Η Ιταλία πνίγεται από τα χρέη

Η Ιταλία θα έχει το μεγαλύτερο όγκο χρέους στην Ευρώπη σε μόλις τρία χρόνια, λένε οι αναλυτές του Scope, απαιτώντας από τη χώρα να έχει ένα σχέδιο για να βάλει σε τάξη τα δημόσια οικονομικά της.

Σύμφωνα με έκθεση που δημοσιεύτηκε, το χρέος της χώρας σε αναλογία με το ΑΕΠ θα ξεπεράσει αυτό της Ελλάδας εκείνη την περίοδο. Είναι ταχύτερο από ό,τι είχε προβλέψει το ΔΝΤ, το οποίο προβλέπει ότι το αποτέλεσμα θα έχει λάβει χώρα ως το 2028.

Αυτή η προοπτική προσθέτει πίεση στον συνασπισμό της πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι να λάβει διορθωτικά μέτρα.

Ο δείκτης χρέους μειώθηκε σημαντικά περισσότερο από ό,τι αναμενόταν πέρυσι, στο 137,3% του ΑΕΠ, αλλά αυτός το χρέος τώρα αντιστρέφεται, μια τροχιά που αναγνωρίζεται στις επίσημες προβλέψεις.

«Η ιταλική κυβέρνηση πρέπει να σχεδιάσει και να εφαρμόσει ένα αξιόπιστο μεσοπρόθεσμο σχέδιο δημοσιονομικής εξυγίανσης για τη σταθεροποίηση του δημόσιου χρέους, δεδομένων των προβλημάτων που δημιουργούνται από το υψηλό κόστος τόκων, τα υπερβολικά προηγούμενα φορολογικά κίνητρα και τις καθυστερήσεις στις δαπάνες στο σχέδιο ανάκαμψης για να ενθαρρύνει την ανάπτυξη», γράφει ο αναλυτής του Scope, Eiko Sievert.

Ο υπαινιγμός για υπερβολικά φορολογικά κίνητρα περνά αναπόφευκτα από το περίφημο Superbonus, το μέτρο φορολογικής ελάφρυνσης που ισχύει από τον Ιούλιο του 2020 και συνίσταται σε έκπτωση του 110% των δαπανών που πραγματοποιούνται για την πραγματοποίηση παρεμβάσεων με συγκεκριμένο κατασκευαστικό προσανατολισμό προς την ενεργειακή απόδοση.

Η χιονοστιβάδα των Ιταλών που εκμεταλλεύτηκαν αυτή τη δημοσιονομική χάρη βοήθησε στην επίδειξη λαμπρών στοιχείων για το ΑΕΠ μετά τον κορονοϊό, αλλά ταυτόχρονα δημιούργησε μια τρύπα σχεδόν 110 δισεκατομμυρίων (και δεν έχει τελειώσει ακόμα) στον προϋπολογισμό που οδήγησε την κυβέρνηση Μελόνι να περικόψει το μέτρο σιγά σιγά.

Απόδειξη του μεγέθους αυτής της τρύπας είναι ότι τα επίσημα στοιχεία έδειξαν ότι το έλλειμμα του προϋπολογισμού το 2023 ήταν 7,2% του ΑΕΠ, πολύ πάνω από το 5,3% που είχε προβλέψει η κυβέρνηση. Αυτό είναι υπερδιπλάσιο από τον μέσο όρο της ευρωζώνης, ένα ανησυχητικό ποσοστό για μια χώρα με αυτό το επίπεδο χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ και η οποία πληρώνει περισσότερα από 80 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο σε τόκους χρέους.

«Το ιταλικό δημόσιο χρέος θα διογκωθεί τα επόμενα χρόνια από φορολογικά κίνητρα στον κατασκευαστικό τομέα, καθώς τα μέτρα αυτά έχουν αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία τρία χρόνια κι έχουν ήδη επιδεινώσει το δημοσιονομικό έλλειμμα, αλλά θα υπολογίζονται μόνο ως πρόσθετο δημόσιο χρέος τα επόμενα χρόνια», διευκρινίζει ο Nicola Nobile, αναλυτής της Oxford Economics.

Αυτά τα κίνητρα, που έλαβαν τη μορφή φορολογικής ελάφρυνσης, θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερες χρηματοδοτικές ανάγκες όταν απαιτηθούν. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, αυτό θα ανέλθει σε περίπου 2% του ετήσιου ΑΕΠ την περίοδο 2024-2026, πράγμα που σημαίνει ότι το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα συνεχίσει να αυξάνεται παρά τη θετική ονομαστική ανάπτυξη και τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος.

Το Scope υπολογίζει ότι η χώρα χρειάζεται συσσωρευμένη εξοικονόμηση 135 δισ. ευρώ την επόμενη πενταετία για το πρωτογενές υπόλοιπό της, το μέτρο που συγκρίνει τα έσοδα με τα έξοδα, πριν από το κόστος των τόκων. Αυτός ο υπολογισμός προϋποθέτει μέση ετήσια αύξηση 1% και πληθωρισμό 2%.

Η αύξηση της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας των δημόσιων δαπανών, η ενίσχυση της βιωσιμότητας του συνταξιοδοτικού συστήματος και η βελτίωση της συμμόρφωσης με τις δημοσιονομικές υποχρεώσεις θα είναι ουσιαστικής σημασίας.

Οι επενδυτές έχουν δώσει στη Μελόνι το πλεονέκτημα της αμφιβολίας, καθώς η διαφορά των ιταλικών ομολόγων έναντι των γερμανικών ισοδύναμων – βασικός δείκτης κινδύνου στην περιοχή – έχει πέσει στις αρχές του 2024 στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δύο ετών. Την περασμένη εβδομάδα, ο πρώην υπουργός Οικονομικών της Ιταλίας Πιέρ Κάρλο Παντοάν κλήθηκε να εξηγήσει τις καλές προοπτικές για τις αγορές. Σε μια συζήτηση που διοργάνωσε το American Enterprise Institute, υπέθεσε ότι αφορά πάνω απ’ όλα την πολιτική: «Ένα πράγμα πρέπει να αναγνωριστεί: ότι η σημερινή κυβέρνηση, που είναι μια κεντροδεξιά κυβέρνηση, είναι πολύ σταθερή. Η πολιτική σταθερότητα είναι κάτι που η Ιταλία δεν απολαμβάνει όλη την ώρα.

Αλλά αυτό από μόνο του δεν θα είναι αρκετό. Στην ίδια εκδήλωση, ο Τσαρλς Νταλάρα, πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Χρηματοοικονομικών και βετεράνος διαπραγματευτής της κυρίαρχης κρίσης της περιοχής, θεώρησε ότι αυτές οι συνθήκες της αγοράς δεν μπορούν να διαρκέσουν για πάντα. «Νομίζω ότι είναι πολύ απερίσκεπτο για τις χώρες να πιστεύουν ότι μπορούν να συνεχίσουν να έχουν σημαντικά δημοσιονομικά ελλείμματα και να συσσωρεύουν σημαντικό χρέος στο ΑΕΠ χωρίς συνέπειες», είπε.

Οι προοπτικές δεν είναι ενθαρρυντικές, τονίζει ο Marco Wagner, οικονομολόγος της Commerzbank: «Σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, κατά τα οποία ο ισχυρός πληθωρισμός διατήρησε ιδιαίτερα τον δείκτη χρέους σε μεγάλο βαθμό σταθερό παρά τα υψηλά τρέχοντα ελλείμματα, είναι πιθανό ο λόγος του χρέους να αυξηθεί σημαντικά από εδώ και στο εξής χωρίς Ως εκ τούτου, είναι πιθανό ο μέσος όρος του χρέους να είναι υψηλότερος από τον ονομαστικό ρυθμό ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια, λόγω της αύξησης των επιτοκίων ονομαστική ανάπτυξη, ιδίως ως συνέπεια του χαμηλότερου πληθωρισμού.

«Οι χρηματοπιστωτικές αγορές παραμένουν ήρεμες, καθώς η οικονομία ήταν αρκετά ανθεκτική και οι επιδόσεις της Ιταλίας μετά την πανδημία ήταν ελαφρώς καλύτερες από τον μέσο όρο της ευρωζώνης. Όμως, κατά την άποψή μας, υπάρχει σαφής κίνδυνος τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των αγορών να μην έχουν αντιληφθεί ακόμη το αρνητικό αντίκτυπο που θα έχουν αυτά τα μέτρα στη μελλοντική δυναμική του χρέους», σημειώνει ο Nobile.

Το «θαύμα» της Πορτογαλίας

Ένα πολύ διαφορετικό σενάριο από αυτό της προαναφερθείσας Πορτογαλίας, μια θεαματική περίπτωση, όπως πολλοί οικονομολόγοι αναγνωρίζουν. Στα μέσα του 2023, το πορτογαλικό δημόσιο χρέος έπεσε κάτω από αυτό της Ισπανίας. Από τότε, το χάσμα δεν σταμάτησε να μεγαλώνει. Το δημόσιο χρέος της Πορτογαλίας είναι ήδη κάτω από το 100% του ΑΕΠ, ενώ το χρέος της Ισπανίας εξακολουθεί να βρίσκεται στο 109% του ΑΕΠ. Αυτές οι διαφορές οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι η Πορτογαλία έχει επιστρέψει τις δημόσιες δαπάνες στα προ του κορωνοϊού επίπεδα, ενώ στην Ισπανία εξακολουθεί να είναι έξι μονάδες του ΑΕΠ υψηλότερα. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Πορτογαλία απολαμβάνει δημόσιο πλεόνασμα (ο δημόσιος τομέας αποταμιεύει), ενώ στην Ισπανία το δημόσιο έλλειμμα εξακολουθεί να είναι 3,7% αφού ο δημόσιος τομέας δανείζεται.

Η Πορτογαλία είναι σήμερα η μόνη από τις PIGS που παρουσιάζει δημοσιονομικό πλεόνασμα. Είναι η μόνη οικονομία που έχει δημόσιο χρέος κάτω του 100% του ΑΕΠ. και, τέλος, το χρέος της αξιολογείται από όλους τους οίκους αξιολόγησης ως επενδυτικού βαθμού «Α» (μία από τις υψηλότερες αξιολογήσεις).

Λίγο περισσότερο από τρία χρόνια πριν, το πορτογαλικό δημόσιο χρέος ήταν κοντά στο 140% του ΑΕΠ. Σήμερα, αυτή η αναλογία είναι κάτω από το 100% και πέφτει. Τα δεδομένα μιλούν από μόνα τους. Το 2011, η διαφορά στο δημόσιο χρέος με την Ισπανία, για παράδειγμα, ήταν 50 μονάδες έναντι του ΑΕΠ υπέρ της Ισπανίας, σήμερα η διαφορά είναι υπέρ της Πορτογαλίας, η οποία έχει περίπου 10 μονάδες λιγότερο χρέος έναντι του ΑΕΠ. Στην Πορτογαλία το χρέος είναι κάτω από το 100% του ΑΕΠ, ενώ στην Ισπανία ξεπερνά το 109%. Μια κατάβαση που συνεχίζει την πορεία της. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), το δημόσιο χρέος της Πορτογαλίας θα μειωθεί στο 76% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας, ενώ της Ισπανίας θα παραμείνει πάνω από το 100% και της Ιταλίας θα συνεχίσει την ανοδική του πορεία.

Επιπλέον, η πορτογαλική οικονομία παρουσιάζει έντονη ανάπτυξη και χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας από τις υπόλοιπες χώρες της Νότιας Ευρώπης. Το 2023, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 2,3%, αφού παρουσίασε άνοδο 6,8% το 2022, την υψηλότερη ανάπτυξη από το 1987. Από την άλλη, το ποσοστό ανεργίας είναι στο 6,6%, πολύ χαμηλότερα από αυτά της Ελλάδας, της Ισπανίας ακόμη και της Ιταλίας.