Τα ΜΜΕ τούς «πέθαναν» πριν την ώρα τους: Διάσημα θύματα «ψευδών θανάτων».

Σχεδόν 130 χρόνια πριν την γκάφα των διεθνών ΜΜΕ για το θάνατο του Νόαμ Τσόμσκι, ο δημιουργός του Τομ Σόγιερ είχε πέσει κι αυτός θύμα της μάστιγας των «ψευδών θανάτων».

«Μετά λύπης μου σας  πληροφορώ, ότι οι φήμες περί του θανάτου μου ήταν άκρως υπερβολικές». Αυτή είναι μία από τις πιο διάσημες ατάκες, που αποδίδονται στον Αμερικανό συγγραφέα Mαρκ Τουέιν, ο οποίος βρέθηκε στην τραγελαφική θέση να πρέπει να διαψεύσει ο ίδιος το θάνατό του.

Η ιστορία έχει ως εξής:  Toν Ιούνιο του 1897, και ενώ κυκλοφορούσαν φήμες ότι ο μεγάλος συγγραφέας και δημοσιογράφος ήταν βαριά άρρωστος και πιθανόν είχε αποβιώσει, ρεπόρτερ της New York Journal επικοινωνεί με τον εκδότη του  Μαρκ Τουέιν για να διασταυρώσει την είδηση στην πηγή της.  Μέρος της γραπτής διάψευσης του συγγραφέα, μεταφέρθηκε στο άρθρο που δημοσίευσε την επόμενη μέρα η εφημερίδα, βάζοντας τα πράγματα στη θέση τους.

Μόνο που όπως συμβαίνει με κάθε καλή ιστορία, ακόμα κι εδώ υπάρχει μια παρεξήγηση. Η μνημειώδης ατάκα ουδέποτε γράφτηκε με ακριβώς αυτόν τον τρόπο, αφού η πραγματική απάντηση ήταν κάπως διαφορετική. Ο Μαρκ Τουέιν, με μια δόση ειρωνίας, προσπάθησε να δικαιολογήσει τα λάθη των ΜΜΕ της εποχής: «Μπορώ να καταλάβω απόλυτα πώς κυκλοφόρησε η αναφορά περί της ασθένειάς μου. Μάλιστα πληροφορήθηκα κι εγώ από αξιόπιστες πηγές ότι ήμουν νεκρός. Ο ξάδελφός μου Έιμς Ρος Κλέμενς, (σ.σ. το πραγματικό όνομα του Τουέιν είναι Κλέμενς),  ήταν άρρωστος πριν δυο-τρεις εβδομάδες στο Λονδίνο. Αλλά τώρα είναι καλά. Η αναφορά στην ασθένειά μου, προήλθε από τη δική του ασθένεια. Η αναφορά στον θάνατό μου ήταν υπερβολή».

Ο Μαρκ Τουέιν χρειάστηκε να διαψεύσει και δεύτερη φορά το θάνατό του, δέκα χρόνια αργότερα, όταν οι Νew York Times δημοσίευσαν ένα είδος επικήδειου, γράφοντας ότι το σκάφος που επέβαινε χάθηκε στη θάλασσα. Την επόμενη ημέρα ο συγγραφέας δημοσίευσε άρθρο στην ίδια εφημερίδα, που αποκαθιστούσε την αλήθεια.

Το κυνήγι της είδησης, που πρέπει να «ανέβει» άμεσα, χωρίς να υπάρχει χρόνος για διασταύρωση – γιατί αλλιώς θα προλάβει να πάρει τα «κλικ» ο ανταγωνισμός, είναι η πιο συνηθισμένη δικαιολογία και για τους «ψευδείς θανάτους»

Κακοήθεις φάρσες

Αν όμως «γκάφες» σαν κι αυτήν ήταν δικαιολογημένες την εποχή του τηλέγραφου και της αλληλογραφίας, την εποχή της ταχύτατης ψηφιακής ενημέρωσης και των social media, ίσως δεν υπάρχει χώρος για αντίστοιχη επιείκεια.

Κι όμως, αυτό που συνέβη χθες με τον υποτιθέμενο θάνατο του Νόαμ Τσόμσκι, που αναπαράχθηκε από χιλιάδες σχολιαστές στο διαδίκτυο αλλά και από έγκριτα ΜΜΕ, είναι πολύ πιο συνηθισμένο από ό,τι νομίζουμε.

Το κυνήγι της είδησης, που πρέπει να «ανέβει» άμεσα, χωρίς να υπάρχει χρόνος για διασταύρωση – γιατί αλλιώς θα προλάβει να πάρει τα «κλικ» ο ανταγωνισμός, είναι η πιο συνηθισμένη δικαιολογία και για τους «ψευδείς θανάτους».

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που διεθνή ΜΜΕ και πρακτορεία ειδήσεων έχαψαν το «δόλωμα» μαζί με το αγκίστρι, αναπαράγοντας κατασκευασμένες ειδήσεις, που διοχέτευσαν με μαεστρία στη δημοσιότητα, δαιμόνιοι φαρσέρ.

Αυτή είναι η περίπτωση του ψεύτικου «θανάτου» του βραβευμένου Έλληνα σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, το 2018. O ιθύνων νους της κακοήθους φάρσας,  που παραπλάνησε τα μεγαλύτερα ΜΜΕ του πλανήτη, μεταξύ άλλων το Associated Press, το Reuters, το τηλεοπτικό κανάλι France24 και τη Washington Post, ήταν ο Ιταλός δημοσιογράφος-φαρσέρ Τομάσο Μπενεντέτι, που ειδικεύεται στα hoaxes. Μαλιστα για να γίνει πιστευτός, ανάρτησε το μακάβριο fake news μέσα από  ψεύτικο προφίλ της τότε υπουργού πολιτισμού Μυρσίνης Ζορμπά.

Όταν θάψανε… τον Μάγκα

Πολύ πιο μικρής κλίμακας  fake news, αλλά εξίσου μακάβριο, ήταν η είδηση περί δήθεν θανάτου του μεγάλου δεξιοτέχνη του κλαρίνου Γιώργου Μάγκα, τον Αύγουστο του 2022. Πηγή της ψευδούς ενημέρωσης ήταν ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Ηθοποιών Σπύρος Μπιμπίλας, ενώ την είδηση αναπαρήγαγε μεταξύ άλλων και το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ο ηθοποιός ζήτησε συγνώμη από τον μουσικό, λέγοντας ότι έπεσε και αυτός με τη σειρά του θύμα παραπληροφόρησης.

Death Hoax

Πηγαίνοντας πιο πίσω στο χρόνο, βρίσκουμε  δεκάδες περιπτώσεις ψευδών ειδήσεων περί θανάτου διάσημων προσωπικοτήτων, άλλες αποτέλεσμα παρεξήγησης, και άλλες εσκεμμένα ψεύδη.

H Wikipedia έχει ξεχωριστό λήμμα για τους θανάτους-φάρσα (death hoax) απαριθμώντας έναν μακρύ κατάλογο επωνύμων:

Το 1945 είχαν κυκλοφορήσει φήμες για το θάνατο του Τσάρλι Τσάπλιν και του Φρανκ Σινάτρα.

Η πιο διάσημη φάρσα αυτού του τύπου ήταν η φήμη «Ο Πολ είναι νεκρός», η οποία ισχυριζόταν ότι ο Πολ Μακ Κάρτνεϊ πέθανε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1966 και αντικαταστάθηκε από έναν σωσία.

Άλλες περιπτώσεις φάρσας περί θανάτου διασημοτήτων που τροφοδοτήθηκαν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης περιλαμβάνουν: τους ηθοποιούς Μπιλ Μάρεϊ και  Μάικλ Τζ. Φοξ, τον τραγουδοποιό Jon Bon Jovi, τη βασίλισσα Ελισάβετ Β’, τον Τζορτζ  Μπους τον πρεσβύτερο, ακόμα και τον Ντόναλντ Τραμπ.