτά τα αποτελέσματα.

Τα φάρμακα δεν επαρκούν

Το ομοσπονδιακό απόθεμα των πολιτειών των ΗΠΑ διαθέτει τέσσερις τύπους αντιικών φαρμάκων κατά της γρίπης, αλλά τα φάρμακα πρέπει να ληφθούν εντός 48 ωρών από την έναρξη των συμπτωμάτων για να είναι αποτελεσματικά. Μια πρόσφατη ιατρική έρευνα κατέληξε ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα τριών από τα τέσσερα φάρμακα, συμπεριλαμβανομένου του ευρέως χρησιμοποιούμενου φαρμάκου οσελταμιβίρη, που πωλείται ως Tamiflu.

Ορισμένες νέες εκδοχές του H5N1 έχουν μεταλλάξεις που καθιστούν τον ιό ανθεκτικό στην οσελταμιβίρη και στα άλλα δύο φάρμακα, αλλά αυτές οι αλλαγές, ευτυχώς, δεν έχουν μεταδοθεί ευρέως σε ζωικούς πληθυσμούς. Δεν έχουν παρατηρηθεί μεταλλάξεις έναντι του τέταρτου φαρμάκου, της μπαλοξαβίρης.

Ωστόσο, υπάρχουν μόνο μερικές εκατοντάδες χιλιάδες δόσεις αυτού του φαρμάκου στο απόθεμα των ΗΠΑ, σύμφωνα με τον David Boucher, τον διευθυντή λοιμωδών νόσων της ομοσπονδιακής διοίκησης για τη στρατηγική ετοιμότητα και αντίδραση.

Στοιχηματίζοντας στα εμβόλια

Τα εμβόλια είναι πιο πιθανόν να μπορέσουν να αναχαιτίσουν μια επαπειλούμενη πανδημία, αλλά αρκετές δόσεις δεν είναι πιθανό να είναι διαθέσιμες για πολλούς μήνες, τουλάχιστον. Ακόμη και αν η παγκόσμια παραγωγή εμβολίων για την εποχική γρίπη μετατοπιστεί εξ ολοκλήρου σε εμβόλια κατά του Η5Ν1, ο αριθμός των δόσεων που θα παρασκευαστούν θα είναι αρκετός για λιγότερους από δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους, αν υποθέσουμε ότι απαιτούνται δύο δόσεις για κάθε άτομο.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το εθνικό απόθεμα περιέχει εκατοντάδες χιλιάδες δόσεις εμβολίων που θα μπορούσαν να διατεθούν σε όσους κινδυνεύουν, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών. Οι εταιρείες που συνάπτουν συμβόλαια με την κυβέρνηση θα μπορούσαν να κατασκευάσουν περισσότερες από 100 εκατομμύρια δόσεις μέσα στις πρώτες 130 ημέρες, δήλωσε ο Δρ Boucher.

Οι αξιωματούχοι ανακοίνωσαν πρόσφατα ότι είχαν λάβει μέτρα για την ετοιμασία 4,8 εκατομμυρίων δόσεων που θα μπορούσαν να εμφιαλωθούν χωρίς να διαταραχθεί η παραγωγή εμβολίων για την εποχική γρίπη.

Αλλά τα περισσότερα από αυτά τα σχέδια θα βοηθήσουν μόνο εάν ο ιός συνεργαστεί.

Πάνω από 40 «υποψήφιοι ιοί» για κατασκευή εμβολίων

Από την πρώτη εμφάνισή το ο H5N1, έχει διακλαδωθεί σε πολλές μεταλλάξεις, και οι επιστήμονες έχουν δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη με 40 «υποψήφιους ιούς» για να κατασκευάσουν αντι-ιικά εμβόλια «Το να τα έχουμε έτοιμα εξοικονομεί κρίσιμο χρόνο, επειδή η δημιουργία ενός νέου υποψήφιου εμβολίου μπορεί να διαρκέσει τρεις μήνες», δήλωσε ο Τodd Davis, ιολόγος στα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.

Mέχρι τώρα, είπε, ο ιός έχει αλλάξει ελάχιστα, ειδικά το τμήμα του ιού που συνδέεται με τα ανθρώπινα κύτταρα, που ονομάζεται αιμαγλουτινίνη ή HA.

Εάν ο ιός επρόκειτο να εξαπλωθεί μεταξύ των ανθρώπων, θα έπρεπε πρώτα να αλλάξει σημαντικά, σημείωσαν ορισμένοι ειδικοί. «Αν αυτός ο ιός μεταπηδήσει στους ανθρώπους, μπορείτε να στοιχηματίσετε ότι η HA θα αλλάξει, διότι αυτή τη στιγμή η HA αυτού του ιού δεν δεσμεύεται πολύ αποτελεσματικά στα ανθρώπινα κύτταρα», δήλωσε ο Scott Hensley, ανοσολόγος στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια.

Τα παραδοσιακά εμβόλια κατά της γρίπης παρασκευάζονται με την καλλιέργεια των λεγόμενων «υποψήφιων» – πιο εξασθενημένων τεχνητών- ιών σε αυγά ή σε κύτταρα θηλαστικών, τα οποία είναι γεμάτα με πιθανά προβλήματα: Ο ιός μπορεί να μην αναπτυχθεί αρκετά γρήγορα ή να μεταλλαχθεί υπερβολικά καθώς αναπτύσσεται.
Το 2009, ο υποψήφιος ιός αναπτύχθηκε στην αρχή καλά σε αυγά, αλλά τελικά δεν εξελίχθηκε σε αντιστοιχία με τον πραγματικό ιό της γρίπης των πτηνών, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσει. «Μέχρι φτιαχτούν και να διανεμηθούν τα αποθέματα του εμβολίου, το αρχικό κύμα της πανδημίας είχε ήδη υποχωρήσει», δήλωσε ο Dr. Hensley.

«Χρυσά» συμβόλαια για τις φαρμακευτικές

Η CSL Sequiris, κορυφαίος κατασκευαστής εμβολίων για την εποχική γρίπη, διαθέτει ένα εμβόλιο H5N1 με βάση κύτταρα που έχει ήδη εγκριθεί από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων.

Σε περίπτωση πανδημίας, μόλις η CSL λάβει έναν «υποψήφιο ιό» εμβολίου που ταιριάζει με τον ιό που κυκλοφορεί, θα μπορούσε να παράσχει 150 εκατομμύρια δόσεις για τους Αμερικανούς μέσα σε έξι μήνες, δήλωσε ο Marc Lacey, εκτελεστικός διευθυντής της εταιρείας. (Η εταιρεία έχει επίσης συμβόλαια με 19 άλλες χώρες).

Αλλά 150 εκατομμύρια δόσεις θα προστατεύσουν μόνο περίπου έναν στους πέντε Αμερικανούς. Οι ομοσπονδιακοί αξιωματούχοι διερευνούν επίσης τα εμβόλια της γρίπης των πτηνών mRNA, τα οποία θα μπορούσαν να παρασκευαστούν πολύ γρήγορα, όπως έδειξε η πανδημία του Covid, για την προστασία τόσο των αγελάδων όσο και των ανθρώπων. Η ομάδα του Dr. Hensley δοκιμάζει ένα εμβόλιο mRNA σε αγελάδες.

Σκέψεις για εμβόλια στις αγελάδες

Οι αξιωματούχοι έχουν διστάσει να αναπτύξουν εμβόλια για αγελάδες λόγω εμπορικών ανησυχιών, είπαν οι ειδικοί: Ορισμένες χώρες απαγορεύουν τις εισαγωγές προϊόντων από εμβολιασμένα πτηνά και ζώα.

Αλλά η ανοσοποίηση των αγελάδων θα περιορίσει τον κίνδυνο για τους εργάτες των αγροκτημάτων και για άλλες αγελάδες και θα περιορίσει τις ευκαιρίες για τον ιό να συνεχίσει να εξαπλώνεται και να εξελίσσεται, είπαν οι ειδικοί.

Μέχρι στιγμής, οι ομοσπονδιακοί αξιωματούχοι ήταν επίσης απρόθυμοι να εμβολιάσουν τους εργάτες των αγροκτημάτων, λέγοντας ότι ο κίνδυνος είναι ακόμη χαμηλός.

Ο πραγματικός κίνδυνος, δήλωσε ο Δρ Λόουεν από το Emory, είναι εάν ένας εργάτης γης μολυνθεί τόσο με τον H5N1 όσο και με τον ιό της εποχικής γρίπης. Οι ιοί της γρίπης είναι επιδέξιοι στην ανταλλαγή γονιδίων, οπότε μια ταυτόχρονη μόλυνση θα έδινε στον Η5Ν1 την ευκαιρία να αποκτήσει γονίδια που θα του επέτρεπαν να εξαπλωθεί μεταξύ των ανθρώπων τόσο αποτελεσματικά όσο και η εποχική γρίπη.

Η πιθανότητα αυτή υπογραμμίζει τη σημασία του εμβολιασμού των αγροτών, δήλωσε ο Δρ Lowen: «Οτιδήποτε μπορούμε να κάνουμε για να περιορίσουμε την εποχική λοίμωξη σε άτομα που εκτίθενται επαγγελματικά στον Η5Ν1 θα μπορούσε πραγματικά να μειώσει τον κίνδυνο».