Διδάγματα από τη φωτιά στον Έβρο

Τι μας διδάσκει ο Εβρος εννέα μήνες μετά τη μεγάλη καταστροφή; Σημαντικές ελλείψεις στον μηχανισμό δασοπυρόσβεσης που ενεργοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2023 στον Εβρο εντοπίζει – κυρίως – η WWF μέσα από μια ολοκληρωμένη μελέτη που έδωσε χθες στη δημοσιότητα.

Με τη χρήση επιστημονικών μεθόδων, με αυτοψίες στις καμένες εκτάσεις, συνεντεύξεις με εμπλεκόμενους φορείς και κοινωνικές ομάδες, με αναλύσεις χαρτών για την εξέλιξη της πυρκαγιάς και τα μετεωρολογικά δεδομένα, η περιβαλλοντική οργάνωση κατέληξε σε έναν οδικό χάρτη πολύτιμο για το μέλλον: Τι θα πρέπει να αποφευχθεί για να μην επαναληφθεί ο εφιάλτης.

Η πυρκαγιά στον Εβρο ήταν η μεγαλύτερη σε έκταση που έχει εκδηλωθεί στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες και, σύμφωνα με την οργάνωση, η ανάλυσή της θα πρέπει να αποτελέσει μοντέλο για την αποφυγή μελλοντικών λαθών.

Η πυρκαγιά στον Εβρο ήταν η μεγαλύτερη σε έκταση που έχει εκδηλωθεί στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες

Οπως επισημάνθηκε χθες σε ειδική παρουσίαση, η μελέτη δεν έχει τιμωρητική διάθεση αλλά σκοπεύει στη βελτίωση του μηχανισμού δασοπροστασίας της χώρας μέσα από την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων. Οι εκπρόσωποι της WWF τονίζουν ότι η Ελλάδα έχει εισέλθει σε μια νέα φάση από πλευράς δασικών πυρκαγιών, με νέες ανάγκες, που απαιτούν ριζικές αλλαγές στη φιλοσοφία της δασοπυρόσβεσης και μια νέα κουλτούρα συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων.

Παράλληλα, με τη μελέτη αξιολόγησης, η οποία παραδόθηκε και στον αρμόδιο υπουργό Βασίλη Κικίλια, η WWF, αξιοποιώντας την 30ετή δράση της στον Εβρο, παρουσίασε μια δεύτερη μελέτη η οποία προτείνει διαχειριστικές κατευθύνσεις, εξειδικευμένες ανά γεωγραφικό σημείο, για την αποκατάσταση της πληγείσας περιοχής. Η μελέτη υλοποιήθηκε σε συμφωνία με το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και σε συνεργασία με τέσσερα πανεπιστήμια της χώρας, ερευνητικά κέντρα, μελετητικά γραφεία και την ομάδα της Εταιρείας Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης.

Χαμένα «παράθυρα ευκαιρίας»

Σοβαρές παραλείψεις, με κυριότερο το γεγονός ότι δεν αναγνωρίστηκαν, κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς στον Εβρο, τα σημαντικά «παράθυρα ευκαιρίας» που θα συνέβαλλαν σε πιο γρήγορη κατάσβεση, εντοπίζει η περιβαλλοντική οργάνωση. Οπως εξήγησε χθες ο Ηλίας Τζηρίτης, συντονιστής δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές, «με τον όρο αυτόν εννοούμε τα ευνοϊκά χρονικά διαστήματα για μια πιο αποτελεσματική και ασφαλή δασοπυρόσβεση. Παρότι στον Εβρο υπήρχαν διαστήματα πολύ υψηλής έντασης της φωτιάς, υπήρχαν και διαστήματα με πυρκαγιά επιφανείας χαμηλής έντασης. Το χρονικό διάστημα από τις μεσημεριανές ώρες της 28ης Αυγούστου 2023 ως το πρωί της 30ής Αυγούστου ήταν ένα τέτοιο «παράθυρο ευκαιρίας» που δεν αξιοποιήθηκε» εξήγησε. Σε αυτό συνέβαλε και η ανεπαρκής γνώση, οι «σημαντικές ελλείψεις στο πρόγραμμα σπουδών και στη διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση στελεχών του Πυροσβεστικού Σώματος» σημειώνει η WWF, με τον Ηλία Τζηρίτη να αναφέρει πως «είναι ενδεικτικό ότι στην Πυροσβεστική Ακαδημία διδάσκονται μόνο δύο μαθήματα δασοπυρόσβεσης».

Παράλληλα, παρατηρήθηκε πως «κατά περίπτωση δεν ελήφθησαν οι κατάλληλες αποφάσεις για τη διάθεση και τη χωρική διασπορά των απαραίτητων επίγειων δασοπυροσβεστικών δυνάμεων, ενώ απουσίαζε η πρακτικά χρήσιμη επιστημονική υποστήριξη, προκειμένου να γίνεται επεξεργασία όλων των δεδομένων συμπεριφοράς της πυρκαγιάς σε πραγματικό χρόνο και να υποστηρίζονται οι επιχειρησιακές αποφάσεις». Η μελέτη εντοπίζει, επίσης, «λανθασμένη αξιολόγηση των διαθέσιμων δεδομένων, όπως των μετεωρολογικών προβλέψεων, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να καούν επιπλέον 120.000 στρέμματα, συμπεριλαμβανομένου και του μικρού πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Δάσους Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου».

Ο Ηλίας Τζηρίτης αναφέρθηκε ακόμη στην απουσία σεναρίων συνεργασίας μεταξύ των φορέων, στην έλλειψη ενός αξιόπιστου δικτύου επικοινωνίας μεταξύ τους, στο γεγονός ότι οι διαχειριστικές μελέτες που είχαν εκπονήσει τα δασαρχεία Αλεξανδρούπολης και Σουφλίου δεν εφαρμόστηκαν ποτέ εξαιτίας έλλειψης πόρων και προσωπικού, στην έλλειψη τοπικού σχεδίου πυρόσβεσης και στο ότι δεν έγινε ποτέ επίσημη κινητοποίηση εθελοντικών ομάδων, παρά μόνο μεμονωμένη μετάβαση εθελοντών στην περιοχή.

Τα παραπάνω, σύμφωνα με τη WWF, εξηγούν σε μεγάλο βαθμό το γιατί οι καμένες εκτάσεις τα τελευταία χρόνια σταδιακά αυξάνονται, παρότι οι πόροι, οι υποδομές, τα εναέρια μέσα, τα τεχνολογικά εργαλεία αυξάνονται ταυτόχρονα. Επιπλέον, δείχνουν ποιες αλλαγές πολιτικής θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ορατές βελτιώσεις και μετρήσιμα οφέλη. «Η ανάγκη που υπάρχει για κάτι τέτοιο είναι ζωτικής σημασίας και η πολιτική ηγεσία της χώρας δεν μπορεί παρά να λάβει αποφάσεις προς αυτή την κατεύθυνση» τονίστηκε. «Η τραγωδία του Εβρου κατέδειξε με τον πλέον καταστροφικό τρόπο τις χρόνιες και βαθιά ριζωμένες παθογένειες του συστήματος» επεσήμανε η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος. «Εχουν γίνει κάποια πρώτα βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά σίγουρα απομένουν πολλά ακόμα. Η ανάλυση του Εβρου δείχνει τον δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί. Είναι θέμα πολιτικής βούλησης και αποφασιστικότητας το κατά πόσο τα διδάγματα αυτά θα συντελέσουν σε μια συνολική αλλαγή».

Προτεραιότητα αναδάσωσης σε 3.500  στρέμματα

Περισσότερες από 100 πυρκαγιές έχουν εκδηλωθεί στον Εβρο από το 1980 μέχρι σήμερα, με τις πιο σοβαρές να καταγράφονται τα τελευταία 15 χρόνια. Η φωτιά του 2023 επικάλυψε όλες τις παλαιότερες καμένες εκτάσεις. Οι διπλοκαμένες και τριπλοκαμένες περιοχές, οι εκτάσεις που κάηκαν το 2023 με δριμύτητα και οι περιοχές με μαύρη πεύκη – η οποία δεν έχει μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης και αποτελούσε την κύρια κατοικία του μαυρόγυπα – είναι οι περιοχές στις οποίες θα πρέπει να δοθεί η μεγαλύτερη βαρύτητα, σύμφωνα με την επιστημονική μελέτη της WWF για τη μεταπυρική διαχείριση του Εβρου.

Στο πλαίσιο αυτό, προτεραιότητα για άμεση τεχνητή αναδάσωση δίνεται σε μια περιοχή περίπου 3.500 στρεμμάτων, γύρω από το χωριό Μέλια, καθώς «έχει βαρύ ιστορικό προηγούμενων πυρκαγιών και χαμηλή δυνατότητα φυσικής αναγέννησης. Παράλληλα, αποτελεί μια σημαντική περιοχή φυσικής τροφοληψίας για τον μαυρόγυπα και τον ασπροπάρη, αλλά και φωλεοποίησης και τροφοληψίας για άλλα σημαντικά είδη αρπακτικών» αναφέρεται.

Επίσης, το γεγονός ότι περισσότερο από το 1/3 της συνολικής καμένης έκτασης κάηκε με υψηλή δριμύτητα επιβάλλει, κατά τη WWF, περιορισμένες υλοτομίες σε αυτές τις ζώνες ώστε να μη διαταραχθούν περαιτέρω τα οικοσυστήματα που ανακάμπτουν.

Την ίδια στιγμή, εντούτοις, σημειώνεται ότι υπάρχουν καλές πρώτες ενδείξεις σε πολλές θέσεις με αναγέννηση τόσο των κωνοφόρων όσο και των πλατύφυλλων ειδών, καθώς και ότι θα πρέπει να θωρακιστούν άμεσα οι άκαυτες νησίδες ώστε να αποτελέσουν πυρήνα επαναποίκισης και αποκατάστασης των πληθυσμών της άγριας χλωρίδας και πανίδας.

Οπως σημείωσε ο δασοπόνος Νίκος Γεωργιάδης, υπεύθυνος χερσαίου προγράμματος της WWF, δεν θα πρέπει να επιβληθούν πολύχρονες απαγορεύσεις βόσκησης, αλλά να διατηρηθεί η εκτατική και ημι-εκτατική κτηνοτροφία, τόσο στις άκαυτες εκτάσεις όσο και στις περιοχές που κάηκαν, βάσει συγκεκριμένων κανόνων και με παροχή κινήτρων στους κτηνοτρόφους. «Το γεγονός αυτό, εκτός του ότι θα διατηρήσει την οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή, θα δημιουργήσει διάκενα στο δάσος τα οποία είναι απαραίτητα για την καλύτερη διαχείριση του οικοσυστήματος» εξήγησε, προσθέτοντας: «Είναι σημαντική η ενίσχυση των κτηνοτρόφων με μεγάλες ποσότητες ζωοτροφών, ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος υπερβόσκησης των μη καμένων εκτάσεων».

Τέλος, μεταξύ άλλων, επισημαίνεται ότι η παρακολούθηση, η προστασία και η βελτίωση της μελισσοκομικής χλωρίδας θα μπορούσαν να αναβαθμίσουν τις συνθήκες της μελισσοκομίας στην περιοχή το αμέσως επόμενο κρίσιμο διάστημα. Ως προς το ξυλοαπόθεμα στις καμένες εκτάσεις, η WWF προτείνει να αξιοποιηθεί το 4% του συνολικού αποθέματος σε αντιδιαβρωτικά έργα και να διατεθεί το 20% προς πώληση.

Premium έκδοση ΤΑΝΕΑ