Αν η φτώχεια στην Ελλάδα είχε πρόσωπο, φύλο και ηλικία, θα ήταν γένους θηλυκού, παιδί ή νεαρός ενήλικας και θα κατοικούσε σε αγροτική περιοχή της υπαίθρου. Αυτό προκύπτει από την πρόσφατη έκθεση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ για την οικονομία και την απασχόληση, στο κεφάλαιο που αναφέρεται στη φτώχεια και την υλική στέρηση στην Ελλάδα, την περίοδο 2020-2023.

Αν και τα στοιχεία που παραθέτει είναι ήδη δημοσιοποιημένα από τη Εurostat, η συγκεντρωτική τους καταγραφή και ιδίως η ανάλυση των ερευνητών του Ινστιτούτου αποτυπώνει ανάγλυφα την επιδείνωση των κοινωνικών συνθηκών τη συγκεκριμένη περίοδο. Μια επιδείνωση η οποία όπως τονίζεται είναι συνδυαστικό αποτέλεσμα τριών βασικών παραγόντων: της επίδρασης της πανδημικής κρίσης, την κρίσης του κόστους ζωής αλλά και της αναποτελεσματικότητας της ασκούμενης οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής.

Η έρευνα του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ αναδεικνύει την έμφυλη όσο και την ηλικιακή διάσταση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, τις ανισότητες πόλης και περιφέρειας, την έλλειψη ίσων ευκαιριών στη μόρφωση και στην απασχόληση, ακόμα και τις διακρίσεις εις βάρος των ατόμων με αναπηρία.

Υλική και κοινωνική στέρηση: Αρνητικό ρεκόρ για τους νέους

Εξαιρετικά ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι  το ποσοστό νέων ηλικίας 18-24 ετών που ζουν σε συνθήκες σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης είναι υπερδιπλάσιο από το αντίστοιχο ευρωπαϊκό. Συγκεκριμένα, το 2023 το 14,7% των νέων ηλικίας 18-24 ετών ζούσαν σε συνθήκες σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης. Αμέσως μετά ακολουθούν οι γυναίκες, με 14,1%, τα άτομα άνω των 55 ετών, με 13%, ενώ οι άνδρες έχουν ελάχιστα χαμηλότερα ποσοστά υλικής και κοινωνικής στέρησης, με 12,9%.

Tο ποσοστό νέων ηλικίας 18-24 ετών που ζουν σε συνθήκες σοβαρής υλικής και κοινωνικής στέρησης είναι υπερδιπλάσιο από το αντίστοιχο ευρωπαϊκό.

Υπενθυμίζουμε ότι η υλική και κοινωνική στέρηση δεν ταυτίζεται με τη φτώχεια, αφού δεν υπολογίζεται με βάση το εισόδημα αλλά με την πρόσβαση σε αναγκαία αγαθά και υπηρεσίες – από τη διατροφή και τη στέγαση, μέχρι την αναψυχή, τη δυνατότητα για μια εβδομάδα διακοπών ή για κάλυψη έκτακτων εξόδων. Πιο ευάλωτοι στις επιπτώσεις της κρίσης κόστους ζωής είναι οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών, εκ των οποίων οι 3 στους 10 βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κοινωνικό αποκλεισμό, έναντι του 24% των ατόμων που ζουν στις πόλεις.

Παιδική φτώχεια

Η Ελλάδα έχει αρνητικά ρεκόρ και στην παιδική φτώχεια, καθώς το 2023 σχεδόν το 22% των ανηλίκων βρίσκονταν σε κίνδυνο φτώχειας (έναντι 18,3% των ενηλίκων).

Το ΙΝΕ-ΓΣΕΕ επισημαίνει ότι ενώ η ελληνική κοινωνία έδειχνε να βελτιώνεται μετά το ναδίρ της κρίσης – με ορόσημο το 2015 όταν το 1 στα 4 νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά ζούσε κάτω από το όριο της σχετικής φτώχειας, από το 2020 οι δείκτες φτώχειας παρουσιάζουν νέα επιδείνωση. Για παράδειγμα το 2022 το 22,3% των νοικοκυριών με εξαρτώμενα παιδιά στην Ελλάδα ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας, έναντι 17,4% στην ΕΕ των 27. Το 2023 υπήρξε μια οριακή αποκλιμάκωση, μόλις 0,3 ποσοστιαίων μονάδων.

Αυξάνεται η ψαλίδα με την ΕΕ

Μάλιστα, όπως διευκρινίζεται, από το 2020 διευρύνεται η απόκλιση μεταξύ των ελληνικών και των ευρωπαϊκών ποσοστών της φτώχειας, αποτυπώνοντας «τη σχετική αναποτελεσματικότητα των ελληνικών μέτρων πολιτικής για τη θωράκιση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών από τις συνεχείς αυξήσεις των τιμών και τη συνεπαγόμενη κλιμακωτή μείωση του πραγματικού εισοδήματος».

Φτωχά παιδιά, άνεργοι γονείς

Η φτώχεια και η έλλειψη ευκαιριών πρόσβασης στη γνώση είναι αλληλένδετες. Για παράδειγμα κάτω από το όριο της φτώχειας ζουν σχεδόν 3 στα 10 άτομα που δεν έχουν ολοκληρώσει τη βασική εκπαίδευση, έναντι μόλις  7 στα 100 με πτυχίο πανεπιστημίου.

Αντίστοιχα, καθώς η εργασία αποτελεί τη βασικότερη πηγή εισοδήματος για τα νοικοκυριά, η φτώχεια, η υλική στέρηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με αυτή.

Για παράδειγμα, την περίοδο της βαθιάς οικονομικής κρίσης του 2014-2018, σχεδόν τα 8 στα 10 ανήλικα άτομα που βρέθηκαν σε κίνδυνο φτώχειας (74,5%) ζούσαν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας.

 Τα 9 στα 10 παιδιά που ζουν σε κίνδυνο φτώχειας  έχουν άνεργους ή υπο-απασχολούμενους γονείς ή γονέα – κηδεμόνα

Το 2023 τα πράγματα σε αυτό το πεδίο δυστυχώς δεν έχουν βελτιωθεί. Αντιθέτως, πλέον σχεδόν τα 9 στα 10 παιδιά που ζουν σε κίνδυνο φτώχειας (86,9%), έχουν άνεργους ή υπο-απασχολούμενους γονείς ή γονέα – κηδεμόνα.

Σημαντική επιδείνωση μετά το 2020 παρουσιάζει και ο δείκτης της φτώχειας των ενηλίκων, σε συνάρτηση με την εργασία. Για παράδειγμα το 2023, το 63,8% των ατόμων 18-64 ετών σε κίνδυνο φτώχειας ζούσαν σε νοικοκυριά με χαμηλή ένταση εργασίας (από 61,7% το 2022). Αντιθέτως στην Ευρώπη ο σχετικός δείκτης παρουσίασε βελτίωση, αν και βρίσκεται επίσης σε υψηλά επίπεδα.

Έμφυλη φτώχεια

Η φτώχεια είναι γένους θηλυκού, ειδικά για τις γυναίκες άνω των 65 ετών. Σύμφωνα με τις αναλύσεις του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, από τα στοιχεία της Eurostat, η απόλυτη διαφορά ανδρών-γυναικών αυτής της ηλικίας στο ποσοστό κινδύνου φτώχειας χειροτέρεψε ραγδαία από το 2020 και μετά, ως αποτέλεσμα και της ραγδαίας αύξησης του κόστους ζωής. Η έμφυλη διαφορά στον κίνδυνο φτώχειας για τις ηλικίες άνω των 65  έφτασε από το -5,57 το  2020 (εις βάρος των γυναικών), στο -14,48 το 2023. Όπως σημειώνεται «η ενεργειακή κρίση και η ραγδαία αύξηση του κόστους ζωής φαίνεται ότι επέτειναν τον κίνδυνο φτώχειας για τις γυναίκες άνω των 65 ετών σε σχέση με τους άνδρες αντίστοιχης ηλικίας».

Η ψαλίδα στην έμφυλη φτώχεια μπορεί να είναι μικρότερη στις γυναίκες παραγωγικής ηλικίας, οι οποίες όμως και πάλι κινδυνεύνου περισσότερο από τους άνδρες, με τη διαφορά να είναι στο  -4,74.

Επίμονη φτώχεια

Ένας άλλος δείκτης κοινωνικού αποκλεισμού είναι ο κίνδυνος επίμονης φτώχειας, δηλαδή το ποσοστό των ανθρώπων που είναι σήμερα φτωχοί και ήταν φτωχοί επίσης τα προηγούμενα 2-3 χρόνια. Η Ελλάδα καταγράφει αρνητικές επιδόσεις και σε αυτό τον τομέα, καθώς βρίσκεται στην τρίτη χειρότερη θέση μετά τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, με 15,7% (στο ίδιο ποσοστό έχει και η Ιταλία).

Τα χαμηλότερα ποσοστά για το 2023 παρατηρούνται στη Γερμανία (3%), ενώ ακολουθεί η Λετονία (3,1%) και η Σλοβενία (3,4%).

Πόλη και ύπαιθρος

Η Ελλάδα αποκλίνει από την Ευρώπη και στις ανισότητες μεταξύ πόλης και υπαίθρου. Ενώ στην ΕΕ  ο κίνδυνος φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού για τα άτομα που ζουν στις αγροτικές περιοχές είναι ελάχιστα υψηλότερος από ό,τι για όσους ζουν στις πόλεις (22,9% έναντι 22% τη διετία 2020-2021) στην Ελλάδα η ψαλίδα είναι αξιοσημείωτη. Συγκεκριμένα το διάστημα 2020-21 βρέθηκε σε κίνδυνο φτώχειας το 25% των κατοίκων των πόλεων, έναντι 32,5% των κατοίκων της υπαίθρου. Το 2023 υπήρξε μια μικρή αποκλιμάκωση, αλλά και πάλι η περιφέρεια έχει τα σκήπτρα στα ποσοστά κινδύνου φτώχειας, με 30,4% – απόσταση 6,3 ποσοστιαίες μονάδες από την πόλη.

Φτώχεια και αναπηρία

Κίνδυνο φτώχειας και  κοινωνικού αποκλεισμού αντιμετωπίζουν τα 3 στα 10 άτομα με αναπηρία που ζουν στην Ελλάδα (30,6%), έναντι 24,2% των ατόμων χωρίς αναπηρία.

Όπως σημειώνει η έκθεση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, υπάρχει σαφής διαφορά σε βάρος της Ελλάδας στον δείκτη του ποσοστού των ατόμων άνω των 16 ετών χωρίς αναπηρία σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισμό.  Στη μεθοδολογία των στατιστικών δεικτών, εξηγεί η έκθεση, η αναπηρία προσεγγίζεται παγκοσμίως σύμφωνα με την έννοια του περιορισμού της δραστηριότητας, η οποία ορίζεται ως «περιορισμός στις δραστηριότητες που συνήθως κάνουν οι άνθρωποι λόγω προβλημάτων υγείας τουλάχιστον τους τελευταίους έξι μήνες».

Αυτό θεωρείται ως επαρκής προσδιορισμός για την αναπηρία, τόσο από την επιστημονική κοινότητα όσο και από οργανισμούς που εκπροσωπούν άτομα με αναπηρία. Αυτός ο ορισμός είναι επίσης σύμφωνος με την έννοια της αναπηρίας, όπως ορίζεται στην ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία 2010-2020 και στη διάδοχή της, τη Στρατηγική για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία 2021-2030.

Headlines