Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με την ιρανική γλώσσα (Μέρος Β’)

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πολυγλωσσίας των Περσών αποτελεί η κατάσταση που επικρατούσε επί βασιλείας των Αχαιμενιδών (6ος-4ος αιώνας π.Χ.). Την περίοδο εκείνη οι βασιλιάδες και οι ευγενείς έκαναν χρήση της αρχαίας περσικής, που γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο είχε αυξημένο κύρος ως γλώσσα. Όμως, εξ όσων γνωρίζουμε, ο διοικητικός μηχανισμός της Περσικής Αυτοκρατορίας χρησιμοποιούσε και μη ιρανικές γλώσσες (την αραμαϊκή και την ελαμιτική), ενώ ήταν γραμμή των Αχαιμενιδών να μη θίγονται η πολιτισμική ταυτότητα –αναπόσπαστο κομμάτι της, η γλώσσα– και τα τοπικά έθιμα των περιοχών που προσαρτούσαν στο κράτος τους.

Εξάλλου, αναφορές στην αρχαία περσική όπως εκείνες που απαντούν στον Αριστοφάνη (Αχαρνής) ή ακόμα και στον Ηρόδοτο –ο οποίος έτρεφε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Περσία– αντανακλούν τις αντιλήψεις της μεγάλης πλειονότητας των Ελλήνων για τις «βαρβαρικές» γλώσσες κατά τη διάρκεια των Κλασικών Χρόνων, ενώ υποδηλώνουν την πολύ περιορισμένη γνώση της ιρανικής στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Τούτων δοθέντων, ο κύριος όγκος των μαρτυριών για τις επαφές ανάμεσα στην ιρανική και την ελληνική γλώσσα προέρχεται από τις εκατοντάδες των ιρανικών ονομάτων που απαντούν στην ελληνική γραμματεία αρχής γενομένης από την Κλασική Εποχή, σε ελληνικές επιγραφές μικρασιατικής προελεύσεως και σε παπύρους. Η μελέτη των ιρανικών ονομάτων (εθνωνυμίων, ανθρωπωνυμίων και τοπωνυμίων) που συναντούν οι ερευνητές σε ελληνικές πηγές παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τους τρόπους με τους οποίους αφομοιώνονταν οι ιρανικοί τύποι βάσει των φωνολογικών και μορφολογικών κανόνων της ελληνικής. Μάλιστα, οι ορθογραφικές αντιστοιχίες μεταξύ λιγοστών ονομάτων που μαρτυρούνται τόσο στις ελληνικές όσο και στις αρχαίες περσικές πηγές δίνουν τη δυνατότητα να αποκατασταθούν με ασφαλή τρόπο τα ιρανικά πρωτότυπα πολλών άλλων ονομάτων που συναντώνται στην ελληνική.

Ιδιαίτερα προβλήματα παρουσιάζουν οι ελληνικοί τύποι των ονομάτων των Αχαιμενιδών βασιλέων, ήδη από την εποχή του Ηροδότου. Ο τελευταίος δεν ήταν σε θέση να εξηγήσει με ορθό τρόπο ποια σημασία είχαν τα βασιλικά ονόματα Δαρείος, Ξέρξης και Αρταξέρξης (ως Αρτοξέρξης αναφέρεται από τον Ηρόδοτο), ενώ γνώριζε κατά τα φαινόμενα μόνο την ελληνική τους μορφή.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, ενδέχεται ορισμένα ιρανικά δάνεια στην ελληνική να προέρχονται όχι από την αρχαΐζουσα και υψηλού ύφους περσική που χρησιμοποιούνταν στις επιγραφές των Αχαιμενιδών, αλλά από μια μορφή της ομιλούμενης περσικής με λαϊκότροπα στοιχεία, προάγγελο κατ’ ουσίαν της μέσης περσικής. Εξάλλου, είναι πολύ πιθανό κάποια ιρανικά δάνεια στην ελληνική να οφείλονται στη μεσολάβηση άλλων γλωσσών της Εγγύς Ανατολής, με τις οποίες είχαν έλθει σε επαφή οι πρώτοι έλληνες άποικοι. Σε κάθε περίπτωση, οι ελληνικοί τύποι προσεγγίζουν περισσότερο τα ιρανικά πρωτότυπα όσο αυξάνονται οι άμεσες επαφές των Ελλήνων με τον περσικό κόσμο. Αξιοσημείωτος εν προκειμένω είναι και ο ρόλος που παίζουν τόσο η ελληνική λαϊκή ετυμολογία (παρετυμολογικές επιδράσεις και συνδέσεις είναι εμφανείς σε γεωγραφικά ονόματα ιρανικής προέλευσης) όσο και οι ευφημιστικές μεταμορφώσεις στην ελληνική.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η περιώνυμη αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι επαφές της ελληνικής με την ιρανική γλώσσα (Μέρος Α’)