«Αγαπημένη της καρδιάς μου»: Ο έρωτας του Καρλ Μαρξ με την Τζένη στα χρόνια του καπιταλισμού

Το 1843, ο νεαρός Καρλ Μαρξ, μόλις εικοσιπέντε χρόνων τότε, ήταν ένας επίδοξος ριζοσπάστης στοχαστής και δημοσιογράφος, πολέμιος των αστικών συμβάσεων και νιόπαντρος με την βαρόνη Γιοχάνα φον Βεστφάλεν, ή αλλιώς Τζένη.

Από τις βόλτες στον ποταμό Mossele

Η οικογένεια της Τζένη, οι αριστοκράτες Βεστφάλεν είχαν μια θέση από καιρό στη ζωή του Μαρξ. Ο αδελφός της, ο Έντγκαρ ήταν ο παιδικός φίλος του Μαρξ. Ο πατέρας της, ονόματι Λούντβιχ φον Βεστφάλεν, βρίσκονταν πλάι στον Καρλ, έχοντας τον υπό την προστασία του, όταν ακόμη εκείνος ήταν έφηβος.

«Όμως η αγάπη -όχι η αγάπη για τον άνθρωπο τύπου Φόιερμπαχ, όχι για τον μεταβολισμό, όχι για το προλεταριάτο- αλλά η λατρεία για τον αγαπημένο και ιδιαίτερα για σένα, κάνει τον άνθρωπο ξανά άνθρωπο…»

Ο εξηντάρης αριστοκράτης και ο νεαρός τότε Μαρξ, πήγαιναν μεγάλους περιπάτους κατά μήκος του ποταμού Mossele, όπου συζητούσαν για πράγματα σπουδαία -για τέχνη και πολιτική.

Ο Μαρξ βρέθηκε να εκτιμά βαθύτατα, όχι μονάχα τον μέντορα του αλλά και την κόρη του, την οποία ερωτεύτηκε σφοδρά.

«Παρακαλώ δώστε χαιρετισμούς από μένα στη γλυκιά, υπέροχη Τζένη μου. Έχω διαβάσει το γράμμα της ήδη δώδεκα φορές και πάντα ανακαλύπτω νέες χαρές σε αυτό. Είναι από κάθε άποψη, συμπεριλαμβανομένου και του ύφους, το πιο όμορφο γράμμα που μπορώ να φανταστώ να έχει γραφτεί από γυναίκα» διαβάζουμε σε μια επιστολή του Καρλ Μαρξ από τις 10 Νοεμβρίου του 1837.

Όμως και η Τζένη τον ερωτεύτηκε με όλο της το είναι.

«Ούτε καν η κάπως φρικτή ερωτική ποίηση με την οποία την κατακλύζει ο Μαρξ – σπαρακτικές ατάκες όπως: «Πραγματικά, θα το έγραφα ως ρεφρέν/για να το δουν οι επόμενοι αιώνες/Η αγάπη είναι Τζένι, Η Τζένη είναι το όνομα της αγάπης»- δεν την απογοήτευσε. Όταν ο Μαρξ επέστρεψε από το πρώτο του έτος στο πανεπιστήμιο, λίγους μήνες μετά τα δέκατα όγδοα γενέθλιά του, αρραβωνιάστηκε κρυφά με την Τζένη. Έξι χρόνια αργότερα, ο Μαρξ ολοκλήρωσε το διδακτορικό του, η Τζένι ξεπέρασε την αντίσταση των μελών της οικογένειας και οι δυο τους παντρεύτηκαν. Δημιουργώντας ένα μοτίβο που θα διέτρεχε την ένωσή τους, ο Μαρξ έφερε στο ταξίδι του μέλιτος αποσκευές που περιείχαν περισσότερα από σαράντα βιβλία. Είχε δουλειά να κάνει», γράφει ο ιστορικός και συγγραφέας Τίμοθι Σενκ στο περιοδικό Dissent σε ένα άρθρο με τίτλο «Love in the Time of Capital» με αφορμή το έργο της Μαίρη Γκάμπριελ «Love and Capital».

Όσα απαρνήθηκαν

Η Τζένη όμως, όταν παντρεύτηκε τον Καρλ στις 19 Ιουνίου του 1843, δεν ενώθηκε με τα δεσμά του γάμου μονάχα με έναν άντρα αλλά και με μια ιδέα – ένα ιδανικό.

Η μέχρι πρότινος προνομιούχα Τζένη, απαρνήθηκε τα μυριάδες προνόμια που θα μπορούσε να έχει ως γυναίκα αριστοκρατικής καταγωγής. Αντ’ αυτού, έζησε μια κυνηγημένη ζωή ως σύζυγος ενός επαναστάτη συγγραφέα, εκδιωγμένη από τη μια χώρα μετά την άλλη, ώσπου αυτή και τα τρία μικρά παιδιά της έφτασαν στο βροχερό Λονδίνο, γύρω στο 1849.

«Ω, Καρλ, πόσο λίγο με ξέρεις, πόσο λίγο εκτιμάς τη στάση μου και πόσο λίγο αισθάνεσαι τον πόνο μου, την αιμορραγία της καρδιάς μου»

Από την πλευρα του ο Μαρξ, ο οποίος ήταν ένας μορφωμένος άνδρας, παντρεμένος με μια αριστοκράτισσα, χαιρέτισε εξίσου τα προνόμια που θα μπορούσε να αποκτήσει, ζώντας για ένα και μόνο όραμα- να εφοδιάσει την κοινωνία με τα εχέγγυα της οικοδόμησης μιας δίκαιης κοινωνίας, κόντρα στον καπιταλισμό που συνθλίβει τον λαό.  Βεβαίως, παρόλο που αγαπούσε βαθιά την οικογένεια του, έμεινε προσκολλημένος για πάντα στο μεγαλειώδες για την κοινωνία όραμα του, πολλές φορές θυσιάζοντας την ασφάλεια τους.

Η απέλαση

Οι διωγμοί της οικογένειας, ξεκινούν από το Παρίσι, εκεί όπου γνώρισε τους Φρίντριχ Ένγκελς και Μιχαήλ Μπακούνιν, όταν το Υπουργείο Εξωτερικών διέταξε την απέλαση του Μαρξ, η οποία θα μπορούσε να αποφευχθεί μονάχα αν ο Μαρξ, σταματούσε να επικρίνει την πρωσική κυβέρνηση.

Όμως, στις 3 Φεβρουαρίου 1845, η οικογένεια εκδιώχθηκε τελικά από τη Γαλλία και δυο ημέρες αργότερα, έφτασαν στις Βρυξέλλες. Εκεί, ο Μαρξ και η οικογένεια του, βρίσκονταν και πάλι στο χείλος του γκρεμού, καθώς βρίσκονταν εκ νέου αντιμέτωποι με την απέλαση, κατόπιν αιτήματος του πρεσβευτή της Πρωσίας. Όμως, καθώς ο Μαρξ υπέγραψε πώς δεν θα ασχοληθεί συγγραφικά με την πολιτική, κατάφεραν να παραμείνουν -όπως φάνηκε μετέπειτα, βραχυπρόθεσμα.

Τρια χρόνια αργότερα, το 1848, η Ευρώπη γνώριζε μεγάλες επαναστάσεις. Όταν κατά την διάρκεια της Επανάστασης του Φεβρουαρίου, πάρθηκε η εξουσία του βασιλιά Λουδοβίκου Φίλιππου, γιος του Λουδοβίκου Φιλίππου Β΄ της Ορλεάνης, και αποδεκατίστηκε η Ιουλιανή Μοναρχία, ο Μαρξ και η οικογένεια του καλέστηκαν πίσω στο Παρίσι.

Ο Καρλ έγραψε εκείνη την εποχή για αυτά τα καθοριστικά γεγονότα στο βιβλίο του, «Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία»:

«Στις 25 Φεβρουαρίου, προς το μεσημέρι και ενώ η Δημοκρατία δεν είχε ακόμα διακηρυχθεί, οι υπουργοί είχαν πάρει ήδη θέση. Άλλοι με τους αστούς της Προσωρινής Κυβέρνησης και άλλοι με τους στρατηγούς, τους τραπεζίτες και τους δικηγόρους της National. Αυτήν όμως τη φορά, οι εργάτες ήταν αποφασισμένοι να μην ανεχθούν παρόμοια υπεξαίρεση και δολοπλοκία με εκείνη του Ιουλίου 1830. Ήταν έτοιμοι να ξαναρχίσουν τον αγώνα και να επιβάλλουν τη Δημοκρατία με τη δύναμη των όπλων».

Καθώς οι κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις εντέλει άλλαξαν το γαλλικό τοπίο, η Τζένη, ο Μαρξ και τα παιδιά τους πήραν και πάλι τον δρόμο για το Λονδίνο, όπου αποτέλεσε την τελευταία τους πατρίδα.

Παρακάτω ακολουθούν δυο γράμματα, που μας προσφέρουν μια εσάνς του θυελλώδους έρωτα του ζευγαριού, Καρλ και Τζένι -με τις προβληματικές, την απόσταση, την αγάπη και την λατρεία.

To γράμμα του Καρλ

«Μάντσεστερ, 21 Ιουνίου 1865

Αγαπημένη της καρδιάς μου,

Σου γράφω ξανά, γιατί είμαι μόνος και γιατί με ενοχλεί πάντα να έχω έναν διάλογο μαζί σου στο μυαλό μου, χωρίς να ξέρεις τίποτα γι’ αυτό ή να το ακούς ή να μπορείς να απαντήσεις…

Η στιγμιαία απουσία είναι καλή, γιατί με τη συνεχή παρουσία τα πράγματα μοιάζουν πάρα πολύ ίδια για να διαφοροποιηθούν. Η εγγύτητα επισκιάζει ακόμη και πύργους, ενώ το ασήμαντο και το κοινότυπο, από κοντά, γίνονται πολύ μεγάλα. Μικρές συνήθειες, που μπορεί να ερεθίζουν σωματικά και να παίρνουν συναισθηματική μορφή, εξαφανίζονται όταν το άμεσο αντικείμενο απομακρύνεται από το μάτι. Τα μεγάλα πάθη, που λόγω της γειτνίασης παίρνουν τη μορφή ασήμαντης ρουτίνας,μεγαλώνουν και παίρνουν ξανά τη φυσική τους διάσταση λόγω της μαγείας της απόστασης. Έτσι συμβαίνει και με την αγάπη μου. Αρκεί να σε απομακρύνω από κοντά μου έστω και σε ένα απλό όνειρο, και αμέσως καταλαβαίνω ότι ο χρόνος χρησίμευσε μόνο, όπως ο ήλιος και η βροχή για τα φυτά, για την ανάπτυξη.

Τη στιγμή που λείπεις, η αγάπη μου για σένα αποδεικνύεται αυτό που είναι, ένας γίγαντας, στον οποίο συνωστίζονται όλη η ενέργεια του πνεύματός μου και όλος ο χαρακτήρας της καρδιάς μου. Με κάνει να αισθάνομαι ξανά άνθρωπος, γιατί νιώθω ένα μεγάλο πάθος- και η πολυπραγμοσύνη, στην οποία μας μπλέκουν οι σπουδές και η σύγχρονη παιδεία, και ο σκεπτικισμός που μας κάνει αναγκαστικά να βρίσκουμε λάθη σε όλες τις υποκειμενικές και αντικειμενικές εντυπώσεις, όλα αυτά είναι εξ ολοκλήρου σχεδιασμένα για να μας κάνουν όλους μικρούς και αδύναμους και γκρινιάρηδες. Όμως η αγάπη -όχι η αγάπη για τον άνθρωπο τύπου Φόιερμπαχ, όχι για τον μεταβολισμό, όχι για το προλεταριάτο- αλλά η λατρεία για τον αγαπημένο και ιδιαίτερα για σένα, κάνει τον άνθρωπο ξανά άνθρωπο…»

Το γράμμα της Τζένη

«Αγαπημένε μου και μοναδικέ μου έρωτα,

Γλυκέ μου, δεν είσαι πια θυμωμένος μαζί μου και δεν ανησυχείς για μένα; Ήμουν τόσο πολύ αναστατωμένη όταν έγραψα τελευταία φορά, και σε τέτοιες στιγμές βλέπω τα πάντα ακόμα πολύ πιο μαύρα και τρομερά από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Συγχώρεσέ με, μία και μοναδική αγαπημένη, που σου προκάλεσα τέτοια ανησυχία, αλλά συγκλονίστηκα από την αμφιβολία σου για την αγάπη και την πίστη μου. Πες μου, Καρλ, πώς μπόρεσες να το κάνεις αυτό, πώς μπόρεσες να το διατυπώσεις τόσο στεγνά γραπτώς προς εμένα, να εκφράσεις μια υποψία μόνο και μόνο επειδή σιώπησα κάπως περισσότερο από το συνηθισμένο, κράτησα περισσότερο για τον εαυτό μου τη θλίψη που αισθανόμουν για το γράμμα σου, για τον Έντγκαρ, πράγματι για τόσα πολλά που γέμισαν την ψυχή μου με ανείπωτη δυστυχία. Το έκανα μόνο και μόνο για να σας γλιτώσω και για να γλιτώσω τον εαυτό μου από την αναστάτωση, μια εκτίμηση που οφείλω πράγματι σε εσάς και στην οικογένειά μου.

Ω, Καρλ, πόσο λίγο με ξέρεις, πόσο λίγο εκτιμάς τη στάση μου και πόσο λίγο αισθάνεσαι τον πόνο μου, την αιμορραγία της καρδιάς μου. Η αγάπη ενός κοριτσιού είναι διαφορετική από εκείνη ενός άνδρα, δεν μπορεί παρά να είναι διαφορετική. Μια κοπέλα, φυσικά, δεν μπορεί να δώσει σε έναν άντρα τίποτε άλλο από την αγάπη και τον εαυτό της και το πρόσωπό της, όπως ακριβώς είναι, εντελώς αδιαίρετα και για πάντα. Σε συνηθισμένες συνθήκες, επίσης, η κοπέλα πρέπει να βρει την πλήρη ικανοποίησή της στην αγάπη του άνδρα, πρέπει να ξεχάσει τα πάντα στον έρωτα. Αλλά, Καρλ, σκέψου τη θέση μου, δεν με σέβεσαι, δεν με εμπιστεύεσαι. Και ότι δεν είμαι ικανή να διατηρήσω την παρούσα ρομαντική νεανική σου αγάπη, το ήξερα από την αρχή και το ένιωθα βαθιά, πολύ πριν μου το εξηγήσεις τόσο ψυχρά και σοφά και λογικά. Ω, Καρλ, αυτό που με κάνει δυστυχισμένη είναι ότι αυτό που θα γέμιζε με ανείπωτη χαρά κάθε άλλη κοπέλα – ο όμορφος, συγκινητικός, παθιασμένος έρωτάς σου, τα απερίγραπτα όμορφα πράγματα που λες γι’ αυτόν, τα εμπνευσμένα δημιουργήματα της φαντασίας σου – όλα αυτά μόνο ανησυχία μου προκαλούν και συχνά με οδηγούν σε απόγνωση. Όσο περισσότερο θα παραδιδόμουν στην ευτυχία, τόσο πιο τρομακτική θα ήταν η μοίρα μου αν η φλογερή σου αγάπη έπαυε και γινόσουν ψυχρή και αποτραβηγμένη».

*Με πληροφορίες από: Marx Engels Collected Works | Marx and Engels Collected Works